We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska, co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze, wspominanej przez kronikarzy. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym ratuszu. W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich – bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W 1203 roku w osadzie wybuchł pożar – spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady.

Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława II Rogatki w 1242 roku, gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie, ponieważ nie zachował się akt lokacyjny. Jawor stał się stolicą Księstwa jaworskiego, które zostało utworzone ok. 1274 roku przez Bolesława II Rogatkę. Wydzielił on swojemu najstarszemu synowi, Henrykowi V Brzuchatemu, własną dzielnicę, obejmującą takie miasta jak Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawa. Rozwój miasta, zarówno gospodarczy, jak i terytorialny, przypadł na lata rządów księcia Bolka I Surowego, od 1278 roku także księcia jaworskiego.

Po jego śmierci księstwo rozpadło się na trzy części. W 1312 roku jaworska dzielnica przypadła drugiemu synowi Bolka I Surowego, księciu Henrykowi I jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje, m.in. prawo do warzenia piwa. Do 1392 roku Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Po śmierci Bolka II Małego w 1368 roku. Księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako oprawa wdowia, w ręce Agnieszki Habsburskiej, żony Bolka, i dopiero po jej śmierci w 1392 roku zostało połączone z Koroną Czeską. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta, które zamieszkiwało wtedy ponad 3000 osób. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ośrodka administracyjnego, do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W 1420 roku z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską.

W wyniku wojen śląskich (1740–63) Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król, Fryderyk II Wielki, zreformował administrację w mieście, czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń, w 1862 roku zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856–1902 przeprowadzono linię kolejową m.in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (później Kuźnia Jawor SA) oraz cukrownia. W 1849 roku powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami w nawiązaniu do świętego patrona miasta. W 1940 roku w Jaworze mieszkało ponad 13 000 osób. W 1945 roku miasto zdobyły oddziały wojsk sowieckich. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy Armii Czerwonej. W mieście działały zakłady garbarskie, cukrownia, Kuźnia Jawor, Fabryka Wyrobów Metalowych i Zakłady Chemii Gospodarczej.

Jawor jest położony około 20 km na południe od Legnicy, przy drodze S3 do granicy z Czechami.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2025 roku.

Najważniejsze zabytki miasta to:

Kościół Pokoju został zbudowany w latach 1654 – 1655. Jego powstanie wiąże się postanowieniami pokoju westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią (1618-1648). Na jego mocy cesarz musiał wyrazić zgodę na wzniesienie kościołów ewangelickich w trzech śląskich miastach: w Głogowie, Jaworze i Świdnicy. Miały one być zlokalizowane na przedmieściach, zbudowane z materiałów niegodnych Domu Bożego: z drewna, gliny i słomy, a także nie posiadać wieży (obecna pochodzi z I ćw. XVIII w.).

Projektantem tej świątyni był wrocławski architekt Albrecht von Säbisch. W sprawach ciesielskich doradzał mu Andreas Gamper, mistrz z Jawora. Powstała budowla o kształcie prostokątnym, zakończona trójbocznym prezbiterium. Przy jego budowie zastosowano drewnianą konstrukcję ryglową, wypełnioną zgodnie z cesarskim nakazem gliną i słomą.

Wnętrze jest barokowe. Uwagę zwracają czteropiętrowe empory – najstarsze II i IV powstały wraz z budową tej świątyni, ozdobione scenami ze Starego i Nowego Testamentu. Natomiast I i III dobudowane zostały na początku XVIII stulecia, o odmiennej już tematyce – dominują tu wizerunki herbów okolicznej szlachty, niekiedy nawet z wizerunkami ich rodowych siedzib oraz godła cechowe. Ołtarz wykonany został w 1672 roku przez Michaela Schneidera. Sześcioboczna koszowa ambona, podtrzymywana przez anioła jest dziełem pochodzącym z legnickiej pracowni rzeźbiarza Mateusza Knothe, a jej wykonanie datuje się na rok 1670. Do innych ciekawych zabytków należy chrzcielnica fundacji Georga von Schweinitz z Kłaczyny i jego żony Anny (1656 r.). Przy ścianie zachodniej znajdują się organy zbudowane w 1855 roku. Całość przykrywa sklepienie kasetonowe ozdobione dekoracją malarską. Na terenie obecnego parku wokół Kościoła pierwotnie mieścił się cmentarz ewangelicki,który w1972 roku został zlikwidowany. Świątynia od wieków zachwyca mistrzostwem wykonania i przebogatym wystrojem. Jest świadectwem burzliwych dziejów Europy, perłą światowego dziedzictwa. W jej wnętrzu od lat odbywają się Jaworskie Koncerty Pokoju. W grudniu 2001 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.

Kościół jest położony przy ul. Limanowskiego 40.

  • Kościół Pokoju

  • Epitafia

  • Widok z tyłu

  • Łączenie belek

  • Nawa główna

  • Ołtarz główny

  • Ołtarz główny

  • Ambona

  • Empory

  • Loża kolatorska

Gotycki zamek piastowski zbudowany około 1224 roku (osobny artykuł).

  • Brama wjazdowa

  • Dziedziniec

  • Baszta

Gotycki kościół pw. św. Marcina został zbudowany w XIII wieku, z piaskowca. Do dwuwieżowej świątyni prowadzą trzy portale: od południa z tympanonem zawierającym scenę ze św. Marcinem (XV w.), od zachodu z tympanonem maswerkowym z bordiurą postaci (XIV w.) i od zachodu renesansowy z płaskorzeźbami i kolumnami (I c. XVII w.). Wnętrze nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Ołtarz główny architektoniczny z obrazem „Apoteoza św. Marcina” pędzla Feliksa Antona Schefflera. Wnętrze zostało bogato wyposażone w okresie barokizacji (lata 30. XVIII w.). Do najwcześniejszych powstałych elementów wystroju kościoła należą figura św. Marcina biskupa (XIV w.), płyta epitafijna ze sceną Ukrzyżowania (1362 r.), Madonna z Dzieciątkiem (XV w.), Matka Boska Bolesna (XVI w.). Wokół świątyni otoczony murem teren dawnego cmentarza z licznymi epitafiami.

Kościół jest położony przy pl. Kościelnym.

  • Brama cmentarna

  • Portal wejściowy

  • Epitafia

  • Fasada

  • Nawa główna

  • Prezbiterium

  • Ołtarz główny

  • Stalle

Pierwotny ratusz, wymieniony był po raz pierwszy w dokumencie tkaczy z 1373 roku. W 1394 roku wzniesiono wieżę ratuszową jako symbol samodzielności i bogactwa miasta, która po przebudowach zachowała się do dzisiaj. U jej szczytu umieszczono posągi rycerzy i władców, m.in. króla Czech Wacława IV, ks. Bolka II Małego i jego brata, ks. Henryka II. W 1799 roku powstał teatr, który w trzeciej ćwierci XIX w. otrzymał wystrój neobarokowy i należy dziś do najciekawszych wnętrz teatralnych Dolnego Śląska. Wieża spełniała przez wieki rozmaite funkcje. Była miejscem skąd wypatrywano pożaru, jedynym zegarem w mieście odmierzającym upływający czas. W niej też mieścił się skarbiec, archiwum i więzienie.

Budynek ratusza przebudowywano dwukrotnie: w 1617 i 1846 roku. W 1895 roku doszczętnie spłonął, pozostała tylko wieża. W latach 1895-97 zbudowano go praktycznie od podstaw wg. projektu berlińskiego architekta H. Gutha. 22 listopada 1897 roku uroczyście oddano do użytku nowy ratusz w stylu neorenesansowym. Wewnątrz znajduje się sala rajców z zabytkowymi boazeriami, pozornym sklepieniem i największymi na Dolnym Śląsku witrażami o tematyce alegorycznej wykonanymi w Königliche Glasmalerei Institut w Berlinie, według projektu berlińskiego artysty Juliusa Jürsa.

Ratusz stoi na środku Rynku.

  • Ratusz

  • Wykusz

Prostokątny Rynek otaczają domy mieszczańskie z arkadami. W miejscu zniszczonej w 1945 roku wschodniej i fragmencie północnej pierzei, na początku lat 60-tych XX wieku zbudowano bloki według projektu S. Müllera. W kamienicy nr 24 (róg Rynku i ul. Klasztornej) mieszkała Hennrieta Hanke (1785– 1862) autorka licznych i swego czasu poczytnych romansów. W pierzei południowej znajdują się najstarsze domy pochodzące z XVI, XVII i XVIII wieku. Do najciekawszych należy kamienica nr 23 z charakterystycznym wykuszem. W pierzei zachodniej znajduje się kamienica wizerunkiem ula na elewacji.

  • Kamienice w rynku

  • Podcienia

Zespół poklasztorny oo. Bernardynów, obecnie siedziba Muzeum Regionalnego w Jaworze. Wybudowany został pod koniec XV wieku w stylu gotyckim. Zespół składa się z gotyckiego kościoła p.w. Wniebowzięcia NM Panny i konwentu. Świątynia została poświęcona w 1489r. W części klasztornej zachowany są polichromie z początku XVI wieku: „Upadek pod krzyżem” i „Stygmatyzacja św. Franciszka”. Wnętrze kościoła zdobią również liczne malowidła ścienne. Sklepienia pokrywają barwne motywy roślinne. Nad łukiem tęczowym dominuje przedstawienie św. Bernardyna z 1503 roku, a na ścianie południowej jest cykl ośmiu przedstawień pasyjnych, ujętych w kwatery. W latach 1565-1638 klasztor należał do miasta, które urządziło w nim m. in. szkołę protestancką. W 1810 roku w wyniku kasacji zakonu stał się on własnością państwa. Wówczas mieścił się w nim arsenał wojskowy, a w samym budynku zakonnym policyjny urząd śledczy. W latach 1845-1964 popadał w ruinę. W 1964 roku został przekazany Muzeum Regionalnemu, które przeprowadziło generalny remont i prace konserwatorskie.

Kościół jest położony przy ul. Klasztornej 2.

  • Zespół poklasztorny

Kaplica św. Wojciecha – Barokowy obiekt o średniowiecznej metryce. W miejscu tym znajdowała się synagoga, którą władze miasta przejęły za zgodą króla Albrechta II w 1438 roku, przebudowując na kościół. Od 1446 roku pełnił funkcję kaplicy szpitalnej. W 1729 roku, z inicjatywy hrabiny Schaffgotsch, została gruntownie przebudowana. W latach powojennych pełniła funkcję kaplicy chrzcielnej.

Kaplica jest położona przy ul. Czarnieckiego.

  • Kaplica św. Wojciecha

Klasztor i kościół Franciszkanek – W 1748 roku franciszkanki kupiły od hrabiów Hochbergów posiadłość położoną przy obecnej ulicy Żeromskiego. Wówczas został zbudowany kościół wraz z klasztorem. W latach 1812-47 miała tu siedzibę szkoła ewangelicka dla dziewcząt, a następnie, do 1904 roku, szkoła katolicka. W 1905 roku na parterze urządzono bibliotekę i czytelnię, a na piętrze prewentorium dla chorych na płuca. W latach 30-tych w świątyni mieściła się rekwizytornia teatralna, a po 1945 roku magazyn meblowy. Obecnie należy do Kościoła Zielonoświątkowego.

Kościół jest położony przy ul. Żeromskiego 11.

  • Klasztor i kościół

Kościół św. Barbary. Pierwsze wzmianki o istnieniu w tym miejscu świątyni chrześcijańskiej pod wezwaniem św. Barbary, pochodzą z połowy XIII wieku, gdy proboszcz Bartłomiej odprawił nabożeństwo żałobne w pierwszą rocznicę śmierci Henryka II Pobożnego w bitwie pod Legnicą. Oznaczałoby to, że była to pierwsza świątynia w Jaworze, przed kościołem św. Marcina. Później służyła jako kaplica szpitalna oraz, w latach 1564-1651 (gdy kościołem św. Marcina gospodarowała gmina ewangelicka) jako magazyn. W 1776 roku kaplica spłonęła podczas pożaru, który strawił dwie trzecie miasta. W 1786 roku budowlę odbudowano, nadając jej obecny kształt. W latach 1846–1944 pełniła funkcję kaplicy pogrzebowej dla mniejszości katolickiej Jawora. Aktualnie kościół należy do parafii św Marcina, jego ostatni remont odbył się w 1987 roku i od tego czasu pełni funkcję kaplicy pogrzebowej. Kościół jest budowlą jednonawową, zbudowaną na planie prostokąta. Fasada składa się z dwóch kondygnacji: dolnej, sięgającej do stropu, w której znajduje się nisza z figurą św. Barbary, oraz górnej, którą wieńczy szczyt udekorowany pilastrami i gzymsami. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest 3-kondygnacyjny ołtarz renesansowy.

Kościół jest położony przy ul. Lipowej 2,

  • Niestety kościół był w remoncie