Smoleńsk – miasto w Rosji, stolica obwodu smoleńskiego. Położone nad Dnieprem. 319 tys. mieszkańców (2005). Węzeł kolejowy, stacja Smoleńsk, i drogowy. Leży na szlaku kolejowym z Warszawy do Moskwy. Siedziba eparchii smoleńskiej i wiaziemskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. 6 maja 1985 otrzymało tytuł Miasto Bohater.

Pierwsze wzmianki o Smoleńsku pochodzą z 863. Był ośrodkiem plemienia Krywiczów i ważnym punktem na szlaku „od Waregów do Greków”. Od 882 wchodził w skład Rusi Kijowskiej. Od XII wieku stolica Księstwa Smoleńskiego. W czasach panowania Włodzimierza Monomacha na jednym z siedmiu wzgórz, na których leżał Smoleńsk, zbudowany został sobór Zaśnięcia Matki Bożej (zburzony w 1611, później odbudowany), od czego wzgórze zyskało nazwę Wzgórza Soborowego. W roku 1395 Wielki Książę Witold opanował Smoleńsk, który odtąd należał do Wielkiego Księstwa Litewskiego. 6 września 1502 roku podczas wojny moskiewsko-litewskiej 1500-1503 miasto obroniło się przed armią moskiewską dowodzoną przez syna Iwana III Srogiego Dymitra Iwanowicza Żyłkę. Skuteczną obroną dowodził Stanisław Kiszka. W styczniu 1513 wojska moskiewskie podeszły pod miasto.

W połowie kwietnia 1514 rozpoczęły oblężenie miasta wspierane przez posiłki pod wodzą kniazia Michała Glińskiego, a później również Szczeni Oboleńskiego i samego wielkiego księcia Wasyla III. 31 lipca 1514 – wojewoda smoleński Jurij Sołłohub skapitulował przed wojskami Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Posłujący do Rosji Antonio Possevino oceniał w 1582 roku ludność Smoleńska na 20 000 ludzi, choć zastrzegał przy tym, że władze rosyjskie rozmyślnie spędzają wieśniaków do miast, przez które przejeżdżają poselstwa, by wydawały się bogatsze i ludniejsze niż w rzeczywistości.

Do końca XVI wieku Smoleńsk posiadał wały drewniano-ziemne. W 1596 car Fiodor I postanowił unowocześnić fortyfikacje miasta, powierzając kierownictwo robót Borysowi Godunowowi. Budową bezpośrednio kierował jeden z najlepszych specjalistów rosyjskich w dziedzinie fortyfikacji Fiodor Sawilejew, zwany przez współczesnych „Koniem”. Gdy Godunow w 1598 został carem, powierzył nadzór nad budową okolicznemu Buturlinowi, kniaziowi Zwinigrodzkiemu i diakowi Pieriefijewowi. Pomimo, że prace nad umocnieniami uległy znacznemu przyspieszeniu, a do robót miano spędzić według niektórych nawet 300 tys. ludzi, główne roboty ukończono dopiero w 1602. Prace wykończeniowe ciągnęły się do 1609 roku. Długość murów nowej twierdzy wynosiła 6500 metrów, ich wysokość 10-15 metrów, baszt do 33 m, a grubość 5-6 metrów.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618, oblężony i zdobyty 13 czerwca 1611 przez wojska Rzeczypospolitej. W tym też roku król Zygmunt III Waza erygował tu biskupstwo smoleńskie Kościoła katolickiego. Zdobycie Smoleńska przez wojska polskie umożliwiła niekorzystna konstrukcja zachodniej części twierdzy, która umożliwiła polskim żołnierzom podkładanie min. Po zdobyciu twierdzy postanowiono to zmienić i w tym celu w latach 1629-1631 wyburzono wspomniany odcinek murów wraz z dwoma basztami, a na jego miejscu wybudowano wzorowaną na nowoczesnych fortyfikacjach holenderskich pięcioramienną murowano-ziemną konstrukcję, znaną pod nazwą Fortalicja Zygmuntowska. Pracami zarządzał wojewoda smoleński Aleksander Gosiewski. Podczas wojny smoleńskiej Rosjanie ponownie oblegali Smoleńsk w dniach od 18 października 1632 do 3 października 1633 (oblężenie Smoleńska 1632). W dniu 1 marca 1634 wojska moskiewskie pod dowództwem Michaiła Szeina skapitulowały pod Smoleńskiem przed królem Władysławem IV, który przybył na odsiecz obrońcom. Ludność Smoleńska w 1635 roku szacowano na 6000 ludzi mieszkających w około 1000 domów. W czasie walk z powstaniem Chmielnickiego latem 1654 roku trzy armie rosyjskie liczące łącznie około 200 000 żołnierzy zaatakowały Rzeczpospolitą.

7 lipca car Aleksy I Romanow obległ Smoleńsk, który po obronie skapitulował 3 października 1654 roku. Na mocy kończącego wojnę rozejmu w Andruszowie w 1667, Smoleńsk przeszedł do Rosji. W 1708 Szwedzi pokonali Rosjan podczas bitwy w czasie wielkiej wojny północnej. Według spisu z 1780 roku w Smoleńsku było około 3000 domów, w których mieszkało około 11000 ludzi. Podczas wojny Napoleona z Rosją, w pobliżu miasta stoczono jedną z największych bitew kampanii (15-18 listopada 1812, bitwa pod Krasnym). Od 25 marca 1918 do 5 stycznia 1919 Smoleńsk wchodził w skład Białoruskiej Republiki Ludowej. 1 stycznia 1919 grupa komunistów białoruskich, na terenie kontrolowanym przez Armię Czerwoną, ogłosiła w Smoleńsku, gdzie tymczasowo mieściły się władze radzieckie tzw. obwodu zachodniego, powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. 5 stycznia 1919 roku, po zajęciu bez walki Mińska przez Armię Czerwoną, nastąpił kres istnienia Białoruskiej Republiki Ludowej. 7 stycznia przeniesiono do Mińska stolicę nowo powstałej BSRR.

Podczas II wojny światowej Smoleńsk został zajęty przez Niemców i prawie w całości zniszczony. Warto odnotować przypadek niemieckiego oporu antyhitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Dwaj oficerowie ze Sztabu Grupy Armii Środek: generał major Hennin von Tresckow i jego adiutant Fabian von Schlabrendorff 13 marca 1943 na lotnisku w Smoleńsku umieścili bombę w samolocie, którym Hitler wracał do Kętrzyna po inspekcji wojsk. Bomba jednak nie zadziałała.

W pobliżu miasta znajduje się miejscowość Katyń, znana ze zbrodni popełnionej na polskich oficerach. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku, przy lądowaniu na lotnisku wojskowym Smoleńsk-Siewiernyj, miała miejsce katastrofa polskiego samolotu 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego z prezydentem Lechem Kaczyńskim oraz 95 pasażerami i członkami załogi na pokładzie.

Stara część miasta znajduje się na prawym brzegu rzeki.

• cerkiew św. Piotra i Pawła
• cerkiew św. Jana
• cerkiew św. Michała Archanioła
• kreml (przełom XVI i XVII)
• sobór Zaśnięcia Matki Bożej (XVII-XVIII)
• mury obronne
• bastion królewski Zygmunta III Wazy z XVII w
• kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z lat 90. XIX

Zdjęcia wykonano w lipcu 2014 roku.