Budowę obecnego kościoła pw.św. Mikołaja w Grudziądzu rozpoczęto najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku. Wówczas przystąpiono do budowy murowanego prezbiterium, początkowo funkcjonującego jako samodzielna świątynia, które prawdopodobnie ukończono około 1310 roku, natomiast wznoszenie korpusu nawowego rozpoczęto po pożarze miasta w 1341 roku. Przypuszcza się że w XV wieku nawę główną podwyższono do obecnej wysokości i zasklepiono. W 1612 roku spłonęła wieża, którą wkrótce odbudowano, przebudowując szczyty zachodnie. W ciągu XVII wieku od północy dobudowano 3 kaplice boczne (grobowe rodów Działyńskich i Kostków, bracką św. Michała) oraz od południa kruchtę. W 1738 roku wieża kościelna otrzymała wysoki ażurowy barokowy hełm, w 1769 roku zbudowano sygnaturkę na dachu korpusu. W końcu XVIII wieku hełm wieży rozebrano i zburzono kaplice boczne. W 1896 roku miała miejsce gruntowna renowacja fary w duchu neogotyckim, wnętrze otrzymało nowe polichromie i witraże.

Gotycki, orientowany kościół św. Mikołaja ma formę trójnawowej czteroprzęsłowej pseudobazyliki, z pięciobocznie zamkniętym jednoprzęsłowym prezbiterium. Od zachodu wznosi się wtopiona w korpus masywna wieża na rzucie kwadratu. Elewacje są oszkarpowane. Długość kościoła wynosi 41 m, szerokość 21 m, wysokość wnętrza 16 m. Korpus nakryty jest potężnym dachem dwuspadowym, chór niższym. Wieżę wieńczy dach namiotowy z niewielką nadstawką. Barokowa ażurowa sygnaturka na wschodnim skraju korpusu jest kryta baniastym hełmem. Prezbiterium kryte jest sklepieniem sześciopolowym, nawy boczne gwiaździstym, a nawa główna gwiaździstym o układzie wzbogaconym dodatkowymi żebrami. Smukłe prezbiterium, jasno oświetlone wysokimi ostrołukowymi oknami, kontrastuje z ciemniejszym korpusem, w którym dominują ośmioboczne filary i masywne mury nawy głównej, oświetlonej tylko pośrednio poprzez okna w nawach bocznych. W prezbiterium do wnętrza otwierają się 2 arkady empory patronackiej, umieszczonej nad portalem zakrystii, duża empora otwiera się ponadto pod wieżą do nawy głównej.

Wewnętrzne ściany pierwotnie były pokryte pobiałami, tynkami i barwną dekoracją malarską. Z czasów średniowiecza zachowały się fragmenty malowideł z końca XIV wieku na jednym z filarów i nikłe relikty malowideł późnogotyckich z postaciami świętych pod baldachimami z około 1500 roku. Przetrwała też kamienna gotlandzka chrzcielnica ozdobiona reliefami w formie gryfów, o późnoromańskiej formie, datowana na wiek XIV. Podczas działań wojennych w 1945 roku kościół poniósł ciężkie straty: runęła górna część wieży, dachy, spłonęła większa część wystroju. Ocalała jedynie struktura ołtarza głównego z figurami świętych i obrazem św. Jerzego w zwieńczeniu oraz uszkodzone retabulum ołtarza NMP w nawie północnej. Trzy ołtarze (w tym główny) zostały częściowo zrekonstruowane na początku lat 50-tch XX wieku.

Odbudowa świątyni miała miejsce w latach 1946-49. Po utworzeniu w 1992 roku diecezji toruńskiej, fara została podniesiona do rangi kolegiaty kapituły grudziądzkiej. Po 2000 roku przeprowadzono gruntowne zewnętrzne i wewnętrzne prace restauratorskie. W lipcu 2010 roku Benedykt XVI podniósł kościół św. Mikołaja do rangi bazyliki mniejszej. Uroczyste nadanie tytułu nastąpiło 6 grudnia 2010 roku. Świątynia pełni rolę sanktuarium maryjnego związanego z kultem obrazu Matki Bożej Łaskawej.

Grudziądz jest położony na prawym brzegu Wisły w odległości 100 km na południe od Gdańska. Bazylika znajduje się w centrum miasta na północ od Rynku.

Zdjęcia wykonano w maju 2014 roku.