Ludowe przekazy głoszą, że w miejscu, gdzie obecnie wznosi się monaster, ukazał się rybakom św. Onufry i wypowiedział prorocze słowa: „w tym miejscu będą sławić imię moje”. Wkrótce po tym cudownym wydarzeniu przypłynęła tu Ikona Świętego, który ukazał się rybakom. Wieść o nowym cudownym wydarzeniu lotem błyskawicy obiegła pobliskie wsie i na miejsce cudu przybyła procesja z prawosławnym kapłanem i właścicielem ziemskim okolicznych posiadłości. Ikonę ustawiono pod dębem i wszyscy w uniesieniu wzywali: Święty Ojcze Onufry módl się za nami. W tym odludnym miejscu, otoczonym borem i niebezpiecznymi mokradłami, nie można było pozostawić ikony bez należytej ochrony, toteż kilku mężczyzn postanowiło nie opuszczać tego miejsca i pełnić straż przy „darze niebiańskim”. Po kilku zaledwie dniach stanęła w tym miejscu kapliczka i w niej umieszczono ikonę. Niebawem powstała pustelnia, która z czasem przekształciła się w monaster pod wezwaniem św. Onufrego Wielkiego – pustelnika egipskiego.

Historycy datują ikonę na XII–XIII wiek. Malowana jest na kredowym podkładzie, na cyprysowej skalnej desce o wymiarach 112 × 75 cm. Pokrywa ją srebrna koszulka z wygrawerowanymi konturami drzew i rzeki Bug. Cała postać świętego jest widoczna, choć nieco przyciemniona. Św. Onufry jest przedstawiony w pozycji stojącej, z długą siwą brodą, sięgającą niżej kolan i sprawiającą wrażenie splecionej w warkocz. Cała postać promienieje blaskiem koncentracji modlitewnej. Ikona św. Onufrego umieszczona jest w głównej świątyni monasteru, w pierwszym rzędzie ikonostasu, z prawej strony.

Szczególnie czczona ikona Matki Bożej, zwana Jabłeczyńską, znajduje się z lewej strony ikonostasu symetrycznie do ikony św Onufrego. Pod względem rozmiarów i stylu zbliżona jest do ikony św. Onufrego. Według opinii historyków jest niewiele od niej późniejsza. Najświętsza Maryja Panna przedstawiona jest z Dzieciątkiem na ręku, z prawej strony Bogurodzicy Archanioł Gabriel, z lewej Archanioł Michał, dookoła prorocy Starego Testamentu, trzymający w ręku teksty ze starotestamentowymi przepowiedniami o Zbawicielu. Stąd nazwa ikony „Wypełnienie Przepowiedni Proroczych”. Autorytatywnym dokumentem jest zapis (adnotacja) z rękopisu reguły nabożeństwa (ustawu) z roku 1498, którą brzescy mieszczanie podarowali Monasterowi św. Onufrego. Innym dokumentem jest dekret króla Zygmunta z dnia 1522 roku potwierdzający akt kupna wsi Jabłeczna wraz z „monasterem św. Onufrego nad Bugiem położonym”. Dekret ten z całą wiarygodnością potwierdza opinię o istnieniu monasteru w 1522 roku. W 1527 roku monaster był dostatecznie zorganizowany, bowiem przebywający w nim od 11 lat mnich Cyryl posiadał już trzeci stopień ślubów zakonnych (anachoreta, poddawany najsurowszej regule i ascezie). Skoro jeden z braci monasteru złożył ślubowanie tej rangi, to monaster musiał już istnieć przed tym rokiem. Hipotezę tę bezspornie potwierdza inny dokument, jakim jest rękopis Ewangelii, zawierający datę napisania i dedykację. Ewangelia ta pochodzi z 1498 r. i jest pierwszą Ewangelią w Monasterze Jabłeczyńskim. W związku z tym lata 1497 – 1498 należy uznać za datę jego założenia. Z rodowodowych ksiąg właścicieli ziemskich wsi Jabłeczna wynika, że okolicznymi posiadłościami władał bogaty, prawosławnego wyznania ród Zaberezińskich, i że w roku 1488 posiadłości te należały do Anny i Jana Zaberezińskich. W związku z tym faktycznie uznaje się ich za założycieli monasteru. Od 1529 roku kolejnymi właścicielami majątku w Jabłecznej, a jednocześnie materialnymi patronami monasteru są: Boguszowie, (pierwotnie uważani za jego założycieli), Prońscy i Leszczyńscy. Od 1999 roku klasztor podlega bezpośrednio metropolicie warszawskiemu i zyskał status stauropigii. Obecny zespół klasztorny został wzniesiony w latach 1838-40. W skład monasteru wchodzą:

– Cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Onufrego w Jabłecznej została wzniesiona w latach 1838-40. Klasycystyczną budowlę murowaną, otynkowaną na biało posadowiono na planie krzyża greckiego. Nad nawą góruje złocona kopuła z sześcioma oknami. Fasada została ozdobiona czterema niezbyt wysokimi kolumnami zwieńczonymi frontonem z polichromią przedstawiającą Chrystusa, Maryję i św. Onufrego. Wewnątrz mieści się klasycystyczny 3-rzędowy ikonostas, w jego dolnym rzędzie po prawej znajduje się ikona św. Onufrego Wielkiego, a po lewej – Jabłeczyńska Ikona Matki Bożej. Na uwagę zasługują bogato zdobione carskie wrota. W ikonostasie znajdują się 32 ikony przedstawiające świętych i wydarzenia biblijne. Wnętrze kopuły ozdobione jest polichromią, przedstawiającą Czterech Ewangelistów i ich symbole. Cerkiew otaczają niskie mury, a na wprost od wejścia do świątyni, po stronie zachodniej znajduje się dzwonnica bramna z 12 (trzema po każdej stronie) oknami i złoconą kopułą zwieńczoną latarnią z cebulastym hełmem.

– Kaplica Świętego Ducha zbudowana w 1912 roku, nad samym Bugiem, na specjalnym nasypie. Znacznie uszkodzona podczas II wojny światowej (1942), odrestaurowana w 1957 roku. Drewniana, o konstrukcji zrębowej budowla została wzniesiona na planie krzyża. Prezbiterium zostało zamknięte prostokątnie, z dwiema bocznymi zakrystiami. Całość nakrywa namiotowy dach blaszany z ośmioboczną wieżyczką zwieńczoną cebulastą kopułką. Wewnątrz znajduje się niewielki ikonostas pochodzący z początku XX wieku.

– Kaplica Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy została zbudowana w 1906 roku. Znacznie uszkodzona podczas II wojny światowej (1942), odrestaurowana w 1957 roku. Drewniana, o konstrukcji zrębowej budowla została wzniesiona na planie kwadratu. Prezbiterium zostało zamknięte prostokątnie, z boczną zakrystią. Całość nakrywa namiotowy dach blaszany z ośmioboczną wieżyczką zwieńczoną cebulastą kopułką. Narożniki zostały zwieńczone czterema mniejszymi kopułkami. Ikonostas pochodzi z 1908 roku. W kaplicy mieści się tylko prezbiterium z ołtarzem, przeznaczonym dla celebransów. Funkcję nawy środkowej pełni teren przed kaplicą, na którym przebywają wierni w czasie nabożeństwa.

– Klasztor, cmentarz i muzeum. W murowanym budynku klasztornym na parterze znajduje się trzecia kaplica, pod wezwaniem Św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa. W okresie zimowym zastępuje ona główną świątynię monasteru. Architektura wnętrza wraz z wystrojem utrzymane są w stylu charakterystycznym dla monasterskiego zacisza. Kaplica podzielona jest na dwie części: ołtarz i nawę środkową. Sufit nad nawą podpierają kolumny, które wraz z wkomponowanymi łukami dekoracyjnymi stanowią dodatkową ozdobę wnętrza. Nawę oddziela od części ołtarzowej jednorzędowy ikonostas. Jest jeszcze czwarta kaplica, refektarzowa pod wezwaniem Św. męczennika Atanazego Brzeskiego, która znajduje się w nowo odremontowanej części budynku zakonnego.Monastyr jest jednym z sześciu męskich klasztorów prawosławnych w Polsce. Uroczystości religijne w Jabłecznej obchodzone są w dniu św. Onufrego: 24-25 czerwca i  gromadzą liczne rzesze pielgrzymów.

Jabłeczna jest położona 30 km na południe od Terespola. Cerkiew pod wezwaniem św. Onufrego znajduje się we wschodniej części wsi.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2021 roku.