Pierwsze zachowane dokumenty wspominające Szczawnicę pochodzą z 1413 roku, choć wieś istniała prawdopodobnie już dwa wieki wcześniej. W XVIII w okolicy toczyły się częste walki; w czasie III wojny północnej starły się tu wojska rosyjskie oraz siły starosty Lubomirskiego, na przełomie 1735 i 1736 roku przebywali tu kozacy, przeciwni Stanisławowi Leszczyńskiemu, w latach 1768–70 w tym rejonie walczyli konfederaci barscy, a w 1770 roku, pod pozorem budowy pogranicznego kordonu sanitarnego, Austria zagarnęła część południowych ziem Rzeczypospolitej, tj. starostwa nowotarskie, czorsztyńskie i sądeckie – w tym również Szczawnicę. Dwa lata później, przy I rozbiorze Polski, tereny te włączono do węgierskiej części domeny Habsburgów. W 1811 roku dobra szczawnickie zostały przejęte przez austriackie władze skarbowe, a następnie w 1828 roku sprzedane Józefinie Szalay. Wraz z mężem, Stefanem Szalayem, nazwali oni pierwsze odkryte w Szczawnicy źródła oraz zaczęli butelkować i sprzedawać pochodzącą z nich wodę.

Spadkobiercą Stefana był jego syn, Józef Szalay, który po jego śmierci przejął Szczawnicę w 1839 roku. Uważany jest on twórcę uzdrowiska – rozszerzył i urządził Park Górny oraz wzniósł pierwsze budynki uzdrowiska: pensjonaty, restauracje i kaplicę. Dzięki jego staraniom w Szczawnicy zaczęli gościć arystokraci, m.in. Lubomirscy, Radziwiłłowie, Sapiehowie czy Tarnowscy, przebywali tu także np. Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Wincenty Pol, Jan Matejko czy Bolesław Prus. Szczawnica w znaczący sposób odbiegała wówczas od szer gu popularnych już uzdrowisk europejskich. Cała zabudowa „zdroju” składała się z drewnianego dworku oraz trzech, również drewnianych, parterowych oficyn dla kuracjuszy. Od 1840 roku latem stale przebywał w Szczawnicy lekarz – dr Onufry Trembecki, w latach 1848–83 główny lekarz zdrojowy.

Po śmierci Józefa w 1876 roku, zgodnie z jego testamentem, uzdrowisko przeszło w ręce Akademii Umiejętności, która w 1909 roku sprzedała uzdrowisko hrabiemu Adamowi Stadnickiemu. Nowy właściciel wyremontował domy zdrojowe, rozszerzył Park Górny, wybudował sanatoria „Inhalatorium” oraz „Modrzewie”. W czasie II wojny światowej w Szczawnicy 92% ludności przyjęło tzw. góralskie kennkarty, które miały być potwierdzeniem przynależności do odrębnego od Polaków narodu góralskiego – Goralenvolku. Tak wysoki odsetek (największy na terenach objętych akcją) związany był ze szczególnym nasileniem terroru na terenie Szczawnicy.

Po zakończeniu wojny uzdrowisko zostało upaństwowione 18 marca 1948 roku. W latach 60-tych XX wieku rozpoczął się okres dynamicznego rozwoju, który zakończył się w latach 80-tych. W czasie jego trwania powstają liczne sanatoria i domy wczasowe, m.in. „Hutnik”, „Nawigator” czy „Budowlani”. W 1973 roku rozpoczął działalność kompleks przyrodoleczniczy przy ul. Zdrojowej. 22 lipca 1962 roku Szczawnica otrzymała prawa miejskie, a w 1973 roku przyłączono do niej Krościenko, tworząc tym samym miasto Szczawnica-Krościenko. W 1982 roku z miasta wydzielono miejscowości Krościenko nad Dunajcem i Tylka. Miasto tradycyjnie dzieli się na dwie „dzielnice”, historycznie dwie oddzielne wsi: Szczawnicę Dolną (Niżną), której główna zabudowa koncentruje się na wysokości 435–480 m n.p.m. oraz Szczawnicę Wyżną, z główną zabudową na wysokości od 460 do 520 m n.p.m. Pomiędzy nimi znajduje się Centrum, zaś w kierunku północnym, w dolinkę Szczawnego Potoku, do ok. 510 m n.p.m. wspinają się zabudowania dzielnicy zdrojowej. Obiekty wpisane do rejestru zabytków:

– kaplica pw. MB Częstochowskiej przy ul. Park Dolny, z lat 1867–76 (brak zdjęcia);

– kaplica pw. NMP przy ul. Park Górny z lat 1844–46;

– willa „Pod Bogurodzicą”  przy placu Dietla;

–  willa „Stara Kancelaria” przy placu Dietla 3, z lat 1864–65;

– willa „Danusia” przy placu Dietla 6, z 1895 roku (brak zdjęcia);

– willa „Pałac” przy placu Dietla 7, z lat 1864–66;

–  willa „Holenderka” przy placu Dietla 8;

–  willa „Nad Zdrojami” przy placu Dietla 9;

–  willa „Szwajcarka” przy placu Dietla 10, z 1872 roku;

– inhalatorium przy ul. Park Górny, z lat 1933–36;

– willa „Boży Dar” z 1870 roku;

– altana zdroju „Waleria” przy ul. Zdrojowej, z 1867 roku;

– altana zdroju „Magdalenka;

– muszla koncertowa.

Szczawnica jest położona w Pieninach, 34 km na wschód od Nowego Targu.

Zdjęcia wykonano w lutym 2024 roku.