Budowę gotyckiego Kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu rozpoczęto około połowy XIII wieku. Świątynia wzniesiona przez franciszkanów, w latach 1557-1724 znajdowała się w rękach protestantów, a w latach 1724-1821 bernardynów, od 1830 pełni funkcję kościoła parafialnego.

Pierwotny kościół był prostokątną budowlą halową o długości ok. 20 m, szerokości ok. 9 m (a więc ok. 2 m węższą niż obecnie prezbiterium) i wysokości 12 m. Od północy przylegała do niego dzisiejsza zakrystia, w formie pierwotnej parterowa i od wschodu zamknięta prosto. W ciągu XIII i XIV wieku rozbudowywano kościół i klasztor, a zakonnicy utrzymywali dobre stosunki z zakonem krzyżackim. W kościele drugim wschodnie zamknięcie ścianą prostą zastąpiono wielobokiem (podobnie uczyniono ze wschodnią ścianą zakrystii) oraz nadbudowano ściany do wysokości ok. 18 metrów. Prezbiterium było sklepione.

Nieznany jest kształt zachodniej części drugiego kościoła. Jeśli zaliczyć do niego relikty odkryte w nawie głównej i między południowymi filarami korpusu, należałoby się spodziewać niesymetrycznej budowli jednonawowej z wydłużonym prezbiterium i nieco szerszą nawą. W XIV wieku powstał trzeci kościół, którego kształt nie jest możliwy do dokładnego ustalenia. Przy jego budowie prawdopodobnie poszerzono prezbiterium do dzisiejszej szerokości.

Obecny, czwarty kościół w postaci trójnawowej hali z emporą w nawie północnej powstał w połowie XIV wieku. Jest to murowana z cegły, trójnawowa, asymetryczna hala, która zgodnie z regułami żebraczego zakonu franciszkańskiego nie posiada głównej wieży, a jedynie trzy małe sygnaturki. Wymiary kościoła: długość: 66 m, szerokość naw: 25 m, wysokość naw i prezbiterium: 26,75 m. Prezbiterium jest wydłużone, prostokątne, jego wschodnia elewacja jest zwieńczona trzema ośmiobocznymi wieżyczkami, z których środkowa jest wyższa od pozostałych. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniają ażurowe szczyciki złożone ze sterczyn i wimperg. Korpus główny jest prostokątny, o zwartej bryle, przykryty dwuspadowym dachem. Okna we wszystkich elewacjach są wąskie i smukłe, zamknięte łukiem ostrym i przeważnie trójdzielnie, z wyjątkiem pięciodzielnego okna we wschodniej ścianie prezbiterium i czterodzielnego środkowego okna w elewacji zachodniej. Boczne ściany prezbiterium i północna korpusu są opięte skarpami biegnącymi przez prawie całą wysokość elewacji. Skarpy w ścianie południowej korpusu są wciągnięte do wewnątrz, przez co zewnętrzna elewacja od tej strony jest gładka, przepruta jedynie oknami. Górą przez wszystkie elewacje biegnie ceramiczny fryz z motywem czteroliścia, w korpusie o podwójnej szerokości, a węższy, pojedynczy w prezbiterium. Wnętrze o wysokości 26,75 m jest przekryte sklepieniami gwiaździstymi, w nawach bocznych cztero-, w nawie głównej sześcio-, a w prezbiterium o ośmioramiennymi. Wciągnięcie przypór nawy południowej do wnętrza spowodowało utworzenie się głębokich wnęk o charakterze kaplic bocznych. W dolnej części nawy północnej znajduje się empora, będąca częścią dawnego krużganka klasztornego włączonego do wnętrza kościoła. Od strony południowej, na przedłużeniu zewnętrznego muru korpusu, od strony ul. Panny Marii wznosi się mur z blankami i dwoma ostrołukowymi bramami. Do muru tego ok. połowy XVII wieku dobudowano krużganek z wolutowymi szczytami rozebranymi w 1939 roku i niedawno zrekonstruowanymi. Zabudowania dawnego klasztoru franciszkanów tworzyły kompleks budynków na północ od kościoła. Po rozbiórce w XIX w. zachował się jedynie niewielki fragment skrzydła zachodniego, przylegający do kościoła. Zachowane najcenniejsze zabytki wyposażenia wnętrza :

– gotyckie (1380-90) polichromie w nawie południowej  na wewnętrznych szkarpach, przedstawiające monumentalne postaci świętych Chrystusa Bolesnego i MB Bolesną pod architektonicznymi baldachimami i na ścianie północnej nawy głównej znajdują się Kazanie św. Franciszka do ptaków i Wniebowzięcie NMP oraz Scena z łodzią z 2. ćw. XV wieku, 

– bogato i misternie rzeźbione w drzewie dębowym stalle po obu stronach prezbiterium (z początku XV wieku),

– figurę Chrystusa w Grobie z końca XIV wieku, jedyna tej wielkości rzeźba w Polsce przedstawiająca Chrystusa w grobie,

– organy z bogato i misternie rzeźbioną szafą z lat 1601-09 (najstarsze organy w Polsce),

– bogato rzeźbiona wisząca obok ambona z lat 1601-09,

– epitafia znakomitych rodów patrycjuszowskich Torunia z XVI-XVIII wieku,

– mauzoleum królewny Anny Wazówny, protestanckiej siostry króla Zygmunta III Wazy, starościny w pobliskim Golubiu, ufundowane przez króla Władysława IV Wazę w 1636 roku.

Toruń jest położony nad Wisłą przy drodze nr 91 z Gdańska do Łodzi. Kościół Mariacki wznosi się na Starym Mieście, w zachodniej części północnego bloku przyrynkowego ograniczonego ulicami Panny Marii, Piekary i Franciszkańską.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2014 roku.