Początki cystersów w Gościkowie związane są z postacią Mikołaja Bronisza herbu Wreniawa, wojewody poznańskiego, który w 1230 ufundował w Gościkowie klasztor, z przeznaczeniem na osadzenie w nim cystersów. Bronisz nadał cystersom jako uposażenie dziewięć wsi ze swoich dóbr rodowych. Pierwsi zakonnicy przybyli do Gościkowa około 1236 roku z położonego w Brandenbuegii Lehnina, przez co klasztor stał się filia pośrednią opactwa Morimond. Cystersi po przybyciu zmienili, zgodnie ze zwyczajem nazwę miejscowości na Paradisus Sanctae Mariae czyli Raj Matki Bożej, co później po spolszczeniu otrzymało formę Paradyż. Nazwa ta dotrwała, jako określenie lokalizacji klasztoru do czasów współczesnych. Majątek opactwa sukcesywnie się powiększał, zarówno dzięki działalności gospodarczej mnichów, jak i dzięki wielu darowiznom i przywilejom. Pod koniec XIII wieku dobra ziemskie opactwa obejmowały obszar ponad 16 tys. hektarów. Około 1270-90 w Paradyżu rozpoczęto budowę gotyckiej świątyni. Trwała ona ponad sto lat. Kościół wznoszony był w stylu gotyckim, w pierwotnym założeniu na planie krzyża, jednak po ukończeniu naw i części transeptu świątynię skrócono zamurowując wschodnie arkady międzynawowe. Poświęcenie kościoła odbyło się w 1397 roku. Otrzymał on, jak większość świątyń cysterskich, wezwanie Wniebowzięcia NMP oraz św. Marcina z Tours. O szybkim rozwoju opactwa i jego dochodów świadczy założenie już około 1280 pierwszej filii opactwa w Wieleniu. Założenie filii świadczyło też o szybkim wzroście liczby mnichów w paradyskim klasztorze. Umieli oni zaskarbić sobie przychylność wszystkich władców ziem, na których działali, od Władysława Odonica aż do Henryka głogowskiego i Władysława Łokietka. Intensywny rozwój opactwa trwał do końca XIV wieku, natomiast wiek XV był okresem rozwoju kulturalnego i intelektualnego opactwa. W opactwie zgromadzono księgozbiór, zaliczany do najliczniejszych w Polsce. Położone na granicy trzech państw opactwo cysterskie w XVI wieku zostało poddane reorganizacji władz. Król polski Zygmunt Stary nakazał w 1538 roku piastowanie urzędu opata wyłącznie przez Polaków (pierwszy polski opat, którym był Stanisław Wierzbiński objął urząd w 1558 roku), natomiast król Zygmunt II August ustanowił dodatkowe stanowisko opata komandoryjnego. Paradyskie opactwo zaczęło w tym czasie podupadać gospodarczo, popadając pod koniec wieku w znaczne zadłużenie. Odbiło się to na stanie obiektów klasztornych. Po 1580 roku klasztor wszedł w skład polskiej prowincji cystersów. Sytuacja materialna zakonu zaczęła się poprawiać na początku XVII wieku. Wynikało to z poprawy gospodarki rolnej i wzrostu zapotrzebowania na produkty spożywcze. Rozwój opactwa zahamowała wojna Trzydziestoletnia. Opactwo było celem najazdów protestanckich wojsk brandenburskich i szwedzkich. Gospodarzem klasztoru w tym czasie był sekretarz króla Zygmunta III Wazy, wychowawca jego syna, królewicza Władysława, Marek Łętowski. Dbał on o utrzymanie dóbr klasztornych w jak najlepszym stanie. Niestety zniszczeń wojennych dopełnił wielki pożar opactwa w 1633 roku. W odbudowie zniszczonego opactwa pomógł król Władysław IV. Trwało ono jednak bardzo długo. Z tego okresu pochodzi obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwany Matką Boską Paradyską ufundowany przez opata Zygmunta Czyżowskiego. Kolejny opat Jan Szczuka ufundował ołtarz główny (nie zachowany do czasów współczesnych) i wyposażył świątynię. Mocą zawartego ze Watykanem konkordatu w 1737 roku królowie Polski mieli prawo mianować tutaj opatów komendatoryjnych. Kolejny pożar zniszczył opactwo w 1722 roku. Ponowną odbudowę opactwa zakończono w XVIII wieku nadając mu styl barokowy. Wiek ten był niestety ostatnim okresem rozwoju pięknie odnowionego opactwa.

Po II rozbiorze Polski tereny opactwa weszły w skład zaboru pruskiego, a jego władze skonfiskowały większość dóbr paradyskich. Ostatecznie zlikwidowano opactwo w 1834 roku. Po sześciuset latach zakonnicy opuścili klasztor i nigdy już do niego nie powrócili. Mury klasztorne po sekularyzacji opactwa paradyskiego szybko znalazły nowe przeznaczenie. Już w 1836 roku stało się ono siedzibą Królewskiego Seminarium Nauczycielskiego. Było ono właścicielem dóbr klasztornych dość długo, bo aż do 1926 roku. Użytkowane zabudowania poklasztorne uchronione zostały dzięki temu przed zniszczeniem, a władze szkoły dbały o zabezpieczenie obiektów. Efektem tego było zatynkowanie fresków w kaplicy św. Krzyża, które odkryte zostały ponownie dopiero w 1965 roku. W latach 1921-36 przeprowadzono renowację organów oraz odnowiono sukienki i korony Matki Bożej Paradyskiej. Od 1922 roku w opactwie istniała Państwowa Szkoła Średnia. Kształciła ona uczniów z średniozamożnych rodzin, którzy nie poszli do gimnazjum, ale ukończyli pełną szkołę elementarną. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w szkole kształcili się nauczyciele III Rzeszy. Funkcjonowanie obiektu jako szkoły zostało zakończone wraz z wkroczeniem w 1945 roku Armii Czerwonej.

W budynkach klasztoru urządzono magazyny. Po 1945 roku powrócono też do dawnej nazwy miejscowości Gościkowo. Nazwa Paradyż pozostała jedynie jako nazwa zwyczajowa dla terenów obejmujących opactwo. W 1947 roku budynki opactwa przejęli Salezjanie, którzy otworzyli w klasztorze internat dla chłopców. Funkcjonował on do 1956 roku, kiedy to w budynkach klasztoru rozpoczął działalność Wydział Filozoficzny Gorzowskiego Diecezjalnego Seminarium Duchowego. Po pięciu latach paradyski klasztor stał się siedzibą całości Seminarium. Od reorganizacji diecezji w 1992 roku nosi ono nazwę Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Opactwo cysterskie w Gościkowie jest unikatowym zespołem zabytków wpisanych do rejestru zabytków. Według tego rejestru w skład zabytkowego kompleksu wchodzą:

– Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Odbudowany w XVIII wieku przekształcony został do formy barokowej. Prawdopodobnie architektem wystroju wnętrza kościoła był Karl Martin Franz, nadworny architekt królewski. Kościół jest trójnawową bazyliką wzniesioną na planie prostokąta z obejściem za prezbiterium, kolistymi kaplicami w narożach oraz kruchtą między wieżami. Najważniejsze miejsce w świątyni zajmuje wielki barokowy ołtarz z 1739 roku wykonany w warsztacie lubiąskim z obrazem Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny autorstwa Feliksa Schefflera oraz figurami świętych Piotra i Pawła i relikwiarzami zawierającymi doczesne szczątki starożytnych męczenników św. Amancjusza, św. Cedoniusza, św. Damazego, św. Donata i św. Sewelianusa. W kościele jest również kilkanaście ołtarzy bocznych o równie wielkiej wartości artystycznej, co ołtarz główny. Wielką wartość historyczną ma również obraz fundacyjny z ok. 1700 roku na którym pokazany jest akt donacji klasztoru oraz scena z bitwy pod Legnicą w 1241 roku. Miejscem szczególnym w kościele jest kaplica z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, który zwany Matką Bożą Paradyską jest XVII-wieczną kopią obrazu San Luca z Bolonii. Na obrazie widnieje sentencja MATER DEI MEMENTO MEN DECUS PARADISI ORA PRO NOBIS co oznacza Matko Boża pamiętaj o mnie, ozdobo Paradyża módl się za nami. Jest to wezwanie modlitewne pozostawione przez fundatora, opata Czyżowskiego. Wyjątkowym zabytkiem jest pozłacana wieczna lampa, zabytek sztuki złotniczej, wisząca pośrodku nawy głównej. Ufundowana przez opata Łętowskiego zawiera herb opactwa i osobisty herb opata. Według tradycji twórcą lampy był sam król Władysław IV (Łętowski był jego sekretarzem). Wartość artystyczną i zabytkową kościoła dopełniają: barokowy prospekt organowy autorstwa Joachima Gottlona Petera; fragmenty gotyckich fresków i sklepień; klasycystyczne stalle w prezbiterium ozdobione wizerunkami dostojników kościelnych; wielkie godło Stanisława Augusta Poniatowskiego z rodowym herbem Ciołek znajdujące się na chórze i płyty epitafijne umieszczone w posadzce kościoła.

– Klasztor – dwukondygnacyjny budynek klauzury przylega do kościoła do wschodu oraz południa. Posiada dwa wirydarze. W stylu gotyckim zachowany jest starszy, zwany małym. Zachowały się tam gotyckie przęsła oraz fragmenty polichromii ściennej. Przy tym wirydarzu, w skrzydle wschodnim klasztoru znajdował się kapitularz. w skrzydle południowym – refektarz. Drugi wirydarz zwany dużym jest w stylu barokowym. W XVIII wieku w trzech narożach budynku klasztornego dobudowano wieże w formie baszt, nakryte dzwonowatymi hełmami. Klasztor z dwóch stron, od północy i zachodu otaczają ogrody, w których rozmieszczono kamienne figury świętych, między innymi św. Floriana, św. Bernarda, św. Benedykta i św. Marcina. Ciekawym obiektem w obejściu klasztoru jest rokokowa statua Maryi Niepokalanej w otoczeniu świętych z 1755 znajdująca się przed kościołem.

– Teren klasztoru (dawne ogrody klasztorne).

– Ogrodzenie kościoła i klasztoru, mur kamienny z XVIII wieku.

Do kompleksowej rewaloryzacji zespołu oraz opracowania na te potrzeby aktualnego, kompleksowego programu prac przystąpiono w latach 90-tych XX wieku. Do dnia dzisiejszego udało się wykonać olbrzymią część zadania: niemal w całości zostały wykonane prace remontowo-budowlane polegające na osuszeniu i zabezpieczeniu przed dalszą destrukcją wszystkich obiektów klasztornych wraz z kościołem, wykonano kompleksowy remont konserwatorski wszystkich elewacji, przywracając im barokową kolorystykę, zrealizowano rewaloryzację ogrodu klasztornego oraz konserwację rzeźb i elementów kamiennych.W ostatnich latach podjęte zostały prace konserwatorskie przy zabytkowym wystroju i wyposażeniu wnętrza kościoła klasztornego.

Gościkowo jest położone 10 km na północ od Świebodzina.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2022 roku.