Renesansową Kolegiatę Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu zbudowano pod koniec XVI wieku z fundacji Jana Zamoyskiego, według projektu Bernardo Morando. Po śmierci architekta, na początku XVII wieku, ukończono wewnętrzny wystrój świątyni. Konsekracji dokonano w roku 1637.

Znaczną przebudowę przeprowadzono jedynie w okresie zaborów, w latach 1824-26, pod kierunkiem gen. J. Mallet-Malletskiego, który kierował wówczas rozbudową i modernizacją zamojskiej twierdzy. W tym okresie katedra została obniżona, zmieniono m.in. elewację, przez co obecny wygląd zewnętrzny jest bardziej klasycystyczny, zniknęły napisy i herby Zamoyskich, zlikwidowano także niektóre elementy wewnątrz kościoła. W II połowie XIX wieku oraz I połowie wieku XX prowadzono dalsze zmiany i remonty, związane także z licznymi uszkodzeniami.

Obecny styl architektoniczny świątyni jest związany z tzw. renesansem lubelskim. Jej wymiary, w stosunku 3:2, wynoszą: 45 m długości i 30 m szerokości. Nawiązują one do wymiarów ówczesnego Zamościa i są równe jego 15-krotnemu pomniejszeniu. Jest to kościół o typie bazylikowym, z wyższą nawą główną ze nakrytą sklepieniem kolebkowym oraz lunetami, sięgającą 20 m wysokości, oraz niższymi nawami bocznymi. Dziś prowadzą do niej trzy wejścia – poza głównym od zachodu, również dwa boczne przez dawne kaplice (od północy i południa). Wewnątrz znajduje się dziewięć kaplic, po cztery w obu niższych nawach bocznych, oraz jedna przy prezbiterium (po jego prawej stronie). Poszczególne kaplice, bogate w cenne obiekty, ołtarze, obrazy, poświęcone są różnym postaciom i osobom. Obecny, późnobarokowy ołtarz z II połowy XVIII wieku, zastąpił pierwszy, wczesnobarokowy, który przewieziono do Tarnogrodu. Znajdują się przy nim cztery kolumny, pomiędzy dwiema z nich umieszczony jest główny obraz, przedstawiający św. Tomasza Apostoła, klękającego przy zmartwychwstałym Jezusie. Na bocznych ścianach prezbiterium znajdują się cztery inne, ukazujące patrona kościoła. Na ołtarzu stoi srebrne rokokowe tabernakulum z połowy XVIII wieku. Pod nawą główną znajdują się krypty z trumnami oraz prochami Zamoyskich. Wejście poniżej jest zamknięte żelaznymi drzwiami z herbami rodziny, ułożonymi poziomo w posadzce koło kaplicy Różańcowej. W jednej z krypt spoczywa Jan Zamoyski – założyciel miasta. Jeszcze do niedawna miejsce to było dostępne do zwiedzania. Na niektórych z ośmiu wysokich filarów (po cztery po obu stronach nawy głównej) znajdują się epitafia (m.in. Szymona Szymonowica). Słychać tu również 25-głosowe organy, zbudowane w 1896 roku przez lwowskiego organmistrza Jana Śliwińskiego.

Po północnej stronie świątyni wznosi się późnobarokowa dzwonnica, wybudowana w II połowie XVIII wieku, na której znajdują się trzy dzwony: „Jan„, największy z XVII wieku, „Wawrzyniec” z XVIII wieku oraz „Tomasz” z XVIII wieku. W sezonie letnim dzwonnica udostępniona jest dla zwiedzających, dzięki czemu stanowi atrakcyjny punkt widokowy na Stare Miasto. W 1992 roku kiedy utworzono diecezję zamojski-lubaczowską kolegiatę podniesiono do godności katedry. Podczas VII pielgrzymki do Polski w 1999 roku wizytę w katedrze złożył papież Jan Paweł II.

Katedra znajduje się w południowo-zachodnim narożniku Starówki, przy ul. Katedralnej. Zamość jest położony 76 km na południowy-wschód od Lublina, przy drodze nr 17 do Tomaszowa Lubelskiego.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2017 roku.

  • Dzwonnica

  • Narożnik północno-zachodni

  • Elewacja zachodnia

  • Narożnik południowo-zachodni

  • Boczne wejście

  • Prezbiterium

  • Nawa

  • Nawa

  • Wejście do krypty

  • Prezbiterium

  • Boczna kaplica

  • Nagrobek ordynata Tomasza Zamoyskiego

  • Epitafium Jana Zamoyskiego

  • Nawa

  • Boczna kaplica

  • Boczna kaplica

  • Boczna kaplica

  • Nawa

  • Renesansowy portal

  • Elewacja południowa

  • Prezbiterium i dzwonnica

  • Elewacja północna

  • Prezbiterium