Bazylika Mariacka była wznoszona w latach 1343-1502, czyli ponad 150 lat.  W 1361 roku ukończono budowę dziewięcioprzęsłowego korpusu świątyni, której nawa główna otrzymała obecne wymiary. W 1379 roku wzniesiono wieżę do wysokości dachu, ponieważ Krzyżacy nie pozwolili by jakakolwiek budowla w mieście była wyższa niż wieża ich zamku.  W 1400  roku powstała nawa boczna i prezbiterium. W 1466 roku po powrocie Gdańska do Polski, podwyższono wieżę do obecnej wysokości. W 1470 roku Jan Duringer z Torunia wykonał dla kościoła wielki zegar astronomiczny, a w 1473 roku kaper gdański Paweł Beneke przekazał świątyni obraz Jana Memlinga ” Sąd ostateczny ” zdobyty w bitwie morskiej. W 1517 roku Michał z Augsburga ukończył prace przy głównym ołtarzu, a w 1524 proboszczem został Jan Dantyszek, sekretarz królewski. Od 1529 roku w świątyni odbywały się nabożeństwa protestanckie, a w 1572 roku luteranie całkowicie przejęli kościół.

Na przełomie 1944-45 roku przed zbliżającym się frontem, zostało zdemontowane i wywiezione najbardziej cenne wyposażenie. W 1945 roku na skutek działań wojennych kościół uległ bardzo poważnemu zniszczeniu. Wieża została uszkodzona i wypalona, a jej dach został zerwany. Dach nad całą świątynią zapadł się całkowicie niszcząc bogate wyposażenie wnętrza, które wcześniej nie zostało zdemontowane. W 1946 roku ruiny zostały przekazane kościołowi rzymsko-katolickiemu i podjęto odbudowę świątyni. 17.11.1955 roku ksiądz Jan Cymanowski dokonał aktu poświęcenia kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz odprawił w nim pierwszą mszę po niemal 400 latach przerwy. W 1965 roku papież Paweł VI podniósł kościół Mariacki do godności bazyliki mniejszej. Długoletnim proboszczem parafii był ksiądz infułat Stanisław Bogdanowicz. Obecnie proboszczem jest ksiądz Prałat Ireneusz Bradtke.

Bazylika mająca ponad pół hektara powierzchni może pomieścić ponad 25 tyś. osób i jest to największa świątynia ceglana na świecie. Kościół zbudowany na planie nieregularnego krzyża łacińskiego jest trójnawową halą. Nawa główna ma 105 m, transept 66 m a wieża 82 m wysokości. Do naw bocznych przylegają kaplice, których krótsze ściany pełnią funkcję przypor. Do naroża prezbiterium i północnego ramienia transeptu przylega zakrystia o nieregularnym planie. Dach pokryty jest ponad ośmioma tysiącami metrów kwadratowych czerwonej dachówki. Sklepienia gwiaździste, kryształowe i sieciowe  rozpięte prawie 30 m nad posadzką, jest podtrzymywane przez 27 filarów. Wygląd zewnętrzny kościoła zdominowany przez gładkie płaszczyzny ścian, w których znajdują się wysokie, ostrołukowe okna. Ściany naw bocznych zwieńczone są gzymsem i krenelażem.  Kalenicę środkowego dachu biegnącego nad nawą główną korpusu, transeptem i prezbiterium zdobiły niegdyś dwie wieżyczki na sygnaturkę, z których po wojnie zrekonstruowano tylko jedną – zwaną Wielką Sygnaturką, która usytuowane jest na skrzyżowaniu naw. Naroża są zaakcentowane ośmioma oktogonalnymi na planie wieżyczkami, z których sześć jest nakrytych smukłymi hełmami. Wysoka na 82 metry kilkukondygnacyjna wieża ma plan zbliżony do kwadratu. W przeciwieństwie do bryły kościoła jest opięta masywnymi przyporami, które przylegają do narożników boków wieży. Na szczycie wieży, nakrytej podwójnym dachem czterospadowym, znajduje się taras widokowy, na który wiedzie 409 stopni. Z tarasu rozpościera się rozległa panorama miasta. Do kościoła prowadzi siedem portali: po jednej od strony zachodniej (brama Pod Wieżą) i wschodniej (Brama Mariacka), trzy od strony południowej (bramy Kaletnicza, Radnych, Wysoka), dwie od północnej (bramy Na Groble i Szewska).

Pierwotnie wnętrze kościoła było pokryte polichromią, jednakże od reformacji większość ściennych malowideł została pokryta jednolitą, białą warstwą farby. Podczas ostatniej wojny w wyniku pożaru wieży zachodniej zniszczeniu uległy malowidła w usytuowanej w przyziemiu kaplicy św. Olafa. Podczas prac konserwatorskich i zabezpieczających kościół w latach 1980, 1982-85 i 1988 odkryto znaczne fragmenty malowideł w kaplicach św. Jakuba, św. Jerzego i św. Jadwigi. Na ścianach kaplicy św. Jakuba pod pięcioma warstwami pobiały odkryto zespół malowideł przedstawiających patrona kaplicy, Matkę Boską okazującą miłosierdzie zmarłym i Chrystusa jako sędziego. Ponadto przedstawienie Trójcy św. w rzadkim w średniowieczu typie ikonograficznym; w postaci trzech mężczyzn siedzących na wspólnym tronie i trzymających się za ręce. Głowy ich objęte są wspólnym nimbem krzyżowym. Obok drugi cykl malowideł przedstawiający cykl wydarzeń z Pasji, od Ostatniej Wieczerzy po Zstąpienie do otchłani i Zmartwychwstanie. Na ścianie kaplicy św. Jerzego ocalało późnogotyckie malowidło ukazujące widok miasta, z gęsto spiętrzonymi kamienic o bogatej architekturze, obwarowaniami z basztami, bramą, i mostem zwodzonym nad fosą. Pomimo burzliwych dziejów, świątynia zachowała historyczną formę architektoniczną co poświadcza ikonografia sięgająca XVI wieku oraz bogaty wystrój wnętrza, który tworzą liczne dzieła średniowieczne (m.in. Piękna Madonna Gdańska, Pietà, Ołtarz Koronacji Marii, ołtarz św. Barbary, Tablica Dziesięciorga Przykazań, zegar astronomiczny i belka tęczowa) i nowożytne (zespół obrazów i epitafiów z XVI-XVIII stuleci).

Ołtarz główny jest poliptykiem datowanym na lata 1511-17, wykonanym przez mistraz Michała z Augzburga i jego warsztat. Składa się z korpusu ustawionego na predelli oraz trzech par skrzydeł – jednej rzeźbionej i dwóch malowanych. Retabulum było wielokrotnie przebudowywane i konserwowane. Część rzeźb i malowideł zaginęła i została zastąpiona wiernymi rekonstrukcjami. W szafie głównej o wymiarach 489 × 390 cm, przedstawiona jest scena Koronacji Marii. Zegar astronomiczny w kościele Mariackim wykonał w latach 1464-70 Hans Duringer z Torunia. Ukończone dzieło, o wysokości ponad 14 m, składało się z trzech kondygnacji: kalendarium, planetarium i teatru figur i posiadało 6 niezależnych mechanizmów. Od 1554 roku zegar był już nieczynny i popadł w zapomnienie. Pod koniec wojny został zdemontowany. 70% elementów zewnętrznej obudowy odnalazło się i powróciło do kościoła. W 1983 roku zorganizował się Społeczny Komitet Odbudowy Zegara Astronomicznego, dzięki któremu 16 marca 1987 szafa zegarowa stanęła na swym miejscu. Zrekonstruowano również szereg rzeźb. Obecnie trwają prace nad przywróceniem zegara do stanu czynności.

Bazylika Mariacka znajduje się w centrum Głównego Miasta. 

Zdjęcia wykonano w maju 2009 roku.