Tykocin, według badań historyków, powstał w miejscu przeprawy przez rzekę Narew dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z Połocka i Wilna w kierunku Poznania i Krakowa. Rozwinął się z osady podgrodowej na pograniczu Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego, na fali kolonizacji polskiej z Mazowsza oraz wskutek rozwoju wymiany handlowej w XIV wieku między Polską i Wielkim Księstwem Litewskim. W okresie od XI do XIV wieku był to mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z podgrodziem. Prawa miejskie nadał miastu książę mazowiecki Janusz I Starszy w 1425 roku w oparciu o prawo chełmińskie.

Po powtórnym przejściu pod władztwo litewskie Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – Stanisława Gasztołda, dobra nie przeszły na wdowę Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów według prawa koronnego, a na podstawie prawa litewskiego na króla Zygmunta Starego za sprawą możnowładcy litewskiego Jana Hlebowicza konkurującego z rodem Radziwiłłów o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim. Tykocin w ostatnim okresie życia Zygmunta Augusta stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał Rzeczypospolitej, skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne arrasy oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta).

Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572 roku Tykocin, obok Knyszyna i Wasilkowa stał się królewszczyzną (starostwem i leśnictwem), pozostając nią do 1661 roku, kiedy to wraz z całym starostwem otrzymał go na dziedziczną własność uchwałą sejmową Sejmu Warszawskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej Stefan Czarniecki. Czarniecki odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej.

Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Gryfitów Branickich. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr. Po pożarze i zniszczeniach wojny domowej o sukcesję między Sasem a Stanisławem Leszczyńskim w XVIII wieku Tykocin został gruntownie przebudowany w stylu barokowym. W czasie zaborów Tykocin znalazł się początkowo pod władzą Prus. W tym okresie Izabela Branicka sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w Małopolsce. Prusacy zabudowali część rynku przy bożnicy, jednak nie skończyli przebudowy miasta, gdyż po traktacie w Tylży Tykocin i okolice przeszły pod władztwo Rosji. W roku 1807 Tykocin znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, zaś w 1815 roku w granicach Królestwa Polskiego, gdzie pozostawał do roku 1918. Po II wojnie światowej z powodu zniszczeń utracił prawa miejskie, które odzyskał w roku 1993. W Tykocinie znajduje się ponad 100 obiektów zabytkowych. Najważniejsze z nich to :

– Duży Rynek – rozległy rynek z okresu lokacji miasta, przekształcony w po pożarze w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie, otoczony zabytkową, bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku. Na środku rynku stoi pomnik hetmana Stefana Czarnieckiego;

– Mały Rynek, niegdyś centrum dzielnicy żydowskiej, umiejscowiony w pobliżu synagogi z fragmentami arkadowego muru z bramami;

– Zespół klasztorny bernardynów – pierwotny klasztor bernardynów pw. Nawiedzenia NMP został ufundowany w 1479 roku przez wojewodę kijowskiego Marcina Gasztołda. W 1542 roku, po wymarciu Gasztołdów, Tykocin stał się własnością króla Zygmunta Augusta który rozpoczął rozbiórkę konwentu. Nowy klasztor został ufundowany w 1771 roku przez hetmana Jana Klemensa Branickiego. Usytuowano go w południowej części miasta na miejscu dworu królewskiego, wykorzystując niektóre jego elementy. Miał tu powstać również kościół klasztorny Nawiedzenia NMP, jednak planu tego nigdy nie zrealizowano. W jego miejscu, w centrum dziedzińca na żeliwnym cokole ustawiono w 1861 roku wyrzeźbioną w piaskowcu figurę Niepokalanego Poczęcia NMP. Realizację fundacji Branickiego utrudniła jego śmierć. Budowę dokończyli płk Antoni Ostrowski i podczaszy podlaski Michał Szczawiński. Dopiero w 1791 roku dokonano konsekracji urządzonej we wschodnim skrzydle późnobarokowego klasztoru jednonawowej kaplicy, w miejsce której w 1837 roku wzniesiono kościółek. W 1853 roku zbudowano murowaną dwukondygnacyjną klasycystyczną bramę – dzwonnicę. W 1864 roku klasztor bernardyński został zlikwidowany ukazem carskim i przeszedł w ręce prywatne. Obecnie obiekt należy do kurii biskupiej w Łomży. W latach 70-tych XX wieku urządzono tu Dom Emerytalny dla księży, a w 1998 roku – Dom Pomocy Społeczne.Jest to trzyskrzydłowe, dwukondygnacyjne założenie wzniesione na planie litery C. Na dziedziniec można się dostać przez murowaną dwukondygnacyjną klasycystyczną bramę – dzwonnicę. Całość jest otoczona murem. Z pierwszego bernardyńskiego kościoła zachowało się kilka zabytków. Najcenniejszy to umieszczony niegdyś na kościelnej belce tęczowej krzyż z gotycką Pasją Chrystusa, przypisywaną Witowi Stwoszowi, ofiarowany klasztorowi prawdopodobnie przez Macieja z Krajny, nadwornego lekarza monarchów. Krzyż ten zawieszony jest dzisiaj w refektarzu klasztoru. Inne to barokowy relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego, zawierający relikwie świętych (przechowywany w kościele Trójcy Przenajświętszej), dwie granitowe kropielnice, epitafium Sebastiana Sobieskiego (umieszczone obecnie przy wejściu do kościoła) oraz wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem (również przechowywany w kościele Trójcy Przenajświętszej). Inne zabytki to obrazy Matki Boskiej Anielskiej (w ołtarzu głównym), św. Antoniego Padewskiego (w ołtarzu bocznym), Matki Boskiej nadającej odpust św. Franciszkowi (w ołtarzu bocznym) i Matki Boskiej z Dzieciątkiem Berdyczowskiej.

– Zespół klasztorny misjonarzy. Kościół pw. Świętej Trójcy oraz zespół klasztorny pomisjonarski w Tykocinie zostały zbudowane w latach 1740-50 z fundacji Jana Klemensa Branickiego. Kościół wzniesiony w stylu późnobarokowym jest budowlą typu bazylikowego. Posiada on okazałą elewację frontową określaną jako fasada parawanowa. Od głównego korpusu świątyni biegną arkadowe, półkoliste skrzydła, zakończone rozstawionymi symetrycznie wieżami, nakrytymi barokowymi hełmami. Dziedziniec kościoła utworzony przez skrzydła jest zamknięty od czoła żelaznym ogrodzeniem i bramą zdobioną popiersiami czterech ewangelistów. Wszystkie elewacje pokryte są charakterystycznym dla tego regionu jasnożółtym tynkiem glinowym, a dachy czerwoną dachówką. Trójnawowe wnętrze kościoła zdobią polichromie ścienne z 1749 roku wykonane przez Sebastiana Ecksteina. Bogato zdobiony ołtarz główny, barokowo-rokokowy, pochodzi z 1750 roku, jak również konfesjonały, ambona i chrzcielnica. W bocznych nawach, znacznie mniejszych, wspartych na czterech potężnych filarach znajduje się sześć polichromowanych i złoconych ołtarzy. Na ścianach po obu stronach wejścia wiszą portrety Branickich, Klemensa i Izabeli. Nad wejściem głównym rozciąga się balkon chóralny z rokokowymi organami wykonanymi w 1760 roku, również z fundacji Branickiego. W kościele znajduje się kielich, którego papież Jan Paweł II używał w czasie mszy świętej podczas swojej pielgrzymki do Łomży w 1991 roku. Kościół zamyka wschodnią ścianę Dużego Rynku w Tykocinie.  Tuż za nim znajduje się plebania przeznaczona przez misjonarzy na seminarium duchowne, a obecnie plebanię parafii rzymskokatolickiej.

– Synagoga Wielka- synagoga została zbudowana w 1642 roku na miejscu starszego, drewnianego założenia. W latach 40-tych XIX wieku budowla przeszła gruntowny remont. Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu o wymiarach 18 x 18 metrów, w stylu barokowym i licznymi elementami późnorenesansowymi. Budynek jest przykryty wysokim, łamanym dachem, który zastąpił pierwotny dach, zasłonięty wysoką attyką. W północno-wschodnim narożniku stoi, w dolnej części kwadratowa, w górnej ośmioboczna, niska wieża, która pierwotnie służyła jako więzienie dla Żydów. Z trzech stron do synagogi przylegają niskie przybudówki – niegdyś sklepiki, domy nauki, przedsionki oraz babińce, z których kobiety mogły obserwować modły przez zakratowane okienka. Wewnątrz w głównej, kwadratowej sali modlitewnej sięgającej 9 metrów wysokości znajduje się popularne w polskich synagogach sklepienie dziewięciopolowe. W jej centralnym punkcie znajduje się bima, opierająca się na czterech masywnych filarach z bogatą renesansową dekoracją, zwieńczona baldachimem, wewnątrz której znajduje się szulham. Na ścianach znajdują się barwne polichromie. Ich główny element dekoracyjny, obok ornamentów w kształcie wici roślinnych oraz lokalnych i egzotycznych zwierząt, to wielkie tablice z hebrajskimi i aramejskimi cytatami biblijnymi oraz tekstami modlitw. Na ścianie wschodniej znajduje się rzeźbiony w kamieniu, niezwykle bogato zdobiony Aron ha-kodesz, zasłonięty bogato tkanym parochetem. Sala ma obniżoną posadzkę nawiązującą do słów psalmu: „Z głębokości wołam do ciebie, Panie!”. Do sali prowadzi wejście przez obszerny przedsionek, mieszczący niegdyś biura kahału i sąd gminny. Dawniej synagogę i pobliskie budynki gminy żydowskiej otaczał arkadowy mur z bramą, który po wojnie nie został odbudowany. Przed wejściem do synagogi widać jeszcze fundamenty zniszczonych kramnic, pochodzących z pierwszej połowy XVIII wieku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali i ograbili wnętrze synagogi i urządzili w niej magazyn. Po zakończeniu wojny w synagodze na polecenie władz miejskich nadal znajdowały się magazyny, ale tym razem nawozów sztucznych. W 1965 roku w synagodze wybuchł pożar, który dopełnił dzieła niszczenia budynku, spłonęła unikalna biblioteka i archiwa gminy żydowskiej, a pozostałe cudem uratowane księgi wyrzucono do pobliskiej rzeki. W latach 1974-78 przeprowadzono gruntowny remont i konserwację synagogi. Jest obecnie drugą co do wielkości i jedną z najstarszych synagog w Polsce. Od 1977 roku stanowi siedzibę Muzeum Kultury Żydowskiej.  Synagoga znajduje się w zachodniej części miasta, przy ul. Koziej 2, w sąsiedztwie Małego Rynku. 

– Synagoga Mała – została zbudowana w latach 1772-98. Murowany, barokowy budynek wzniesiono na planie prostokąta i nakryto dwuspadowym łamanym dachem naczółkowym z lukarnami. Po przebudowie, w miejscu Aron ha-kodesz wykuto nowe wejście. Obok sali modlitewnej znajdowały się również pomieszczenia domu talmudycznego oraz szkoły kahalnej. Podczas II wojny światowej Niemcy doszczętnie zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny, przez wiele lat budynek stał w stanie zupełnej ruiny. W latach 1974-78 przeprowadzono gruntowny remont, jak i przebudowę synagogi. Od 1977 roku stanowi siedzibę Muzeum Kultury Żydowskiej. Posiada bogate zbiory judaiców oraz stałą wystawę poświęconą postaci Zygmunta Glogera – etnografa i krajoznawcy. Muzeum jest również organizatorem wystaw czasowych, imprez popularyzujących tradycję Tykocina i jego mieszkańców – Polaków i Żydów. W podziemiach synagogi znajduje się restauracja „Tejsza” serwująca kuchnię Kuchnię Żydowską. Synagoga znajduje się w zachodniej części miasta, przy ul. Koziej 2, w sąsiedztwie Małego Rynku i Wielkiej Synagogi.

– Ruiny zamku króla Zygmunta II Augusta i pozostałości fortyfikacji ziemnych, sprzed roku 1469 (obecnie odbudowany – osobny artykuł);

– Alumnat wojskowy, pierwszy w Polsce przytułek i szpital dla żołnierzy weteranów pochodzenia szlacheckiego i wyznania katolickiego, wzniesiony w latach 1634–38. Jedyny tego typu zachowany do dzisiejszych czasów przytułek, zaliczający się do najstarszych w Europie założył marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta tykociński, Krzysztof Wiesiołowski zapisując na ten cel dochody uzyskiwane z dóbr w Dolistowie. Jest to murowany jednokondygnacyjny budynek w stylu późnobarokowym, założony na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem. Alumnat posiadał dawniej dwie narożne baszty od strony Narwi, co oznacza, że w zamierzeniach mógł pełnić także funkcję obronnego przyczółka mostowego. Kształtem architektonicznym budynek nawiązuje do tradycji obronnego czworobocznego kasztelu, zakorzenionej w budownictwie świeckim XVII wieku. Jednotraktowe skrzydła mieściły pierwotnie 12 sklepionych izb oraz kaplicę w południowo-wschodnim narożniku. Pod kaplicą znajdowała się krypta, w której chowano zmarłych żołnierzy. Dekorację stanowiły skromne wczesnobarokowe gzymsy i profilowane obramienia okienne. Alumnat został przebudowany w połowie XVIII wieku i włączony w układ kompozycyjny rynku, zyskał cechy budowli późnobarokowej. Po śmierci kolatora w 1637 roku i jego żony Aleksandry z Sobieskich w 1645 roku, fundację potwierdził sąd sejmowy w roku 1646 roku. Przytułek dawał schronienie 12 pensjonariuszom. Podlegał bezpośrednio królowi, a w jego zastępstwie hetmanowi wielkiemu koronnemu. Pozostawał na utrzymaniu starostów, a następnie kolejnych właścicieli dóbr tykocińskich, pełniąc swą funkcję do czasów I wojny światowej. Szpitalem opiekowały się siostry zakonne z klasztoru benedyktynek w Grodnie. W 1655 roku na rzecz Domu Inwalidów Wojskowych dalszego zapisu dokonał następny starosta tykociński Wojciech Wessel z żoną Marianną z Potockich. W czasie potopu szwedzkiego obwarowany budynek został 27 stycznia 1656 roku zdobyty przez wojska Pawła Sapiehy. W 1741 roku od pożaru, w trakcie którego spłonął drewniany kościół parafialny, uszkodzone zostało skrzydło wschodnie. Około 1750 roku z polecenia Jana Klemensa Branickiego budynek został przebudowany. W 1915 roku podczas I wojny światowej zniszczone zostały dachy budynku – wtedy też budynek przestał pełnić swoją funkcję przytułku. Budynek wyremontowano w latach 1929–30, łącząc przy tym kaplicę z pomieszczeniem po stronie zachodniej, zasypano kryptę i obniżono połacie dachu, co niekorzystnie zniekształciło jego wygląd. Po remoncie budynek zarządzany przez magistrat miasta, użytkowany był jako mieszkanie dla najuboższych rodzin. W trakcie II wojny światowej w budynku mieścił się areszt, a po 1945 roku został zdewastowany. W 1951 roku przystąpiono do remontu, który zakończono w roku 1953. Obecnie znajduje się w nim hotel i restauracja. Alumnat znajduje się w centrum miasta, między kościołem św. Trójcy a rzeką Narew, przy ul. Poświętnej 1.

– Domy drewniane.

Tykocin jest położony 27 km na zachód od Białegostoku, przy drodze nr 671 z Knyszyna do Jeżewa.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2004 roku.