Początki Sanktuarium Matki Bożej „ad Rupes” (na Skale) sięgają roku 520 kiedy to przybyli tu mnisi benedyktyńscy, którzy na ruinach rzymskiej świątyni Diany wybudowali klasztor i bazylikę św. Eliasza. Przed nimi już w IV i V wieku w Dolinie Suppentońskiej, nad którą leży obecnie miasto Castel Sant Elia, osiedlali się pierwsi pustelnicy i mieszkali w grotach wykutych w powulkanicznych, tufowych skałach. Po benedyktynach w 1258 roku na krótko osiedli Kanonicy św.Ducha.

Po ich odejściu sanktuarium popadło w zapomnienie do roku 1777 kiedy to przybył tu tercjarz franciszkański, brat Józef Andrzej Rodio. W 1892 roku Sanktuarium przejęli Bracia Mniejsi z Saksonii, kierowani przez Ojca Bernarda Doebbinga, późniejszego biskupa Nepi i Sutri. W 1912 roku Sanktuarium zostało wyniesione do godności sanktuarium papieskiego i Bazyliki Mniejszej.

W styczniu 1982 roku pieczę nad Sanktuarium przejęli polscy księża ze Zgromadzenia św. Michała Archanioła (Michalici) i pozostają tu do dziś. 

Do Sanktuarium prowadzi aleja wysadzona lipami. Na końcu alei znajduje się pierwotny klasztor wzniesiony w 1894 roku, z którego do Groty Matki Bożej „ad Rupes” prowadzą schody wykute w skale tufowej przez brata Rodio w latach 1782-96. Schody posiadają 40 m długości, 1,5-2 m szerokości i ponad 3 m wysokości. Różnica poziomów wynosi 17,1 m i liczą one 146 stopni. Wykucie schodów zajęło bratu Rodio 14 lat. Po lewej stronie alei lipowej, przed pierwotnym klasztorem znajduje się bazylika św. Józefa, zbudowana w latach 1908-10 staraniem Braci Mniejszych, oraz obecny klasztor pochodzący z tego samego okresu. Do Groty oprócz wykutych schodów z klasztoru prowadzi tak zwana droga panoramiczna, obecnie imienia Jana Pawła II, z której roztaczają się wspaniałe widoki na Dolinę Suppentońską. Wzdłuż tej drogi znajdują się liczne groty pustelnicze wykute w skałach, niektóre pamiętające jeszcze czasy Etrusków.

Sama Grota jest niewielka (szer-8; dług-15,35; wys-4,20), została ona powiększona przez O. Doebbinga, który dobudował przed wejściem nową fasadę. We wnętrzu znajduje się ołtarz św. Benedykta Józefa Labre, oraz obraz Matki Bożej „ad Rupes” w ołtarzu Matki Bożej. Pierwotnie był to fresk namalowany na skale (stąd nazwa „ad Rupes”= na Skale), który z czasem uległ zniszczeniu. Obecny obraz został namalowany na płótnie i przedstawia Matkę Bożą w pozycji siedzącej, trzymającą małego Jezusa na kolanach. Niestety nie jest znany autor obrazu, wg. historyków pochodzi on z XVI wieku. W 1896 roku obraz ukoronowano dwiema złotymi koronami, które zostały skradzione w 1963 roku. Ponowna koronacja nastąpiła 24 maja 1964 roku. Z lewej strony ołtarza znajduje się grób brata Rodio wykuty w skale. Całość uzupełnia niewielka zakrystia i parę ławek dla wiernych. Nad Grotą znajduje się pustelnia św.Anastazego Opata, z trzema celami. Obok Groty stoi Dom Kustosza, w którym mieści się muzeum starych szat liturgicznych. Sama Grota i związana z nią zabudowa sprawia niesamowite wrażenie, jakby była uczepiona w połowie skalnej ściany opadającej prawie pod kątem prostym na dno Doliny Suppentońskiej. 

Z Groty prowadzi w dół do romańskiej bazyliki św. Eliasza tak zwana Droga Świętych. Jest to najstarsza droga prowadząca do Sanktuarium. Jak już wspomniałem bazylika została wzniesiona w VI wieku na ruinach rzymskiej świątyni Diany. Nazwa bazyliki pochodzi od św. Eliasza lub od trzeciego opata klasztoru, również Eliasza, który w X wieku odbudował bazylikę zniszczoną przez Saracenów. Obecnie jest to trzynawowa budowla z transeptem i apsydą. W transepcie zachowała się prawie całkowicie pierwotna mozaikowa posadzka. W apsydzie i w prawej nawie znajdują się freski pochodzące z XI wieku. Pod ołtarzem znajduje się krypta, w której znajdują się groby dwóch opatów. 

Na krawędzi doliny po lewej stronie pierwotnego klasztoru wznosi się XII wieczny kościółek św. Michała Archanioła, obok którego znajdują się wykute w skale podziemne katakumby mieszczące cmentarz, na którym spoczywają zakonnicy oraz biskup Bernard Doebbing. 

W klasztorze można skorzystać z taniego noclegu oraz wyżywienia. Księża posiadają kilka pokoi z łazienkami. Można się w tym celu skontaktować z księdzem Piotrem Burkiem, który zawiaduje miejscami noclegowymi. Tel.+390761557729. 

Castel Sant’ Elia leży w regionie Lacium, w prowincji Viterbo, około 45 km na północ od Rzymu i 2 km na zachód od Nepi, przy drodze do Civita Castellana. Z Rzymu należy wyjechać drogą Via Cassia Bis (S-2)  w kierunku na Viterbo.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2008 roku.