Klasycystyczny pałac w Nawrze został wzniesiony w latach 1798-1805 na miejscu starszego, drewnianego dworu. Fundatorem rezydencji zbudowanej według projektu Hilarego Szpilowskiego był Konstanty Ignacy Kruszyński (1751-1818), szambelan królewski, prezes Deputacji Administracyjnej w Toruniu, działacz Izby Edukacyjnej w okresie Księstwa Warszawskiego.

Jest to murowana z cegły i otynkowana, piętrowa budowla z lekko wysuniętym w osi portykiem kolumnowym jońskim, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem.  Elewacja  pałacu jest dziewięcioosiowa, ozdobiona po bokach pilastrami. Całość pokrywa czterospadowy dach. Po bokach korpusu głównego dobudowano później dwie symetrycznie ustawione oficyny ( obecnie zamieszkałe ). W II połowie XIX wieku właściciele założyli wokół pałacu park, zaprojektowany przez braci Larassów, w stylu krajobrazowo – klasycyzującym na powierzchni około 8 ha.

Kruszyńscy zgromadzili w pałacu przez stulecia pokaźny i cenny księgozbiór, który należał do największych na obszarze dawnych Prus Królewskich. Spadkobiercą majątku po Konstantym został Józef Kruszyński, ożeniony z Olimpią ze Skórzewskich, córką hrabiego Fryderyka z Lubostronia. W wyniku małżeństwa Bogusławy z Kruszyńskich (wnuczki Konstantego) z Michałem Sczanieckim w 1865 roku Nawra przeszła na Sczanieckich. Nowy gospodarz prócz książek gromadził w bibliotece pałacowej druki polskie, archiwalia, zbiory numizmatyczne, medalierskie, archeologiczne, geologiczne, kartograficzne, malarskie, należące do największych w Prusach. Kolejnym właścicielem majątku był Jan Sczaniecki, który zelektryfikował gospodarstwo, prowadził poletka doświadczalne i kontynuował rodzinne tradycje patriotyczne w powiększaniu zbiorów bibliotecznych. Księgozbiór w 1939 roku liczył prawie 8000 tomów, dużą ilość map, atlasów, teczki rękopisów i liczne broszury. Wojna nie oszczędziła pałacu i jego mieszkańców. Jan Sczaniecki, który nie podpisał volkslisty, musiał opuścić Nawrę i wraz z rodziną przenieść się do Chełmży. Wnętrza pałacu Niemcy przebudowali, umieszczając w nim dom matki (Mutter Heim), do którego przyjeżdżały Niemki rodzić dzieci z dala od frontu. Niepowetowane straty poniosła biblioteka. Większość zbiorów zaginęła w 1939 roku, część wywieźli Niemcy w latach 1940-41. Odnaleziona po wojnie część archiwum nawrzyńskiego znajduje się w Archiwum Państwowym w Toruniu. Uratowaną część zbiorów biblioteki Sczanieckich posiada także biblioteka UMK w Toruniu. Zaginęły najcenniejsze eksponaty: pergaminy z podpisami i pieczęciami królów polskich, inkunabuły. Nieliczne ocalałe ze wspaniałego zbioru portretów malarstwa sarmackiego płótna można podziwiać obecnie w Muzeum Sztuki w Łodzi. Po wojnie, do roku 1953 pałac pełnił rolę domu wypoczynkowego UMK, później, do roku 1974, istniało tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. Swe miejsce znalazł w pałacu także Zakład Doświadczalny Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PAN, oraz punkt biblioteczny. W roku 1986 z niszczejącego gmachu wynieśli się ostatni lokatorzy. W efekcie, budowla popadła w ruinę, która, zamknięta dziś na cztery spusty, grozi wręcz zawaleniem.

Nawra jest położona 6,5 km na zachód od Chełmży, przy drodze nr 551 do Unisławia. Pałac znajduje się w centrum wsi, w pobliżu kościoła.

Zdjęcia wykonano w maju 2010 roku.

  • Elewacja frontowa

  • Portyk wejściowy

  • Elewacja frontowa

  • Elewacja tylna

  • Lewa oficyna

  • Lewa oficyna

  • Prawa oficyna

  • Prawa oficyna