29 maja 1873 roku Car Aleksander II wydał rozkaz rozpoczęcia prac przygotowawczych do budowy twierdzy w miejscowości Osowiec, która jednocześnie broniłaby linii kolejowej na trasie Białystok – Królewiec (Königsberg). Twierdza zbudowana została w latach 1882–87 i modernizowana do 1892 roku. Głównym projektantem twierdzy był gen. Eduard Iwanowicz Totleben. Ponowna modernizacja nastąpiła po wojnie rosyjsko-japońskiej w latach 1904–05. Na początku I wojny światowej uzupełniona została elementami fortyfikacji polowej.

W skład twierdzy wchodziły 4 forty: Centralny – fort nr 1, Zarzeczny – fort nr 2, Szwedzki – fort nr 3 i Nowy – fort nr 4. Pierwsze trzy forty projektował inż. woj. ppłk. Rościsław Krassowski, natomiast fort IV inż. woj. kpt. szt. Nestor Bujnicki, ten sam, który projektował Twierdzę Modlin. Fort IV był pierwszym i jedynym fortem w Imperium Rosyjskim, którego obiekty w całości wylewano jako betonowe monolity. Nazwy te mają także swoje znaczenie i tak np. Fort Zarzeczny został tak ochrzczony z racji jego położenia za rzeką, a Fort Szwedzki został postawiony na miejscu, gdzie Szwedom udało się bokiem, pod osłoną nocy ominąć niezauważalnie umocnienia.

Była to typowa twierdza zaporowa, usytuowana w zwężeniu bagien biebrzańskich. Główną pozycję obronną stanowił fort Centralny, będący cytadelą twierdzy. Przedmoście na prawym brzegu rzeki Biebrzy tworzyła tzw. pozycja za rzeką z fortem nr 2, oraz pozycje wysunięte „Sośnieńska” i „Las Białoszewski”. Twierdza Osowiec stanowiła prototyp współczesnego rejonu umocnionego oraz przykład skutecznego połączenia elementów fortyfikacji stałej i polowej. Fort I był obiektem o niespotykanej wielkości (2,6 km w obwodzie). Na jego terenie oprócz budowli bojowych znalazły się dwupiętrowe ceglane koszary dla wojska, lazaret, baraki magazynowe, ceglane i drewniane domy dla kadry oficerskiej oraz cerkiew. Garnizon twierdzy stanowiło kilka dywizji piechoty, 12 szwadronów kawalerii, 69 dział fortecznych oraz 24 działa polowe kalibru 107 i 152 mm.

Twierdza okazała się warta włożonych w nią pieniędzy. W czasie I wojny światowej wszelkie próby zdobycia jej przez Niemców skończyły się kompletnym fiaskiem, nawet ta z użyciem gazów bojowych. Rankiem 6 sierpnia 1915 roku armia pruska użyła gazów bojowych. Chmura gazu po pokonaniu 10 km osiągnęła szerokość 8 km i wysokość 10-15 m. Wojska rosyjskie w tym czasie nie miały na wyposażeniu masek przeciwgazowych, w wyniku użycia gazów Rosjanie ponieśli olbrzymie straty. Na „Pozycji Sośnieńskiej” trzy kompanie były zagazowane, w jednej pozostało 40 żołnierzy, na „Pozycji Las Białogrady” z trzech kompanii przeżyło 60 żołnierzy z dwoma karabinami maszynowymi. W odległości 12 km od miejsca wypuszczenia gazów we wsiach Żodzie, Owieczki i Kramkówka Mała ofiarami byli cywile. Jednak szturm twierdzy siłami 7 batalionów Landwehry (ok. 7 tys. żołnierzy) nie przyniósł powodzenia. Przeprowadzony kontratak poparzonych i duszących się żołnierzy rosyjskich nazwany był „atakiem trupów”. Twierdza została ewakuowana dopiero na rozkaz dowództwa rosyjskiego 23 sierpnia 1915 roku w związku z ogólną sytuacją na froncie. Przed ewakuacją wojska rosyjskie zdołały zniszczyć część budowli (prawie w całości fort II Zarzeczny).

23 lutego 1919 roku twierdzę przejęła armia polska. Przed II wojną światową została ona wzmocniona fortyfikacjami stałymi. W kampanii wrześniowej twierdza Osowiec odegrała tylko bierną rolę, Niemcy pamiętali bowiem skuteczną obronę twierdzy przez Rosjan w poprzedniej wojnie. Wkraczające z Prus wojska niemieckie nie atakowały twierdzy Osowiec, lecz obeszły ją, przełamując polską obronę w rejonie Wizny. Od 1953 roku w twierdzy Osowiec ponownie rozlokowano jednostkę wojskową – Składnicę Wojsk Lotniczych przeniesioną z Torunia (Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych). Obecnie na terenie twierdzy Osowiec znajduje się Składnica Amunicji 11 Rejonowej Bazy Materiałowej.

Spośród czterech fortów tylko dwa są w stanie używalności – Fort Centralny i Fort Szwedzki. Pozostałe forty zostały zniszczone podczas działań wojennych i wejście na ich teren jest bardzo niebezpieczne. Fort IV (Nowy) jest również zniszczony, znajduje się na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego i przez jego teren została wytyczona turystyczna trasa historyczno-przyrodnicza. Fort I (Centralny) i Fort III (Szwedzki) są własnością wojska; Fort III jest niedostępny, jednak Fort I (Centralny) dzięki działaniom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego w chwili obecnej jest częściowo udostępniony dla turystów i ma wytyczone trasy do zwiedzania. Na terenie Fortu Centralnego znajduje się Muzeum Twierdzy Osowiec, którym opiekuje się Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne. Twierdza Osowiec jest jednym z największych zimowych skupisk nietoperzy w kraju.

Osowiec-Twierdza jest położona 25 km na północny-wschód od Knyszyna, przy drodze nr 65 do Grajewa.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2020 roku.