Nysa została założona, według Jana Długosza, przez Bolesława Krzywoustego. Pod koniec XII wieku książę Bolesław I Wysoki ofiarował swemu synowi Jarosławowi kasztelanię otmuchowską wraz z przylegającymi do niej dobrami. Jarosław, który w latach 1198–1201 był biskupem wrocławskim, przekazał w testamencie swoim następcom na stolicy biskupiej Nysę i kilkanaście wsi. Z czasem na tej bazie utworzono biskupie księstwo nysko-otmuchowskie, które sukcesywnie powiększało się, a Nysa stała się jego stolicą. W 1198 roku biskup Jarosław miał konsekrować kościół św. Jakuba i św. Agnieszki.

Nysa po raz pierwszy została wzmiankowana w 1223 roku, kiedy to została lokowana na prawie flamandzkim (w 1308 roku została przeniesiona na prawo magdeburskie). Z początkiem XIV wieku, wedle życzenia Henryka Probusa, stała się miastem stołecznym Księstwa Nyskiego. Utworzone przez niego księstwo nyskie do 1810 roku (sekularyzacja dóbr kościelnych przez króla pruskiego Fryderyka Wilhema III) rozrastało się pod względem terytorialnym, ludnościowym i prawnym, gdyż posiadało i stanowiło swe własne prawa, np. prawo warzenia piwa czy mili zapowiedniej. Na początku XV wieku Nysa stała się jednym z najludniejszych miast śląskich. Zamieszkiwało ją wtedy około 5000 osób. Jednym z jawnych dowodów, iż Nysa była znaczącym ośrodkiem, jest wydana w 1493 roku w Norymberdze Kronika Świata, która ustawia miasto wśród znaczących ośrodków miejskich Europy Środkowo-Wschodniej. Drugim z dowodów jest herb Nysy na bramie wjazdowej Mostu Karola w Pradze, który to herb wisi obok herbów najznakomitszych miast czeskich. Jest to także znak historii miasta, gdyż Nysa wraz z nadejściem XIV wieku dostaje się pod panowanie czeskich Luksemburgów, a następnie, od 1526 roku – Habsburgów. W XVI wieku do Nysy jako swojej głównej rezydencji przenoszą się biskupi wrocławscy.

Okres wojny trzydziestoletniej to czas upadku miasta. Od 1741 roku Nysa jest pod panowaniem Prus i staje się miastem-twierdzą. Zmienia to całkowicie charakter miasta, lecz zdaje egzamin podczas obrony miasta przed wojskami Napoleona. Od lipca 1807 roku Nysa oblegana była przez wojska napoleońskie. Po miesięcznym oblężeniu, generał francuski Dominique Vandamme zajmuje Nysę (skapitulowała z powodu kończących się zapasów żywności i amunicji). Miasto pozostawało pod okupacją francuską do 1808 roku. W 1810 roku rząd pruski przeprowadził sekularyzację dóbr kościelnych. W Nysie przestała istnieć władza biskupów wrocławskich, trwająca nieprzerwanie od XIV wieku, której miasto zawdzięczało swą wielkość i znaczenie.

Ograniczenia związane z istnieniem twierdzy hamują dalszy rozwój Nysy, powstają jednak takie obiekty, jak połączenie kolejowe (1848), teatr miejski (1852), gazownia i oświetlenie gazowe ulic (1860), wodociągi (1878 , kanalizacja (1888), elektryczność (1907). Ostatnim razem zamieniono miasto w twierdzę w 1945 roku. Nysa została zajęta przez Armię Czerwoną w stanie niemal nienaruszonym. Pijani żołnierze sowieccy doprowadzili do wypalenia całego zabytkowego śródmieścia. W płonącym mieście Sowieci urządzali polowania na kobiety. Zamordowali 27 sióstr zakonnych (głównie elżbietanek), które zostały by opiekować się chorymi i rannymi w nyskich szpitalach. 150 innych sióstr zostało zgwałconych i znieważonych, wiele z nich wywieziono też na roboty do Związku Radzieckiego. Zniszczonych zostało wiele budynków, m.in. Dom Wagi Miejskiej (po wojnie odbudowany) oraz gotycka, 94-metrowa, wieża ratuszowa, najwyższa, jak dotąd, budowla miasta (odbudowana wraz z kamieniczkami w 2009 roku). Ogółem zniszczeniu uległo ok. 60% zabudowy miasta.W 1945 roku Nysa po sześciu wiekach zostaje ponownie włączona do Polski.

Po zdobyciu miasta następuje częściowa odbudowa i zabezpieczenie cenniejszych obiektów. Nysa, pomimo wielu zniszczeń wojennych (ponad 50% zabudowy miejskiej) oraz wyburzenia tuż po wojnie przez polskie władze miasta 103 zabytkowych kamienic i kościoła w centrum miasta, posiada wiele zabytkowych obiektów:

– stare miasto;

kościół pw. św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki;

dzwonnica z 1474 roku;

– zespół kościoła pw. św. Jana Chrzciciela, późnobarokowy z 1770 roku, ul. Księdza Ściegiennego;

kościół pw. Zwiastowania NMP z poł. XIV wieku, Celna 2;

kościół cmentarny pw. Świętego Krzyża – Jerozolimski z 1633 roku, ul. Mieczysława I;

kościół cmentarny pw. św. Rocha, późnorenesansowy z 1637 roku, ul. Wojska Polskiego;

– kościół franciszkanów pw. św. Barbary, ob. kościół ewangelicki z 1428 roku, ul. Rynek Garncarski,

– zespół klasztorny jezuitów, pl. Solny: kościół pw. Wniebowzięcia NMP, okazała świątynia w stylu barokowym z lat 1688-92; 

–  kolegium Carolinum – dawny zespół kolegium jezuickiego „Carolinum” z lat 1669-86;

– mury obronne, z XIV wieku, Wieża Bramy Wrocławskiej z XIV wieku, Wieża Ziębicka z 1350 roku;

– zespół nowożytnych pruskich fortyfikacji Twierdzy Nysa;

dom Wagi Miejskiej, z 1604 roku, ul. Sukiennicza 2; 

pałac Biskupów Wrocławskich z lat 1608–27, ul. Biskupa Jarosława – obecnie Muzeum Okręgowe; 

– zamek biskupi z XIII wieku, przebudowany na dwór, ul. Grodzka;

piękna Studnia z 1686 roku, z ręcznie kutą kratą.

Nysa jest położona 11 km na wschód od Otmuchowa, przy drodze nr 46 do Niemodlina.

Zdjęcie wykonano we wrześniu 2007 roku.

  • Rynek

  • Kościół św. Jakuba i św. Agnieszki

  • Piękna studnia a w głębi Wieża Wrocławska

  • Kościół Wniebowzięcia NMP

  • Z prawej Carolinum

  • Zamek

  • Rynek Solny