Gotycka katedra Notre Dame (fr. Notre-Dame de Paris) została wzniesiona na wyspie na Sekwanie, zwanej Ile de la Cite, w miejscu po dwóch kościołach powstałych jeszcze w IX wieku. Nie znamy niestety architekta, który wykonał projekt świątyni. Kamień węgielny został wmurowany w obecności papieża – Aleksandra III – w czerwcu 1163 roku. Jej budowa trwała ponad 180 lat.  Budowę zaczęto od strony wschodniej, czyli prezbiterium. Konsekracja ołtarza nastąpiła w 1182 roku, podczas panowania króla Filipa II. Wtedy to biskup Maurice de Sully, pomysłodawca budowy, odprawił uroczystą pierwszą mszę świętą w katedrze.

Budowa zachodniej fasady przypada na rok 1200. Wymiary fasady wynoszą: 41 metrów szerokości, 43 metry wysokości do podstawy wież i 63 metry do ich szczytów. Najniższą kondygnację fasady stanowią trzy portale zatopione w wysuniętej do przodu ścianie parteru. Środkowy, przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego, jest nieco wyższy i szerszy od pozostałych. Po prawej znajduje się portal św. Anny, a po lewej portal maryjny. Ponad nimi znajduje się galeria królewska, przedstawiająca 28 starotestamentowych królów Izraela. Rzeźby zapisały się w świadomości Paryżan jako przedstawienie królów francuskich. Do 1284 roku pogłoski urosły do rangi oficjalnej interpretacji, która trwała przez wieki. Spowodowało to negatywne skojarzenia w okresie Rewolucji Francuskiej, kiedy to zrzucono wszystkie figury. Nad galerią królów usytuowano w centrum fasady wielką rozetę o średnicy 9,6 metra. Nad całością górują dwie potężne wieże-dzwonnice.

W początkowych fazach projektowania konstrukcja dachu oraz ścian była stosunkowo ciężka i masywna, co ograniczało rozmiar okien zmniejszając ilość naturalnego światła wpadającego do wnętrza katedry. W 1220 roku postanowiono pozbyć się problemu za pomocą sklepień żebrowych, charakterystycznego rozwiązania gotyckiego wykorzystującego układ przecinających się kamiennych żeber do podparcia konstrukcji. Dzięki tym unowocześnieniom okna mogły zostać powiększone. W 1240 roku, pierwszy znany architekt – Jean de Chelles – ukończył budowę nawy, a później dwóch wież fasady zachodniej. Rozpoczęto prace nad elewacjami transeptu, które kontynuował jego następca Pierre de Montreuil. To on nadzorował instalację nowych większych okien, włączając w to trzy rozety – w północnej, południowej i zachodniej ścianie katedry. Ostateczne poprawki wprowadzano po roku 1300 pod okiem architekta Jeana Ravy, który zaprojetował rozbudowany system Przypór odciążających konstrukcję dachu i ścian. Pozwoliły one wyprowadzić siły powodowane przez wysokie sklepienie poza wewnętrzne ściany zapewniając grację i lekkość budowli.

Katedra Notre Dame to przykład pięcionawowej bazyliki z galeriami. Podwójne nawy boczne przechodzą w podwójne obejście chórowe zwane ambitem. Nawa główna o długości 130 metrów  i 35 metrów wysokości w swoim najwyższym punkcie, posiada sześciodzielne sklepienie krzyżowo-żebrowe, a jej ściany składają się z trzech kondygnacji. Transept katedry znajduje się w jej centralnej części, prawie pośrodku między wieżami zachodniej fasady a wschodnią apsydą. Nieznacznie występuje on poza mury zewnętrzne naw bocznych. Dobudowane w późniejszym okresie kaplice wokół obejścia dodatkowo wyrównują granicę zewnętrznych ścian z murami transeptu. Szczyty transeptu ozdobiono rozetami.

W katedrze znajdowało się łącznie 20 dzwonów: osiem w wieży północnej, dwa duże dzwony (Bourdons) w wieży południowej, siedem w krzyżującej się wieży i trzy na transepcie, które służyły jako dzwony zegarowe. W 1856 roku wieża północna została wyposażona w cztery nowe dzwony. Na południowej wieży wisi dzwon Emmanuel o szacowanej wadze 13 ton, jedyny który przetrwał do czasów współczesnych. To dzwon o najniższej tonacji z zestawu dzwonów Notre-Dame. Dzwoni tylko w największe święta, Wielkanoc, Boże Narodzenie i Pięćdziesiątnica, a także w dniu śmierci Papieża i przy specjalnych okazjach.

Z pierwotnych organów do dziś nie zachowało się nic. Od 1992 roku, po gruntownej renowacji, organy posiadają 7374 piszczałki, 111 głosów rozłożonych na 5 manuałów oraz elektryczną trakturę gry i rejestrów w pełni sterowaną za pomocą systemu komputerowego.

Od 10 sierpnia 1806 roku w skarbcu katedry przechowywane są relikwie korony cierniowej, a także relikwiarz drzewa Krzyża Świętego, który był obecny przy koronacji królów Polski od czasów Władysława Jagiełły. Stanowił on część skarbca koronnego, który w 1669 roku wywiózł bezprawnie po abdykacji król Jan Kazimierz. 1 grudnia 2018 roku otwarto w katedrze Kaplicę Polską z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej. Do kaplicy wprowadzono relikwie św. Jana Pawła II.

15 kwietnia 2019 roku około godz. 18:50 w świątyni wybuchł pożar, który spowodował ogromne zniszczenia, m.in. doszło do zawalenia się dachu oraz części sklepień, a także iglicy katedry. Ocalała główna konstrukcja budowli oraz dwie wieże, a także trzy rozety. Dach świątyni doszczętnie spłonął, zaś zbudowana w XIX wieku sygnaturka uległa zawaleniu. Zniszczone zostały również fragmenty kamiennego sklepienia w nawie głównej, na jej skrzyżowaniu z transeptem oraz w północnej części transeptu, a także XIX-wieczne górne witraże w szczytach transeptu. Najcenniejsze zabytki zostały w porę wyniesione. Z płonącej katedry udało się uratować koronę cierniową, a także niektóre kielichy i XIII-wieczną tunikę króla Ludwika IX Świętego. Przyczyna pożaru nie została jeszcze ustalona; prokuratura w Paryżu uważa go obecnie za wypadek, wykluczając podpalenie i akt terrorystyczny. Prezydent Emmanuel Macron już w dniu pożaru zapowiedział odbudowę katedry.

Katedra wznosi się na wyspie na Sekwanie, zwanej Ile de la Cite, około 4 km na wschód od Wieży Eiflla. 

Zdjęcia pochodzą z filmu nagranego kamerą VHS w sierpniu 1993 roku. Niestety ich jakość pozostawia wiele do życzenia, ale chciałem je wykorzystać.