Mała Synagoga w Chełmie została zbudowana w latach 1912-14, ze składek ludności żydowskiej. W jednym z pomieszczeń mieściło się towarzystwo pomocy ubogim oraz szkółka talmudyczna. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali i następnie spalili budowlę. W 1955 roku część budynku gruntownie wyremontowano urządzając w nim skład mąki. Wówczas kilka pokoi zajmowała ocalała rodzina żydowska, która urządziła tutaj izbę modlitewną. Od 1984 roku znajdowała się tutaj siedziba NOT, która równocześnie wyremontowała budynek. W 2004 roku budynek wystawiono na sprzedaż. W międzyczasie próbowano zachęcić Gminę Żydowską do przejęcia synagogi, ze względu na to, że byłaby najbardziej odpowiednim właścicielem budynku. Starania nie przyniosły skutku, a bożnicę wykupił prywatny biznesmen (mieszkaniec Chełma, znany w mieście restaurator), który urządził w budynku kowbojską restaurację McKenzee Saloon. Na takie wykorzystanie budynku zgodziły się władze miasta, mimo zakazu wojewódzkiego konserwatora zabytków, który powoływał się na to, że budynek jest miejscem sakralnym. Ulokowanie w zabytkowej synagodze lokalu gastronomiczno-rozrywkowego wywołało liczne kontrowersje wśród środowisk żydowskich w Polsce oraz na świecie.

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta, z licznymi elementami secesyjnymi. Główną część stanowiła sala modlitewna na parterze oraz piętrowa, bogato zdobiona dobudówka mieszcząca na parterze rozległy przedsionek razem ze szkółką religijną, a piętrze babiniec. Pierwotnie wnętrze synagogi było niezwykle bogato zdobione. Na wschodniej ścianie znajdował się bogato zdobiony, wsparty na dwóch kolumienkach Aron ha-kodesz, do którego podchodziło się przez kutą bramkę i schodki. Na środku pomiędzy czterema masywnymi filarami znajdowała się bima otoczona kutą, pomalowaną na złoto balustradą. Na ścianach oraz sklepieniach znajdowały się barwne polichromie. Charakterystycznymi elementami synagogi są wysokie półokrągłe zakończone okna, znajdująca nad wejściem do dobudówki płaskorzeźba przedstawiająca tablice Dekalogu oraz liczne sterczyny na dachu synagogi. Obok synagogi zachował się dawny dom rabina, czyli rabinówka.

Chełm jest położony 66 km na wschód od Lublina, przy drodze nr 12 do Dorohuska. Synagoga znajduje się przy skrzyżowaniu ulicy Krzywej i Kopernika 8, 100 metrów na północ od Rynku.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2017 roku.

  • Synagoga i rabinówka

  • Widok od Rynku