Opactwo Cystersów w Szczyrzycu powstało najprawdopodobniej w 1243 roku, z fundacji wojewody krakowskiego Teodora Cedro herbu Gryf. Kult Matki Bożej, charakterystyczny dla cystersów, stał się przyczyną rozpowszechnienia go najpierw w Ludźmierzu (zał.1234 rok), gdzie jego symbolem stała się figurka Matki Boskiej Ludźmierskiej, a następnie w Szczyrzycu, w obrazie Matki Boskiej Szczyrzyckiej. W okresie zaborów cystersi utracili ziemię, zakazane było przyjmowanie do nowicjatu, ale pozwolono im założyć elementarną czteroklasową szkołę dla dzieci wiejskich. Podczas okupacji hitlerowskiej w opactwie znalazło schronienie wielu uchodźców z różnych zakątków Polski. Prowadzono w nim tajne nauczanie, którego kontynuacją od 1945 roku było Prywatne Gimnazjum OO. Cystersów Szczyrzycu, zamknięte przez władze w 1955 roku. Po przemianach ustrojowych w Polsce cystersi odkupili część ziemi, zamierzając kontynuować tradycje agrarne zakonu. Za szczególne męstwo w czasie II wojny światowej opactwo zostało odznaczone Krzyżem Virtuti Militari. Opactwo Cystersów w Szczyrzycu jest jedynym nieprzerwanie istniejącym klasztorem cystersów na ziemiach polskich.

Pierwotny kościół klasztorny został wzniesiony pod koniec XIII wieku z kamienia łupanego. Przestał on jednak wystarczać zakonnikom i stale rosnącej liczbie parafian i pielgrzymów, dlatego w 1620 roku kanonik gnieźnieński i późniejszy opat szczyrzycki Stanisław Korczak Drohojewski rozpoczął rozbudowę opactwa, w tym również świątyni. Poświęcenia rozbudowanego kościoła dokonał w 1642 roku biskup Tadeusz Oborski.

Barokowa świątynia wzniesiona została na planie krzyża, z prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą. Nad kościołem góruje smukła rokokowa wieżyczka z sygnaturką. Do wnętrza świątyni prowadzi piękny gotycki portal oraz rzeźbione drzwi. Ich dekoracja jest dziełem miejscowego zakonnika z XV wieku. Ściany i stropy zdobi secesyjna polichromia autorstwa Jana Łukowskiego, wykonana w 1913 roku. Świątynia była przebudowywana w XVIII i XIX wieku. Aż do I wojny światowej dach kościoła pokrywała blacha miedziana, która jednak została skradziona przez Austriaków. Nowego pokrycia dachu miedzią dokonano w 1982 roku. Barokowy ołtarz główny został ufundowany w 1642 roku przez opata Remigiusza Łukowskiego. Z tego samego okresu pochodzi obraz Wniebowzięta, który był w nim umieszczony aż do momentu zastąpienia przez cudowny obraz Matka Boża Szczyrzycka. Po bokach ołtarza znajdują się dwie figury: św. Stanisław (z twarzą fundatora) oraz św. Wojciech (z twarzą króla Zygmunta II Wazy).

Nieznane jest pochodzenie obrazu Matki Bożej Szczyrzyckiej. Analizy historyczne i artystyczne pozwalają wnioskować, że powstał w XVI wieku, a jego autorem był nieznany artysta, który wykonał wizerunek pod wyraźnym wpływem malarstwa włoskiego. Większość zapisów z kronik klasztornych, w których m.in. umieszczano relacje z cudów, dokonanych przez Matkę Bożą Szczyrzycką, została skradziona w 1795 roku przez Austriaków. Zapisków tych nigdy nie odnaleziono. Najstarszy dokument piszący o cudach pochodzi z 1740 roku. Obraz został obrabowany przez Szwedów w 1705 roku. Ukradli oni wówczas wszystkie sukienki Matki Bożej oraz liczne kosztowności, ofiarowane jako dary wotywne. Kolejnej grabieży dokonali Austriacy w 1795 roku. Oba te najazdy nie pozbawiły obrazu najstarszych koron, nałożonych w początkach kultu. Nowe sukienki obraz zawdzięcza kardynałowi Adamowi Stefanowi Sapiesze, który ufundował je, będąc jeszcze arcybiskupem. Okrywają one obraz do dziś. 19 sierpnia 1984 roku, w 750 rocznicę istnienia opactwa cystersów, obraz otrzymał złote papieskie korony, ufundowane przez opata Huberta Kostrzańskiego, poświęcone w 1983 roku przez papieża Jana Pawła II i nałożone przez prymasa Józefa Glempa.

Rokokowe ołtarze boczne są zdobione przez motywy roślinne. Większość elementów wyposażenia wnętrza kościoła wykonana jest w stylu barokowym i rokokowym. Wyróżniają się zwłaszcza: XVIII-wieczne tabernakulum; stalle z XIX wieku, nad którymi znajdują się dwa orły a na posadzce lwy – oba te elementy są pozostałością starszych stalli z XVII wieku; renesansowa chrzcielnica; kamienna kropielnica z czterema płaskorzeźbami, na których widnieją sceny z Męki Pańskiej; rokokowa ambona, na której baldachimie umieszczono rzeźbę św. Stanisława; krucyfiks z początku XV wieku; epitafia nagrobne opatów szczyrzyckich: Stanisława Drohojowskiego, Remigiusza Łukowskiego i Gerarda Pastoriusza (z 1752 roku); organy wybudowane w latach 1885-92 przez organmistrza Tomasza Falla, umieszczone na neoklasycznym prospekcie.

Do kościoła przylega klasztor z XVII wieku tworzący kwadrat z wirydarzem wewnątrz. Część zabudowań, w tym dwa portale, mensy ołtarzowe i część klasztornych krużganków, pochodzą z pierwszego opactwa, które zniszczył pożar. W 1831 roku od strony wschodniej dobudowano skrzydło oraz drewnianą dzwonnicę z cebulastym hełmem. Najcenniejszymi zabytkami klasztoru są: krucyfiks z XV wieku, kamienna kropielnica z XVI wieku oraz obrazy świętych z XVII – XIX wieku.

W skład zespołu wchodzi także murowany dom Opata z XVI wieku (później spichlerz), ozdobiony kamiennym portalem z herbem Korczak. Mieści się w nim Muzeum Klasztorne.

W 1824 roku przy klasztorze wybudowano browar i zaczęto warzyć piwo. Zakład prowadzony był przez zakonników, a cały proces warzenia odbywał się ręcznie. W 1925 roku browar został wydzierżawiony najpierw Marianowi Szubertowi, a później Eugeniuszowi Czernemu, który zarządzał browarem do 1945 roku. Ostatnim dzierżawcą zakładu był Władysław Leśniak – browarnik z Krakowa. W latach 1945-51 browar w Szczyrzycu był jedynym czynnym w krajach socjalistycznych browarem klasztornym, który był własnością katolickiego zgromadzenia zakonnego. W 1951 roku browar został znacjonalizowany, a przyklasztorny folwark na terenie którego znajdował się zakład przekształcono w PGR. Wznowiono produkcję piwa pod zarządem PGR w Jodłowniku. W 1993 roku cystersi odzyskali browar i wznowili produkcję piwa pod nazwą Browar Gryf, która nawiązywała do herbu miejscowości. W 1996 roku ze względu na kłopoty finansowe i brak funduszy na remont zabytkowego obiektu musieli jednak zaprzestać warzenia piwa. W 1997 browar został zamknięty. Od 1998 roku Cystersi podejmowali kilka prób wznowienia produkcji. W 2003 roku reprezentująca interesy klasztoru spółka Dominium Sp. z o.o. podpisała umowę z Browarem Belgia, na mocy której w Kielcach rozpoczęto od 2004 roku licencyjną produkcję piwa marki Frater. W 2007 roku po namówieniu lokalnych przedsiębiorców do współpracy udało się podjąć kroki w celu rewitalizacji zakładu w formie browaru rzemieślniczego pod nazwą Szczyrzycki Browar Cystersów. Zakupiono również linię produkcyjną ze zlikwidowanego Browaru Relakspol z Krakowa. Od 2009 roku w browarze klasztornym w Szczyrzycu trwają prace, których celem jest reaktywacja produkcji do 2014 roku. Budynek zakładu gruntownie wyremontowano i zmodernizowano. Wznowienie produkcji w browarze nastąpiło we wrześniu 2015 roku.

Szczyrzyc jest położony 27 km na północny-wschód od Rabki-Zdroju, 9 km na północ od drogi nr 28 do Limanowej.

Zdjęcia wykonano w lutym 2022 roku.