Obecny kształt Bazylika Grobu Chrystusa uzyskała w wyniku licznych przebudów, w czasie wypraw krzyżowych. Po zdobyciu Jerozolimy w 1099 roku, krzyżowcy rozpoczęli przebudowę świątyni, która trwała do roku 1149.

Pierwotnie, po śmierci Chrystusa rzymianom nie podobało się, że jego grób staje się miejscem kultu pierwszych chrześcijan. W 30 roku naszej ery Grób, podobnie jak wiele innych miejsc kultu, zostaje zniszczony i zasypany. Na jego miejscu cesarz Hadrian wzniósł świątynię poświęconą bogini Wenus. W 326 roku św. Helena, matka bizantyjskiego cesarza Konstantyna Wielkiego, który na łożu śmierci przyjął chrześcijaństwo, przybyła do Jerozolimy, by go odnaleźć. W wyniku poszukiwań odkryła grobowiec oraz fragment krzyża, na którym skonał Jezus. W 335 roku na tym miejscu powstaje Bazylika Grobu, która szybko staje się jednym z najważniejszych miejsc kultu chrześcijan. Kompleks świątynny składał się z trzech części: Bazyliki Grobu zwanej Anastasis (zmartwychwstanie), Martyrionu, gdzie przechowywany jest fragment Świętego Krzyża, oraz skały z Golgoty.

W 614 roku, podczas najazdu Persów, bazylika zostaje niemal całkowicie zniszczona i ograbiona z relikwii, które udało się odzyskać dopiero 20 lat później, kiedy Bizancjum odzyskało kontrolę nad Jerozolimą, a świątynia została odbudowana. W 638 roku Jerozolimę zajmują muzułmanie, którzy przejmują też opiekę nad Grobem Chrystusa. W 1009 roku bazylika została ponownie zniszczona przez fatymidzkiego kalifa Al-Hakima, na którego rozkaz zniszczono również sam Grób Jezusa.

Odbudowy podjął się cesarz bizantyjski Konstantyn Monomach w latach 1012-42. W 1099 roku Jerozolimę zajmują krzyżowcy, którzy przystąpili do przebudowy bazyliki, trwającej do 1149 roku. W późniejszych wiekach świątynia była jeszcze wielokrotnie przebudowywana i remontowana, lecz generalnie ówczesny jej kształt zachował się do dziś.

Zasadniczo można wyróżnić następujące jej części: rotundę z kaplicą Grobu Chrystusa w centrum, chór Greków, kaplicę Golgoty, kryptę św. Heleny, klasztor franciszkanów z kaplicą Najświętszego Sakramentu, klasztor grecki z dziedzińcem, oraz szereg kaplic usytuowanych przy średniowiecznej dzwonnicy. Grób Pański – Anastasis, zajmujący centralne położenie w rotundzie, w obecnej formie pochodzi z początku XIX wieku, kiedy po wielkim pożarze w 1808 roku podjęto jego naprawę. Przed wejściem do Grobu znajdują się świece i lampki oliwne należące do wyznawców trzech religii, którzy prawnie opiekują się Grobem: katolików (franciszkanie), Greków prawosławnych i Ormian.

Grobowiec składa się z dwóch komór. Przez niewielkie drzwi wchodzi się najpierw do tzw. Kaplicy Anioła z centralnie usytuowanym kwadratowym ołtarzykiem. Jego mensa jest zrobiona z fragmentu większego bloku skalnego. Jest to jedyna pozostałość po kamieniu, który był zatoczony u wejścia do Grobu Jezusa. Rozbito go w czasie najazdu perskiego. Z Kaplicy Anioła wchodzi się do kolejnego, jeszcze mniejszego pomieszczenia, które było właściwą komorą grzebalną. W jej wnętrzu, po prawej stronie znajduje się wykuta w skale wnęka z kamienną płytą, na której miało być złożone ciało Jezusa, po zdjęciu z krzyża.

Oprócz Grobu w świątyni znajduje się także Golgota, skała w którą wetknięto krzyż w czasie ukrzyżowania. Dolna część skały widoczna jest w absydzie dolnej kaplicy, zwanej Kaplicą Adama. Z dwóch stron dostać się można po niewielkich schodach na piętro Kaplicy Golgoty, która podzielona na pół znajduje się pod opieką franciszkanów i mnichów greckich. Po stronie katolickiej znajdują się współczesne mozaiki przedstawiające ofiarę Abrahama, płaczące niewiasty oraz ukrzyżowanie. Pomiędzy ołtarzem katolików a wierzchołkiem skały Golgoty umieszczona jest figura Matki Boskiej Bolesnej. Pośród wotów zdobiących czarną, marmurową wnękę przechowywany jest ryngraf ofiarowany przez żołnierzy generała Andersa, którzy stacjonowali w Palestynie w okresie II wojny światowej.

Obecny Kamień Namaszczenia, otoczony lampionami i świecami, został ułożony po pożarze bazyliki w 1808 roku, na miejscu jego XII-wiecznego poprzednika. Znajduje się on na poziomie posadzki, na wprost wejścia do bazyliki, bezpośrednio po zejściu z Kalwarii. Upamiętnia on przygotowanie do pogrzebu zdjętego z krzyża Jezusa, której to czynności podjęli się Józef z Arymatei i Nikodem, którzy obmyli zwłoki, namaścili je olejkami, obłożyli mirrą i aloesem i owinęli w płótna przed złożeniem do grobu. Lampiony w liczbie ośmiu oznaczają równą przynależność doń czterech głównych wyznań chrześcijańskich: katolików, prawosławnych, Ormian i Koptów.

Z tyłu Grobu Pańskiego, jak gdyby do niego doczepiona znajduje się Kaplica Koptyjska. W murze rotundy, na wprost Kaplicy Koptyjskiej, znajduje się wejście do Kaplicy Syryjskiej, mrocznej, pozbawionej sprzętów, wypalonej i okopconej. Z punktu widzenia archeologii jest to bardzo ważne miejsce, gdyż w kaplicy tej znajdują się oryginalne grobowce typu „kokhim” w liczbie dziesięciu komór, pochodzące z okresu herodiańskiego, a więc współczesne Jezusowi. Ich obecność potwierdza przypuszczenia, że wokół Kalwarii znajdował się żydowski cmentarz. Architekci Konstantyna Wielkiego z jakiś powodów pozostawili nietknięte grobowce, wkomponowane w zewnętrzny mur rotundy.

W bazylice znajduje się pięć ostatnich Stacji Drogi Krzyżowej (Via Dolorosa). Opiekę nad budowlą sprawują obecnie duchowni katoliccy, ormiańscy i grecko-prawosławni. Na dachu krypty św. Heleny żyją niewielkie wspólnoty mnichów etiopskich i koptyjskich.

Przed głównym wejściem do Bazyliki, od strony południowej znajduje się niewielki plac wybrukowany kamiennymi płytami. Utrzymana w stylu romańskim fasada, ozdobiona przez krzyżowców, posiadała dwa portale: jeden z nich został zamurowany w czasach Saladyna, który odebrał Jerozolimę krzyżowcom w 1187 roku, a drugi z głównym wejściem istnieje do dziś.

Klucze do wejścia od setek lat przechowuje muzułmański ród Nuseibeh. Po raz pierwszy trafiły one w ręce tej rodziny w 1192 roku za panowania legendarnego pogromcy krzyżowców – Saladyna, który w ten sposób chciał pogodzić różne frakcje chrześcijan walczące o prawo do opieki nad Chrystusowym Grobem. W XVIII wieku, po serii sporów pomiędzy rodziną Nuseibeh a Turkami osmańskimi, ówczesny sułtan dokoptował do opieki nad kluczami ród Joudeh. Po dziś dzień pomagają oni Nuseibehom, którzy codziennie otwierają i zamykają drzwi do świętego miejsca.

Jak gdyby doczepiona do fasady, po prawej stronie od wejścia, na wysokości Kalwarii, znajduje się franciszkańska kaplica Matki Boskiej Bolesnej, zwana kaplicą Franków. W średniowieczu po istniejących do dziś schodach można było od zewnątrz dostać się na Kalwarię. Pod tą kaplicą znalazła pomieszczenie, kaplica Marii Egipskiej, nawróconej pokutnicy. Masywna wieża od strony zachodniej pochodzi z XII wieku i była ukończona na krótko przed utratą Jerozolimy na rzecz muzułmanów w 1187 roku. Zachodnia pierzeja placu posiada zawsze zamknięte trzy kaplice Greków prawosławnych: przy portalu – Czterdziestu Męczenników, środkowa – św. Jana na miejscu bizantyńskiego baptysterium i zewnętrzna – św. Abrahama, stanowiąca część klasztoru. Bezpośrednio przy kaplicy św. Michała znajduje się niewielka brama, pozwalająca na alternatywne wyjście z placu poprzez kaplicę koptyjską i stromo wspinające się schody do klasztoru etiopskiego.

Bazylika Grobu Świętego znajduje się w centrum Starego Miasta.

Zdjęcia wykonano w październiku 2010 roku.