Toruń został lokowany przez Krzyżaków w 1230 roku, na miejscu słowiańskiego grodu, strzegącego przeprawy przez Wisłę, otoczonego drewniano-ziemnymi wałami. Pierwszą wzmiankę historyczną o mieście zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza Zakonu krzyżackiego. W roku 1236 przeniesiono miasto w górę rzeki w miejsce jego obecnego położenia, z powodu częstych powodzi nawiedzających nisko położone tereny. Nowe terytorium miasta określa odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, który został wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 roku nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 roku oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne. W 1280 roku Toruń stał się członkiem Hanzy. XIV-XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju miasta, które stał się dużym ośrodkiem handlowym w Prusach, liczącym aż 20 000 mieszkańców. 1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto I pokój toruński, kończący tzw. wielką wojnę polsko-krzyżacką 1409-11. W 1440 roku Toruń był jednym z głównych organizatorów Związku Pruskiego i został siedzibą jego Tajnej Rady. W 1454 roku w mieście wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono wówczas zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej. W tym samym roku, dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski nadał słynne przywileje szlacheckie. Stało się to na Zamku Dybowskim, podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia).

6 marca 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego, wydał akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego, i wcielił Toruń do Polski. W czasie wojny Toruń wsparł finansowo króla polskiego ogromnymi sumami pieniędzy (szacowanymi przez historyków na prawie 200 tysięcy grzywien, tj. kwotę równą dochodom ówczesnego Krakowa w ciągu 80 lat, a Poznania w ciągu 270 lat). 19 października 1466 roku II pokój Toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa Polskiego. Już w trakcie wojny trzynastoletniej Toruń otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. privilegia Casimiriana (zwłaszcza tzw. wielki przywilej z 1457 roku), które określiły zasady politycznej odrębności Torunia oraz podstawy prawno-ustrojowej niezależności i silnej jego gospodarki aż do rozbiorów i włączenia go do Królestwa Prus w 1793 roku. W ten sposób Toruń (podobnie jak Gdańsk i Elbląg) wyróżniał się na tle innych miast Rzeczypospolitej. Okres XVI i 1. połowy XVII wieku to czas szybkiego rozwoju Torunia. Miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, na wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych. 15 czerwca 1528 roku została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępując dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. W pierwszej połowie XVI wieku rozpowszechniła się w Toruniu reformacja, do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 roku Toruń stał się oficjalnie miastem luterańskim i stał się jednym z ośrodków protestantyzmu w Rzeczypospolitej. W 1568 roku nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 roku uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju). W 1595 roku z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda rozpoczęto starania o założenie w Toruniu uniwersytetu. W pierwszej połowie XVII wieku Toruń, jako jedno z kilku największych i najbogatszych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamieszkiwało ok. 12 000 mieszkańców. Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 roku miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 roku w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 roku wojska króla Jana Kazimierza po szwedzkim oblężeniu odzyskały miasto. Od 24 września do 9 października 1703 roku miało miejsce katastrofalne, najdotkliwsze w całej historii bombardowanie miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz i kościoły. W 1708 roku ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy. Na tle zaostrzających się konfliktów religijnych 16 lipca 1724 roku doszło do tzw. „Tumultu Toruńskiego”, zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta, Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 roku została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska.

Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku pozostawił Toruń przy Polsce; wtedy po raz pierwszy z inicjatywy Rosji podejmowano starania w celu utworzenia wolnego miasta Torunia. Na skutek pruskiej polityki zmierzającej do ucisku ekonomicznego Torunia (i Gdańska), pozostałego jeszcze w granicach Rzeczypospolitej, nastąpił wręcz upadek gospodarczy miasta. Tak jak Królewsko-Pruskie Bezpośrednie Miasto Chełm wobec Gdańska, tak Bydgoszcz wobec Torunia z inicjatywy władz pruskich miała stać się jego przeciwstawieniem i tym samym doprowadzaniu do degradacji jego gospodarki. Król Prus Fryderyk II również wyznaczył wówczas niewielką Bydgoszcz, liczącą ledwie ok. 1500 mieszkańców, na stolicę nowo utworzonego okręgu administracyjnego – Obwodu Nadnoteckiego.

Drugi rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus. 24 stycznia 1793 roku wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się z 10 000 mieszkańców około roku 1772 do 6 000 mieszkańców w 1793 roku. Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały ogromne osłabienie gospodarcze, kontrybucje i zniszczenia. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 roku Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. 21 kwietnia 1809 roku na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego, będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. Po przegranej Napoleona pod Waterloo, 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus. Okres pruski w XIX wieku to powolny rozwój gospodarczy i nowe inwestycje, ograniczone jednak przez uczynienie z miasta twierdzy. Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem.

Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń został przyznany odrodzonej Polsce. 18 stycznia 1920 roku wojska niemieckie opuściły Toruń. Miasto, będące największą ostoją polskości na Pomorzu i oddziałującym na całe Pomorze i Warmię skupiskiem licznych polskich organizacji społecznych i naukowych, liczące w 1921 roku 37 356 mieszkańców, zostało stolicą województwa pomorskiego i zaczęło odzyskiwać dawną, przedrozbiorową pozycję. W 1933 roku nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1939 roku populacja Torunia wynosiła około 80 000 mieszkańców. W latach 30-tych Toruń charakteryzował się największym po Gdyni wskaźnikiem przyrostu naturalnego w skali kraju. 7 września 1939 roku do miasta wkroczył Wehrmacht, a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie.

1 lutego 1945 roku bez większych zniszczeń Armia Czerwona oswobodziła miasto. W okresie PRL miasto straciło na znaczeniu. Wprawdzie powołano w 1945 roku Uniwersytet Mikołaja Kopernika, jednak tuż po wojnie przeniesiono władze wojewódzkie do Bydgoszczy. Przez pierwsze powojenne dziesięciolecia miasto pozbawione centralnie przyznawanych środków na inwestycje zastygło w rozwoju. Nowe inwestycje przemysłowe powstawać zaczęły głównie w latach 60. i 70. XX wieku, zwłaszcza pod naciskiem miejskich władz wobec wojewódzkich urzędów planowania i zagospodarowania przestrzennego. 1 czerwca 1975 roku Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego, a od 1 stycznia 1999 roku, po reformie administracyjnej współstolicą kujawsko-pomorskiego (z siedzibą m.in. Sejmiku i Urzędu Marszałkowskiego). W 1997 roku wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a w 2004 roku wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO. Toruń nie zniszczony przez działania wojenne posiada szereg spektakularnych zabytków, z których najważniejsze to : – Rynek Staromiejski w Toruniu i Ratusz Staromiejski (osobny artykuł),

– gotycka katedra św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty (osobny artykuł),

– gotycki, pofranciszkański kościół Wniebowzięcia NMP (osobny artykuł),

– gotycki kościół św. Jakuba (osobny artykuł),

– ruiny zamku krzyżackiego(osobny artykuł),

– ruiny zamku dybowskiego(osobny artykuł),

– Rynek Nowomiejski,

– pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich: fragmenty murów, budowanych od połowy XIII, rozbudowywanych i modernizowanych do XV wieku, zachowały się m.in. odcinki wzdłuż Wisły i ulicy Podmurnej oraz bramy Mostowa, Klasztorna i Żeglarska, kilka baszt (wśród nich m.in. Krzywa Wieża, Monstrancja, Gołębnik, Koci Łeb),

– zespół gotyckich kamienic mieszczańskich z XIV-XVI w, w tym m.in. Dom Kopernika (XV), Dom Eskenów (XIV, przebudowany w XVI i XIX wieku) oraz kamienice przy ul. Łaziennej, Małe Garbary, Mostowej, Szczytnej, Szerokiej, Szewskiej, Wielkie Garbary, Żeglarskiej, – barokowe pałace miejskie: pałac Dąmbskich, o bogato zdobionej fasadzie z roku 1693, Fengera (1742, przebudowany w XIX wieku), Meissnera (1739, przebudowany ok. 1800 roku), – Kamienica Pod Gwiazdą, dom z XV wieku przez krótki czas będący własnością znanego humanisty Filipa Kallimacha, przebudowywany w XVII wieku, fasada o dekoracji stiukowej z 1697 roku,

– kościół poewangelicki św. Ducha,

– kościół poewangelicki Trójcy Świętej,

– spichrze z XIV-XVIII wieku (w tym najlepiej zachowany w Polsce spichrz gotycki),

– Pomnik Mikołaja Kopernika,

– Dwór Artusa, monumentalny neorenesansowy gmach (1889-91, R. Schmidt) położony w południowej części Rynku Staromiejskiego – obecnie Centrum Kultury,

– zespół obiektów pruskiej Twierdzy Toruń z XIX-XX wieku (ponad 200 obiektów, w tym 15 fortów),

– Teatr im. W. Horzycy – powstały w 1904 roku, neobarokowo-secesyjny, dzieło wiedeńskich architektów specjalizujących się w projektowaniu budynków teatralnych, F. Fellnera i H. Helmera. 

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2011 roku.