Dzisiejszy Sztum leży na terenach dawnej pruskiej Pomezanii. Krzyżaccy wójtowie sztumscy są wzmiankowani w dokumentach od 1333 roku. Murowany zamek wójtowski został najprawdopodobniej wzniesiony w latach 70-tych XIV wieku. Prawa miejskie nadał Sztumowi Wielki Mistrz Michał Kuchmeister von Sternberg w 1416 roku. Miasto zostało ulokowane w bezpośrednim sąsiedztwie położonego wówczas na wyspie zamku. Do miasta prowadziły dwie bramy: Malborska – w północno-zachodniej linii murów obronnych, poprzedzona od strony Malborka drewnianym mostem nad Jeziorem Białym oraz Kwidzyńska w północno-zachodniej części umocnień miejskich. Obie zostały rozebrane w XIX wieku. Podczas wojny trzynastoletniej wojska polskie po kilkumiesięcznym oblężeniu zajęły miasto i zamek, ale sześć dni po klęsce pod Chojnicami, wróciło ono ponownie do Krzyżaków. Po utracie Malborka, Sztum stał się ważną bazą krzyżacką. 31 października 1461 roku oddziały polskie spod Malborka spaliły miasto, podpływając pod mury łodziami. Na mocy II pokoju toruńskiego Sztum wszedł w skład Prus Królewskich i przeszedł pod panowanie króla polskiego. Sztum wiele zyskał na znaczeniu, stając się siedzibą szlacheckich sądów ziemskich dla województwa malborskiego, a od XVI wieku także miejscem sejmików szlacheckich, które odbywały się w kościele św. Anny. W czasie wojny ze Szwecją (1626-29) Sztum został zajęty przez wojska szwedzkie. Na mocy rozejmu w Altmarku otrzymał go następnie elektor brandenburski (do 1635 roku). W latach 1655–60 miasto ponownie znalazło się pod okupacją szwedzką.  W 1772 roku miasto w wyniku I rozbioru, znalazło się w Królestwie Prus.

Impulsem rozwojowym Sztumu stała się decyzja o przeniesienie w 1815 roku z Dzierzgonia siedziby powiatu. W 1883 roku miasto otrzymało połączenie kolejowe z Toruniem i Malborkiem. Pod koniec XIX wieku Sztum liczył ponad 2300 mieszkańców.Na początku XIX wieku dwa duże pożary zniszczyły kamienice na rynku. W 1910 roku został powołany polski Bank Ludowy, którego prezesem został Witold Donimirski, ziemianin z Czernina. W następnym roku rozpoczęła się budowa więzienia centralnego dla Prus Wschodnich i Zachodnich dla 400 pensjonariuszy, która zakończyła się w 1915 roku. Po I wojnie światowej, przed mającym się odbyć plebiscytem decydującym o przynależności państwowej Powiśla (11 lipca 1920 roku) w Sztumie odbył się patriotyczny koncert Feliksa Nowowiejskiego (9 maja), a w polskiej akcji propagandowej uczestniczyli pisarze – Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz i Władysław Kozicki. Za Polską opowiedziało się w Sztumie 26,3 proc. głosujących. W powiecie sztumskim 19,07 proc. i był to najkorzystniejszy wynik dla Polski na Warmii, Mazurach i Powiślu. W okresie międzywojennym Sztum pozostał silnym ośrodkiem polskości. Była tu siedziba Okręgu Związku Polaków w Niemczech, Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Powiślu oraz Towarzystwa Młodzieży Polsko-Katolickiej. Władze hitlerowskie ograniczały działalność polskich organizacji. Po wysiedleniach w końcu kwietnia 1939 roku z majątków i gospodarstw najaktywniejszych działaczy w okolicach Sztumu, w przededniu wybuchu wojny zaczęły się aresztowania. Wielu działaczy z Ziemi Sztumskiej zostało zamordowanych w obozach koncentracyjnych. Sztum i okolice znajdowały się poza strefą bezpośrednich działań wojennych do stycznia 1945. 20 stycznia burmistrz Sztumu zarządził ewakuację mieszkańców. 25 stycznia 1945 do niebronionego i wyludnionego miasta wkroczyły oddziały sowieckie. Duża część zabudowy miasta została spalona już po jego zajęciu. Zniszczone w 30 % miasto zostało pozbawione energii elektrycznej i wody, bez połączenia kolejowego (czerwonoarmiści rozebrali tory) z Kwidzynem i Malborkiem. W maju 1945 roku w mieście, liczącym w 1939 roku 7372 mieszkańców, przebywało 676 Polaków i 901 Niemców. Pierwszym burmistrzem został Franciszek Wojciechowski, przedwojenny działacz ruchu polskiego na Powiślu. W 1999 roku Sztum wszedł w skład województwa pomorskiego i powiatu malborskiego, z którego w 2002 wydzielono obecny powiat sztumski. Najatrakcyjniejsze zabytki miasta to:

– XIV wieczny zamek krzyżacki (osobny artykuł).

– Kościół św. Anny.  Pierwsza świątynia została wybudowana w 1416 roku. Kościół ten został zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej, a następnie odbudowano go w latach 1490-1500. W 1589 roku świątynia została przejęta przez protestantów. Kościół posiadał jedną nazwę oraz zakrystię od strony północnej. Od strony zachodniej mieściła się wieża. W 1599 roku król Zygmunt III Waza oddał świątynię katolikom, ale w 1626 roku luterańscy Szwedzi oddali ją ponownie protestantom. Taka sytuacja trwała do pokoju oliwskiego zawartego w 1660 roku. W 1698 roku zostały zamontowane w świątyni nowe ławki, założono drewnianą podłogę, wzniesiono chór, wyremontowano zakrystię, a wnętrze zostało wymalowane. W 1774 roku zostały ufundowane organy o 12 głosach i został wzniesiony chór nad zakrystią. W 1899 roku kościół postanowiono częściowo rozebrać ze względu na jego duże zniszczenie i przedłużyć o 10 metrów w stronę wschodnią według projektu Reimbotha z Iławy. Prace zostały zakończone w 1901 roku. Stare, gotyckie mury można dzisiaj oglądać w części zachodniej, z kolei nawy boczne, główny korpus świątyni, prezbiterium i wieża reprezentują styl neogotycki, tak samo jak ogromna większość wyposażenia świątyni. Do dawnego wyposażenia świątyni należą m.in.: dzwon znajdujący się pod schodami prowadzącymi na chór, pochodzący z 1502 roku, późnogotycka monstrancja przerobiona w XVII stuleciu, cztery lichtarze z XVII wieku, dwie barokowe stelle z podobiznami świętych znajdujące się obecnie na wzdłużnych ścianach obu naw bocznych, dwa rokokowe konfesjonały znajdujące się pod chórem, rokokowa chrzcielnica znajdująca się w południowej nawie, grupa ukrzyżowania znajdująca się nad ołtarzem głównym, renesansowa płyta nagrobna nakrywająca wcześniej grób Achacego Cemy wojewody malborskiego i starosty sztumskiego, zmarłego w 1565 roku oraz dwie anonimowe płyty nagrobne znajdujące się w posadzce pod rokokowymi konfesjonałami. Kościół znajduje się nad jeziorem, w południowej części miasta, obok zamku.

– Kościół poewangelicki. Budowla została wzniesiona na miejscu dawnego ratusza miejskiego, według projektu Karla Friedricha Schinkla. Prace budowlane rozpoczęły się w 1816 roku. Osobiście król Fryderyk III na budowę świątyni przeznaczył 4500 talarów i za darmo drewno – materiał budowlany. Przez niego zostały ufundowane również dzwony. Świątynia jest budowlą orientowaną z wieżą o hełmie wiciowym. Nawy boczne przykrywa płaski strop, natomiast na zewnątrz dach pulpitowy. Nawa główna jest nakryta drewnianym sklepieniem beczkowym, pokrytym malowidłami imitującymi kasetony. 18 października 1818 roku ukończona świątynia została poświęcona i przekazana luteranom. Nabożeństwa protestanckie były odprawiane w niej do stycznia 1945 roku. Po zakończeniu II wojny światowej budowla popadała w ruinę i używana była tylko jako kaplica pogrzebowa. W 1999 roku została odnowiona elewacja zewnętrzna świątyni, a w późniejszych latach przeprowadzono prace konserwacyjne sklepienia. Po wyremontowaniu świątynia pełni odtąd rolę placówki kulturalnej i muzealnej jako Centrum Kultury Chrześcijańskiej pod opieką Bractwa Rycerzy Ziemi Sztumskiej. Na chórach świątyni jest prezentowana Wystawa Regionalna o Sztumie i Ziemi Sztumskiej.

– Duży fragment odrestaurowanych zachodnich murów miejskich (116 m) wraz z fosą.

– Więzienie z 1915 roku z osiedlem domów dla pracowników.

Sztum jest położony 14 km na południe od Malborka, przy drodze nr 55 do Kwidzyna.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2020 i sierpniu 2022 roku.