Radunia jest jedną z najpracowitszych rzek polskich, o czym można się przekonać, wędrując szlakiem elektrowni wodnych z początku XX wieku. Elektrownie wodne na Raduni są najstarszymi tego typu obiektami przemysłowymi na Pomorzu i do dzisiaj są wykorzystywane do wytwarzania energii elektrycznej. Górski charakter rzeki i różnice wysokości terenu (np. w Bielkowie ok. 45 metrów) pozwoliły na wybudowanie ośmiu elektrowni. Trasa rozpoczyna się w Rutkach (gmina Żukowo) i wiedzie przez Łapino, Kolbudy, Bielkowo (gdzie znajduje się największa elektrownia), Straszyn (najstarszy obiekt z 1910 roku), Straszyn-Prędzieszyn, Straszyn-Kuźnice, Juszkowo, a kończy w Pruszczu Gdańskim. Po II wojnie światowej najszybciej, w 1945 roku, uruchomiona została elektrownia straszyńska. Zasilała pierwszą linię tramwajową w powojennym Gdańsku. Wszystkie zabytkowe elektrownie na Raduni można zwiedzać – w dni powszednie w godz. 8 – 15. Wcześniej trzeba się umówić telefonicznie. Informacje pod nr tel. 0-58 682 01 24.

 

Elektrownia wodna „Rutki” w Rutkach powstała w latach 1907-10. W tej miejscowości dogodne położenie u wylotu jaru Raduni stwarzało naturalną możliwość wykorzystania energii wód rzeki i budowy zakładów przemysłowych napędzanych kołami. Elektrownia w Rutkach to elektrownia przepływowa, nie wymaga ona zbiornika retencyjnego, dzięki czemu nie musi być powiązana z innymi obiektami tego typu z okolicy. II wojna światowa nie spowodowała większych uszkodzeń  samej elektrowni ani urządzeń w niej działających. Już w 1945 roku przystąpiono do ponownego wytwarzania prądu pochodzącego z sił płynącej wody. Dzisiaj obiekt w Rutkach pełni funkcję lokalnej elektrowni, która jest w pełni sprawna i czynna.  Stanowi również zabytek techniki XX wieku. Wewnątrz budynku można zobaczyć zabytkowe turbiny oraz wystawę poświęconą historii elektrowni. Obiekt można zwiedzić po uprzednim zarezerwowaniu terminu. Elektrownia znajduje się w Rutkach k/Żukowa pod nr 51 C.

Powyżej elektrowni znajduje się żelazny most zbudowany w 1886 w ramach linii kolejowej przebiegającej przez Pruszcz Gdański – Żukowo – Kartuzy – Lębork – Łebę. Ma bardzo ciekawą budowę niespotykaną na naszym terenie. Ma ok 30 m wysokości i ok 100m długości. Łączy dwa brzegi rzeki Raduni i jest nadal używany.

Zdjęcia elektrowni wykonano w listopadzie 2021 roku.

  • Rutki - elektrownia

  • Tablica informacyjna

  • Jaz przepływowy

  • Widok z mostu kolejowego nad Radunią

Elektrownię wodną „Łapino” w Łapinie wybudowano w 1927 roku jako piątą elektrownię wodną na Raduni. Właścicielem nowej elektrowni był Senat Wolnego Miasta Gdańska, choć pierwotnym inwestorem przedsięwzięcia był Ferdynand Schichau. Po przegranym procesie o Radunię zmuszony był oddać inwestycję Senatowi WM Gdańska. Zakład jest elektrownią derywacyjną zbiornikową ze zbiornikiem o wyrównaniu półdobowym. Zbiornik wypełnia naturalną dolinę Raduni. W wyniku budowy zapory i spiętrzenia rzeki pod wodą znalazła się stara papiernia, tartak, las, droga oraz kilka zabudowań gospodarczych. Woda spiętrzona w zbiorniku za pomocą rurociągu żelbetowego biegnącego przez korpus zapory jest kierowana do turbin. W budynku elektrowni rurociąg żelbetonowy przechodzi w stalowy, który rozprowadza wodę do dwóch turbin. Turbiny te wyprodukowały zakłady Schichau Elbing w Elblągu w 1925 roku. W elektrowni Łapino prawdopodobnie po raz pierwszy na ziemiach polskich zastosowano rurociągi stalowe spawane elektryczne, zaledwie w kilka lat po wynalezieniu tej metody. W elektrowni zainstalowana jest trzecia turbina dla potrzeb własnych, czynna do dziś – o mocy 7 kW. Niezwykle oryginalnym i unikatowym urządzeniem inżynierskim jest jaz burzowy, znajdujący się po lewej stronie elektrowni. Jaz ma zamknięcie segmentowe samoczynne z przeciwwagą. Podobne zamknięcia jazów stosowano w elektrowniach szwajcarskich i hiszpańskich na początku lat dwudziestych. Jaz wyposażony jest dodatkowo w klapę lodową. Poniżej jazu znajduje się czterostopniowa kaskada odprowadzająca wodę do kanału odpływowego elektrowni. Elektrownia znajduje się w Łapinie k/Kolbud, przy ul. Zagłoby 5. Na wysokości ul. Przemysłowej 4, na starorzeczu Raduni znajduje się jaz.

  • Widok z wału

  • Budynek elektrowni

  • Jaz

  • Jaz

  • Sztuczny zbiornik w Łapinie

  • Jaz przy ul. Przemysłowej rozdzielający kanał od rzeki

  • Rzeka

  • Kanał

Elektrownię wodną „Bielkowo” w Bielkowie zbudowano w 1925 roku jako czwartą elektrownie wodną na Raduni, wykorzystując 58,6 m spadu rzeki. Inwestorem przedsięwzięcia był Senat Wolnego Miasta Gdańska. Obiekty elektrowni stanowiły poważny obiekt wojskowy w trakcie walk w 1945 roku. W budynku wieży kompensacyjnej mieściło się stanowisko ogniowe i obserwacyjne broniących się Niemców. Osuszonym rurociągiem dostarczano posterunkowi zaopatrzenie. Elektrownia Bielkowo jest drugą z kolei elektrownią kaskady. Jest elektrownią derywacyjną zbiornikową z dwoma zbiornikami o wyrównaniu półdobowym. Przy projektowaniu elektrowni wykorzystano fakt, iż Radunia pomiędzy Kolbudami Górnymi a odległym o 3,5 km Bielkowem zatacza pętlę. Długość pętli mierzona po korycie rzeki wynosi blisko 11 km, różnica poziomów blisko 50 m. Wystarczyło wykonać 3,5 km „skrót”, by wykorzystać ten duży spad w jednym obiekcie. Poprzez spiętrzenie wód rzeki za pomocą jazu betonowego o zamknięciach klapowych powstał zbiornik Kolbudy I o powierzchni 6 ha wypełniający naturalną dolinę Raduni. Jaz w Kolbudach powstał równocześnie z elektrownią Bielkowo w 1925 roku.

Elektrownia znajduje się w Bielkowie, za wsią w kierunku Bielkówka, na wysokości ul. Szkolnej 16.

Zdjęcia wykonano w listopadzie 2020 roku.

  • Budynek elektrowni

  • Rurociąg

  • Rurociąg

  • W głębi wieża kompensacyjna

  • Wieża kompensacyjna

  • Widok w stronę elektrowni

  • Widok w stronę jazu

  • Jaz

  • Zbiornik Kolbudy

  • W głębi wieża kompensacyjna

  • Jaz

  • Wodowskaz przy jazie

Elektrownia Wodna „Straszyn” w Straszynie zbudowana została w 1910 roku, jako pierwsza na Raduni. W procesie budowy powstał zbiornik zapory – Jezioro Goszyńskie (Straszyńskie), który zabezpieczał Gdańsk i Żuławy przed wylewami Raduni. Początkowo w elektrowni pracowały dwa hydrozespoły składające się z turbin Francisa o osi poziomej zamontowanych w kotłach stalowych i generatorów, jednakże w 1935 roku, ze względu na lepsze rozpoznanie możliwości energetycznych stopnia w Straszynie i rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną, dobudowano trzeci hydrozespół, o największej mocy i przepływie, składający się z turbiny śmigłowej pionowej i generatora. Ta pierwsza i najbardziej znacząca modernizacja elektrowni była podyktowana również potrzebą przystosowania Straszyna do pracy w kaskadzie z powstałymi w latach dwudziestych siłowniami w Łapinie i Bielkowie. Podczas wojny elektrownia pracowała. Tuż przed wyzwoleniem Niemcy uszkodzili budowle hydrotechniczne i wywieźli część wyposażenia, jednak dzięki pomocy miejscowej ludności udało się odzyskać urządzenia a naprawa uszkodzeń została zakończona w połowie czerwca 1945 roku. Po raz pierwszy napięcie podano 19 czerwca 1945 roku do zasilania gdańskiej sieci tramwajowej. Mimo spornej wyrwy w koronie zapory (pozostałości po bombardowaniu lub próbie celowego wysadzenia zapory) i obniżonego poziomu piętrzenia. W elektrowni pracują do dziś podstawowe urządzenia – hydrozespoły, stanowiące pierwotne wyposażenie, zbudowane o czym informują tabliczki na obudowie turbiny, w 1909 roku, a trzeci w 1937 roku. Budynek XX-wiecznej elektrowni nazywany jest „zameczkiem wodnym” ze względu na swoją budowę. Podobnie wyglądają budynki służące za mieszkania dla pracowników obsługi. Przy elektrowni jest wysoka kaskada wodna spiętrzająca wodę z Jeziora Straszyńskiego, niesamowicie wygląda spływająca po niej woda. Przy zaporze obok kaskady przepływowej znajduje się grób dwóch żołnierzy sowieckich poległych tu w marcu 1945 roku. Zbiornik elektrowni, zwany jeziorem Goszyńskim lub Straszyńskim stanowił w latach powojennych, do wczesnych 70-tych ub. wieku, ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny dla okolicznej ludności i gdańszczan. Po wybudowaniu ujęcia wody pitnej dla Gdańska w 1983 roku objęty strefa ochronną, zamknięty dla turystyki i rekreacji. Elektrownia jest otwarta dla turystów od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 14:00.

Elektrownia znajduje się w Straszynie k/Gdańska przy ul. Zacisznej 8.

Zdjęcia wykonano w listopadzie 2020 roku.

  • Budynek elektrowni

  • Ujście wody

  • Widok od ujścia

  • Zapora

  • Radunia za ujściem

  • Kaskada przepływowa

  • Przepływ

  • Kaskada przepływowa

  • Kaskada przepływowa

  • Zapora

  • Jezioro Straszyńskie

  • Przepływ

  • Budynek mieszkalny obsługi

  • Budynek mieszkalny dyrekcji

  • Budynek mieszkalny dyrekcji

  • Grób żołnierzy sowieckich

  • Grób żołnierzy sowieckich

  • Grób żołnierzy sowieckich

Elektrownię wodną „Prędzieszyn” w Straszynie uruchomiono w 1937 roku. Jest elektrownią przewałową pracującą w ścisłym powiązaniu z elektrownią w Straszynie, to znaczy, że cała woda zrzucana w przekroju Straszyna musi przejść przez stopień w Prędzieszynie. Zarówno Prędzieszyn jak i położone poniżej Kuźnice są „dolnymi stopniami” Elektrowni Wodnej Straszyna.  Wcześniej wybudowana została elektrownia w Kuźnicach na miejscu kuźni wodnej, ale Radunia w Straszynie ma jednak dość duży spad, więc cofka Kuźnic nie sięgała do samego Straszyna, który tymczasem rozbudowano. Postanowiono uzupełnić kaskadę jeszcze jednym stopniem wodnym w Prędzieszynie. Rzeka płynęła wówczas w innym miejscu. Na starym korycie były jeszcze dwa młyny. Elektrownie jednak budowano na suchym lądzie, by później rzekę wykopanym kanałem doprowadzić do turbin. Budowa trwała niespełna rok.  Elektrownia ruszyła na na przełomie 1937 i 1938 roku, w gorącym przedwojennym okresie. Podczas wojny elektrownia pracowała. Obecnie główne urządzenia, turbiny, generatory i regulatory pracują praktycznie bez zmian, zmodernizowano jedynie część elektryczną, przystosowując obiekt do współczesnych wymagań i pracy dwuzmianowej z dyżurem domowym. W budynku dawnej rozdzieli średniego napięcia, po adaptacji i kolejnych remontach mieści się siedziba Spółki ENERGA, Zakładu Elektrowni Wodnych.

Elektrownia znajduje się w Straszynie k/Gdańska przy ul.Hoffmana 5.

Zdjęcia wykonano w listopadzie 2020 roku.

  • Widok od Straszyna

  • Budynek elektrowni

  • Jaz przelewowy

  • Przenoska dla kajaków

  • Kaczki na tamie

Elektrownię wodną „Kuźnice” w Straszynie uruchomiono w 1934 roku. Jest to elektrownia przepływowa pracująca w ścisłym powiązaniu z elektrowniami „Straszyn” i „Prędzieszyn”, to znaczy cała woda zrzucona w przekroju Straszyna musi przejść przez stopnie w Prędzieszynie i w Kuźnicach. Zarówno Prędzieszyn jak i położone poniżej Kuźnice są „dolnymi stopniami” Elektrowni Wodnej Straszyn.

Na dolnej Raduni od początku inwestował Senat Wolnego Miasta Gdańska. Decyzję o uzupełnieniu kaskady Raduni pomiędzy stopniami w Straszynie i Pruszczu podjęto pod koniec lat dwudziestych. Jako pierwszą pobudowano elektrownię w Kuźnicach na miejscu kuźni wodnej , która mieściła się w części budynku dzisiejszej rozdzielni elektroenergetycznej. Była to właściwie gruntowna modernizacja obiektu. W kuźni pracowała jedna turbina. Przeprofilowano rurę ssącą i wstawiono w jej miejsce turbinę Francisa o mocy 180 kW i przełyku 7 m³/s. Aby osiągnąć zamierzony przełyk elektrowni dobudowano obecną maszynownię i tam zainstalowano turbinę Kaplana o mocy 400 kW i przełyku 13 m³/s. Zlikwidowano stary jaz usytuowany 120 m w górę rzeki, który piętrzył wodę dla kuźni. Budowa nowej zapory i jazu umożliwiła zwiększenie piętrzenia w Kuźnicach do obecnej rzędnej. Podczas wojny elektrownia pracowała. Powojenny rozruch nastąpił 10 lipca 1945 roku. Elektrownia przeszła w 1962 roku daleko idącą modernizację, polegającą na wymianie starej turbiny Francisa na śmigłową z nastawnymi łopatami wirnika.

Elektrownia znajduje się w Straszynie k/Gdańska przy ul. Raduńskiej 30.

  • Widok od strony Pruszcza

  • Widok od strony zbiornika

  • Jaz przelewowy

Elektrownia wodna „Juszkowo” w Juszkowie powstała w 1937 roku w miejsce istniejącego młyna wodnego, jako obiekt przepływowy, jednak ze zbiornikiem wyrównującym powstałym przez zamknięcie fragmentu doliny Raduni przez zaporę. Zapora położona tuż przy budynku elektrowni posiada jaz klapowy, upust denny i kanał odpływowy. Jest to kolejny stopień wodny w kaskadzie Raduni, który ma przyjmować cofkę wodną z położonej poniżej elektrowni w Pruszczu Gdańskim. W związku z charakterem obiektu, zainstalowano w nim turbinę Kaplana o mocy 232 kW. W trakcie wojny elektrownia pracowała i po dziś dzień działa bez żadnych większych zmian.

Elektrownia znajduje się w Juszkowie k/Pruszcza Gdańskiego, przy u. Bukowej.

  • Widok od strony Pruszcza

  • Budynek elektrowni

  • Zapora

Elektrownia Wodna „Pruszcz I” w Pruszczu Gdańskim położona jest w miejscu, gdzie Radunia rozdziela się na Nową Radunię – Kanał Raduni i Starą Radunię. Wybudowana w 1921 roku została zamknięta na okres wojny i dopiero w 1946 roku ponownie oddana do użytku. W elektrowni zainstalowano turbinę typu Francisa o mocy 100 KW pracującą na spadzie 2,69 m. Hydrowęzeł pruszczański już od XIV wieku był budowlą strategiczną ze względów gospodarczych i obronnych gdańskiej metropolii. Do dziś pozostał praktycznie niezmieniony.

Elektrownia znajduje się w Pruszczu Gdańskim, przy Parku Kulturowym „Faktora”.

  • Widok od strony Pruszcza

  • Data budowy

  • Jaz przelewowy

  • Widok od ul. Spacerowej

  • Widok od kanału

  • Widok od ul. Spacerowej

  • Data budowy

Elektrownia wodna „Pruszcz II” w Pruszczu Gdańskim jest najmłodszym obiektem spośród wszystkich elektrowni wodnych na Raduni. Została ona oddana do użytku w grudniu 2005 roku. Ze względu na układ węzła wodnego w Pruszczu możliwe było wybudowanie nowej elektrowni na starym korycie rzeki Raduni. Do realizacja projektu przystąpiono po powodzi jaka miała miejsce w lipcu 2001 roku. Okazało się wówczas że przepustowość Kanału Raduni jest zbyt mała, aby przejąć całą wodę burzową płynącą z górnych tarasów Gdańska. Postanowiono wówczas zrealizować projekt budowy nowej elektrowni wodnej, na której obecnie spoczywa cały ciężar odbioru wody. Nowy obiekt, o mocy 250 kW, jest całkowicie zautomatyzowany i połączony z Elektrownią wodną „Pruszcz I” przez co możliwe jest zarządzanie pracą obu obiektów w zależności od warunków hydrologicznych.

Elektrownia znajduje się w Pruszczu Gdańskim, przy ul. Zastawnej 8.

  • Widok od strony Pruszcza

  • Jaz przelewowy

  • Drugi jaz przelewowy

  • Drugi jaz przelewowy

  • Radunia przed elektrownią

  • Radunia za elektrownią