Pierwsza świątynia na Wysokiej Górce w Chełmie została zbudowana w XIII wieku przez księcia halicko-wołyńskiego Daniela Halickiego jako cerkiew prawosławna. Obecna barokowa bazylika mniejsza pw. Narodzenia NMP, zaprojektowana przez Pawła Fontanę z fundacji biskupa Filipa Wołodkowicza powstała w latach 1736-57 jako katedra unicka. W latach 1875-1915 służyła jako sobór prawosławny, a od roku 1919 jako kościół rzymskokatolicki z przerwą w latach 1940-44 (ponownie jako cerkiew prawosławna).

Katedra pounicka jest obiektem późnobarokowym, typu bazylikowego, rozplanowana na rzucie krzyża łacińskiego, trójnawowa, z transeptem i dwoma wieżami od frontu oraz kopułą na bębnie zwieńczoną latarnią. Do jej wnętrza prowadzi troje drzwi z portalami przykrytymi naczółkami. Część środkową fasady poprzedza czterokolumnowy portyk i wieńczy barokowy szczyt. Wieże ozdobione są narożnymi kolumnami i przykryte łamanymi hełmami. Wnętrze znacznie zmieniono, nie posiada ono pierwotnego wyposażenia. W ołtarzu głównym umieszczona jest replika cudownego obrazu Matki Boskiej Chełmskiej (Chełmska Ikona Matki Bożej) z 1938 roku, którego oryginał obecnie znajduje się w Muzeum Ikony Wołyńskiej w Łucku. Znajduje się tu również antepedium późnobarokowe z lat 1720–50 z blachy srebrnej, ze sceną hołdu składanego Matce Boskiej Chełmskiej po bitwie pod Beresteczkiem w 1651 roku przez króla Jana Kazimierza oraz dwa obrazy z końca XVIII wieku malowane przez Franciszka Smuglewicza: „Ukrzyżowanie” i „Święty Onufry”. Pod prezbiterium i transeptem znajdują się krypty grobowe biskupów chełmskich greckokatolickich.

W 1988 roku papież Jan Paweł II nadał świątyni na Górce tytuł bazyliki mniejszej. Bazylikę otacza wianuszek budynków, wśród których wyróżnia się barokowa Brama Usciługska z 1616 roku, jedyna zachowana brama miejska, a dawniej zamkowa. Przy południowym skraju dziedzińca znajduje się pałac biskupów unickich, zbudowany w 1711 roku z inicjatywy biskupa Józefa Lewickiego. Na północ od bazyliki usytuowany jest klasztor bazylianów, wzniesiony w latach 1640-49 z fundacji biskupa Metodiusza Terleckiego. Obok znajduje się budynek Chełmskiego Prawosławnego Bractwa Bogurodzicy, organizacji powstałej pod koniec XIX wieku w celu rusyfikacji ziemi chełmskiej. Kolejnym obiektem jest dzwonnica powstała w 1878 roku, przebudowana i podwyższona w 1939 roku. Na północ od katedry znajduje się kopiec po zamku książęcym.

Zespół Wysokiej Górki znajduje się w centrum miasta. Chełm jest położony 72 km na południowy-wschód od Lublina, przy drodze nr 12 do przejścia granicznego w Dorohusku.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2006 roku.