Znakomicie zachowany zespół klasztorny Gelati z XII wieku, powstał w złotych czasach gruzińskiej monarchii i wspaniałego rozkwitu kultury. Jego fundatorem był król Dawid Budowniczy. Budowa zakończyła się dopiero w 1130 roku, skończył ją po śmierci króla jego następca. Zespół klasztorny składa się m.in. z katedry pw. Narodzenia Matki Bożej, kościoła św. Jerzego, dwupoziomowego kościoła Św. Mikołaja, budynku akademii, dzwonnicy wybudowanej nad źródłem i dwóch bram. Całość otaczają kamienne mury obronne.

W całym zespole klasztornym najważniejszą budowlą jest katedra z XIII wieku. W świątyni tej wykorzystano system krzyżowo-kopułowy. Fasada wschodnia nie jest tu zakończona płaską ścianą, lecz trzy apsydy są wysunięte z lica ściany. Dodatkowo apsyda ołtarzowa nie jest półokrągła lecz pięcioboczna, a każda z tych płaszczyzn pokryta została dekoracyjną arkadą tej samej wysokości. Nad częścią centralną wznosi się kopuła, gdzie przejście do bębna wykonano za pomocą żagielków. Zasadnicza bryła świątyni została urozmaicona narteksami, dobudowanymi z trzech stron i organicznie powiązanymi z korpusem. Poszczególne fasady zostały ozdobione charakterystycznymi arkadami. Ornamentalny wystrój świątyni nigdy nie został dokończony. W katedrze zachowały się wspaniałe freski pochodzące z XII–XVIII wieku. Pokrywają one praktycznie całe wnętrze świątyni. Najcenniejszym zabytkiem jest tu jednak niezwykła mozaika z XII wieku, zdobiąca konchę apsydy ołtarzowej. W centrum kompozycji na złotym tle przedstawiona została Matka Boska z Dzieciątkiem i adorującymi postaciami archaniołów Michała i Gabriela z obu stron.

Kościół św. Jerzego, wybudowany w XIII wieku został zniszczony przez Turków w 1510 roku. Wnętrze jest również pokryte freskami, pochodzącymi z XVI i XVII wieku. W zamyśle architektonicznym miał być mniejszą wersją głównego kościoła.

Trzecia świątynia, kościół św. Mikołaja, także pochodzi z XIII wieku. Jest to dość nietypowa budowla, z dwoma kondygnacjami, z których niższa jakby stanowiła bramę przechodnią z budynku dawnej akademii do głównego kościoła. Właściwy kościół znajduje się na wyższej kondygnacji.

Budynek Akademii, wybudowano w 1106 roku razem z głównym kościołem, co czyni oba te budynki najstarszymi na terenie kompleksu. Wejściowy portyk (każda kolumna jest inna) dobudowano wiek później. Przez kilkaset lat w Gelati mieściła się akademia nauk teologicznych i kultury. Przez długi czas był to najważniejszy ośrodek oświecenia na ziemiach gruzińskich. Ówcześni nazywali gelacką akademię drugim „Athos” i „Nową Helladą” Wielu z naukowców pracujących w Gelati działało później w innych akademiach Gruzji, a także daleko poza jej granicami (m.in. w Palestynie, i na górze Atos). Najbardziej znanymi byli Joann Petritsi i Arsen Ikaltoeli. Istniała tu także szkoła malarstwa, najważniejsza w całej Gruzji. We wnętrzach monasteru pochowano wielu znamienitych obywateli, w tym kilku władców Gruzji.

W kompleksie jest też jedno miejsce szczególnie ważne dla Gruzinów. Jest to południowa brama, kiedyś główne wejście z zewnątrz, dziś dość niepozornie wyglądająca konstrukcja, pomijana przez sporą część turystów. W bramie tej, w jej podłodze pochowany został zgodnie ze swoim życzeniem sam król Dawid IV Budowniczy, przykryty jest on kamieniem z wyrytą inskrypcją w alfabecie gruzińskim. Południowa brama także pochodzi z czasów budowy monasteru. Według tradycji, akceptowanej również przez część gruzińskich historyków, w sekretnym miejscu na terenie klasztoru została później również pochowana zmarła w 1213 roku królowa Gruzji Tamara.

Kompleks zaczął tracić na świetności dopiero w XIV wieku, a w wieku XVI spalili go Turcy, a po ponownym zniszczeniu w XVIII wieku nigdy już nie powrócił do swojej świetności. Stopniowo popadając w ruinę, został zamknięty przez bolszewików po aneksji Gruzji przez Rosję w 1921 roku Monastyr Gelati został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO.

Gelati jest położone około 10 km na północny-wschód od Kutaisi, w regionie Imeretia.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2018 roku.