Split, to drugie co do wielkości miasto Chorwacji, usytuowane w Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim na niewielkim półwyspie. Protoplastem miasta była starożytna grecka osada Aspalathos koło Salona (obecnie Solin, przedmieście Splitu). Następnie miasto zajęli rzymianie, którzy przemianowali je na Spalatum (od łac. palatium). W latach 295-305 n.e. cesarz Dioklecjan wybudował tu swoją rezydencję. Od 395 roku miasto zostało zajęte przez Bizancjum, a w VI wieku stało się siedzibą arcybiskupstwa. W pierwszej połowie VII wieku Salona została zburzona przez postępujących z północy Słowian i Awarów, a nowe miasto powstało wokół pałacu Dioklecjana. W VIII wieku region przeżywał znaczny rozkwit dzięki dużemu portowi handlowemu. Od 1069 roku Split znajdował się pod władzą Chorwacji, a w 1105 roku został przejęty przez Węgry. W latach 1420-1797 należał do Wenecji, a później do Austro-Węgier. Od 1918 miasto znalazło się w granicach Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a od 1929 roku Jugosławii. W czasie II wojny światowej (1941-43) było okupowane przez wojska Musoliniego. Od 1991 roku, po podziale Jugosławii miasto znajduje się w niepodległej Chorwacji.

Najważniejszym zabytkiem miasta jest pałac cesarza Dioklecjana,  założony na planie rzymskiego obozu wojskowego, na przełomie III-IV wieku otoczone murami obronnymi z basztami i czterema bramami. Rezydencja została zbudowana jako willa, w której cesarz miał zamiar osiąść po zamierzonej na 305 rok abdykacji. Budowla została zaplanowana na wzór „castrum romanum” (warownego obozu rzymskiego), na rzucie prostokąta o wymiarach 214,0 x 175,0 m. Zabudowania przecinały dwie wewnętrzne ulice, „cardo” – podłużna i „decumanus” – poprzeczna, wzdłuż których ustawiono szeregi kolumn. Na ich przecięciu znajdował się wewnętrzny dziedziniec.Ulica poprzeczna rozdzielała część przeznaczoną na pomieszczenia gwardii cesarskiej od części reprezentacyjnej. Każda z ulic kończyła się bramą w murach: od strony zachodniej – Brama Żelazna (Porta Ferrea), północnej – Brama Złota (Porta Aurea), wschodniej – Brama Srebrna (Porta Argentea), południowej – Brama Brązowa (Porta Aenea). Rezydencja od południa przylegała do brzegu morza i od tej strony bok założenia pałacowego stanowił kolumnowy portyk umożliwiający długie spacery wzdłuż nadbrzeża. Pozostałe boki pałacu były ufortyfikowane basztami wzniesionymi na narożach, przy bramach i w środkowych częściach muru, pomiędzy bramami. Do pałacu, od strony portyku prowadziło wejście przez centralnie usytuowany westybul. Po jego obu stronach znajdowały się pomieszczenia mieszkalne. Za westybulem znajdował się perystyl zbudowany na planie koła, przykryty kopułą. W głębi, po stronie lewej od wejścia Dioklecjan nakazał wznieść świątynię Jowisza. Naprzeciw niej znajdowało się wzniesione jeszcze za życia cesarza mauzoleum. Była to budowla na planie ośmioboku, otoczona kolumnadą. Do wnętrza mauzoleum prowadził portyk od strony ulicy przecinającej założenie w kierunku podłużnym. Do dziś z zabudowań pałacu przetrwały:

– północna brama pałacowa – Złota Brama. Dawniej prowadził przez nią trakt do Salony a we wczesnym średniowieczu na fundamentach bramy zbudowano kopułę kościoła św. Marcina.

– podobna w formie, choć mniej okazała jest Brama Srebrna (wschodnia). Piętro zdobią nisze i cztery otwory okienne.   – Bramę Żelazną poznać można po romańskiej wieży i dzwonnicy. Bywa ona nazywana bramą zachodnią. W średniowieczu to przez nią prowadziła najbardziej uczęszczana droga poza mury.

– westybul   – perystyl – obecnie teatr

– mauzoleum Dioklecjana, przebudowane w VIII wieku na katedrę św. Duji z dzwonnicą dobudowaną w XIII-XVII wieku. Katedra Świętego Duje (chor. katedrala Svetoga Dujma) – całkowicie zachowała architekturę ośmiokątnej budowli. W XIII wieku otrzymała monumentalne drewniane odrzwia (rzeźby Buvina) i kamienną ambonę. Budowla pokryta jest kopułą, wewnątrz której niegdyś znajdowała się piękna mozaika. Główny ołtarz pochodzi z XVII wieku. Romańskie stalle z XIII wieku są najstarszymi na terenie całej Dalmacji. Warto zwrócić uwagę na popiersie Dioklecjana (jedyną pamiątkę, która została po cesarzu Dioklecjanie), kazalnicę wspartą na pięciu łokciach, ołtarze świętych Osipa i Stasa. Wrota do katedry są zdobione przez roślinne ornamenty oraz rzeźbę, która ukazuje ważniejsze sceny biblijne i historie z życia Jezusa. Pod katedrą znajduje się krypta, która w okresie późniejszym zamieniona została w kaplicę św. Łucji. W katedralnym skarbcu znajdują się bogate zbiory srebrnych i złotych naczyń liturgicznych, a w archiwum bezcenne materiały (m.in ewangelia z VIII wieku). Romańska wieża-dzwonnica katedry została dobudowana w XIII-XV wieku (przebudowana na przełomie XIX-XX wieku). U podnóża dzwonnicy znajdują się dwa romańskie lwy oraz egipski sfinks z czarnego granitu (XV wiek p.n.e.). Zachowała się również cella z bogatym portalem.

– świątynia Jowisza – przebudowana w VIII wieku na baptysterium. Świątynia została zbudowana w latach 295 – 305. Jako część pałacu Dioklecjana była najprawdopodobniej przeznaczona dla najwyższych bóstw rzymskich i boskiego ojca Dioklecjana – Jowisza. Świątynia znajdowała się w zachodniej części pałacu. W średniowieczu świątynia została przekształcona w chrześcijańskie baptysterium. Wejścia do niego strzeże egipski sfinks, obok którego piętrzy się wczesnochrześcijańska kolumna

– ruiny komnat cesarza.

W roku 1979 pałac wraz z zabytkowym centrum Splitu został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO. Po za pałacem do ciekawszych zabytków należy gotycki kościół św. Franciszka z XV wieku. Wewnątrz znajdują się nagrobki znakomitych mieszkańców miasta, m.in archidiakona Tomasza (pierwszego dalmatyńskiego historyka), pisarza Marka Marulicia i kompozytora Ivana Lukačica. Pozostałości rzymskiego akweduktu i zabytkowe kościoły poza murami pałacu z IX-XV wieku.

Zdjęcia wykonano w czerwcu 2014 roku.