Konzentrationslager Stutthof był pierwszym i najdłużej istniejącym obozem tego typu na terenach wchodzących aktualnie w skład Polski. Działał on łącznie 2077 dni, od 2 września 1939 do 9 maja 1945 roku. W tym czasie przez obóz przeszło około 110 tysięcy więźniów pochodzących z 28 państw. Wśród nich najliczniejszą grupę narodowościową stanowili Żydzi. Natomiast największe grupy państwowe stanowili kolejno Polacy, Rosjanie, Węgrzy i Niemcy. Ocenia się, że ponad 65 tys. więźniów zginęło w wyniku chorób, ciężkiej pracy, fizycznego maltretowania oraz niedożywienia. Na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie obóz Stutthof stanowił jeden z głównych instrumentów, służących do masowej eksterminacji ludności. W czerwcu 1944 włączono go do realizacji „Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, nabrał więc charakteru obozu masowej zagłady. Komendant obozu na codziennych apelach wspominał, że „jedyna droga do wolności znajduje się w krematorium”.

Pod obóz wybrano teren położony daleko od większych skupisk ludzkich, między wsiami: Stegna i Sztutowo. Usytuowany był u nasady Mierzei Wiślanej, na zachód od wsi Sztutowo (Stutthof), przy szosie z Gdańska. Brukowa szosa łączyła Stutthof również z Nowym dworem Gdańskim. Obszar obozu zewsząd otoczony był bagnami i torfowiskami, porośnięty gęstym sosnowym lasem, który skutecznie maskował właściwy charakter obozu. Budowę właściwego obozu rozpoczęto 2 września 1939, kiedy przybył pierwszy transport więźniów. W okresie od 2 września 1939 do maja 1940 na powierzchni około 4 ha postawiono 10 baraków, które później otrzymały nazwę Starego Obozu. W latach 1940–41 wybudowano siedzibę dla władz SS. Przed bramą obozu postawiono dwa baraki z przeznaczeniem na biura obozowe, oraz wzniesiono gmach komendantury, w którym mieściły się biura obozowe, kasyno, kuchnia dla załogi oraz kwatery dla sztabu SS. W tym samym czasie więźniowie zbudowali murowany budynek wartowni SS, garaże i willę dla komendanta obozu. Stary Obóz został zamknięty wysokim ogrodzeniem z drutu kolczastego. Wzdłuż ogrodzenia wzniesiono 4 wieżyczki strażnicze. Nocą teren był oświetlony silnymi reflektorami. Do obozu prowadziła główna brama, zwana „Bramą Śmierci”, nad którą również znajdowała się wieżyczka strażnicza.

Pierwszą część Nowego Obozu zbudowano w latach 1942–43 na północ od Starego Obozu. Nowy Obóz miał pomieścić 10 000 więźniów. Baraki były ustawione w trzech rzędach, po 10 w każdym. Pięć z pierwszego i pięć z drugiego rzędu od strony wschodniej przeznaczono na warsztaty. Teren nowo wybudowanego obozu otoczono podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego, przy czym zewnętrzne ogrodzenie znajdowało się pod napięciem 360 V. 

W lecie 1942 roku przysłano do obozu piec krematoryjny opalany olejem. Komora gazowa w Stutthofie zaczęła działać na przełomie czerwca i lipca 1944. Za pomocą cyklonu B uśmiercono tam około 4000 więźniów, głównie chore i słabe Żydówki. O skierowaniu więźnia do komory gazowej decydował lekarz obozowy przeprowadzając selekcje. W komorze gazowej uśmiercono także grupę więźniów skazanych przez sądy niemieckie na karę śmierci.

Plan ewakuacji Stutthofu zaczęto opracowywać jesienią 1944 roku. 25 stycznia o godzinie 4 rano wszystkich więźniów zgromadzono na placu apelowym. Przeznaczonych do ewakuacji ustawiono w kolumny marszowe. Łącznie na trasę tragicznego marszu śmierci wyszło ponad 11 000 osób. Kolumny więźniów przebywały codziennie ponad 20 km, brnąc w głębokim śniegu, przy temperaturze –20 °C. Nawet ci więźniowie, którzy wyszli z obozu w stosunkowo dobrej kondycji fizycznej, nie byli w stanie sprostać trudom marszu. Trasa ich marszu trwała 11 dni, w czasie których przemaszerowały 120–170 km. Doszły na miejsce w stanie zmniejszonym łącznie do około 7000 osób. Z brakujących 4000, połowa to udane ucieczki z trasy marszu i miejsc postojowych, pozostała część to ofiary pierwszej fazy ewakuacji, zmarłe z wycieńczenia, chłodu i od okrutnego traktowania strażników. 25 kwietnia ponownie obóz opuściło około 3300 osób. Więźniom wydano prowiant: pół bochenka chleba, ćwiartkę margaryny i kawałek suchej wędliny. Następnie podzielono ich na dwie grupy, pierwszą popędzono pieszo, drugą przewieziono kolejką do Mikoszewa. Obydwie grupy zatrzymano na polanie u ujścia Wisły, gdzie przez noc i następny dzień oczekiwały na dalszy transport. 27 kwietnia więźniów załadowano na 4 barki, które przypłynęły z Helu. Drogą morską ewakuowano, łącznie z podobozem w Gdyni, około 5000 więźniów. Liczba ofiar ewakuacji wyniosła prawie 50 procent. Więźniowie, ze względu na ogromną śmiertelność i okoliczności zagrażające w każdej chwili życiu, nazwali barki, na których płynęli, „barkami śmierci”.

9 maja 1945 roku obóz wyzwoliła 170 Dywizja Strzelecka pułkownika Siemiona Cyplenkowa z radzieckiej 48. Armii 3. Frontu Białoruskiego. W momencie wyzwolenia w obozie pozostało około 100 więźniów, którzy nie zostali ewakuowani. Stutthof nie znalazł się w akcie oskarżenia w czasie procesów norymberskich. W okresie od 25 kwietnia do 31 maja 1946 roku w Gdańsku odbyła się jednak seria czterech procesów prowadzonych przez władze polskie i radzieckie, w których sądzono 85 członków załogi obozu, łącznie z komendantem i obozowymi kapo. Zapadło kilkanaście wyroków śmierci i kary od kilku miesięcy więzienia do dożywocia.

Na terenie obozu obecnie znajduje się powstałe w 1962 roku Państwowe Muzeum Stutthof, obejmujące zachowaną część budynków i wyposażenia. Muzeum jest zorganizowane na części dawnego obozu (ok. 20 ha). Wśród najważniejszych jego zabytków jest częściowo zachowany Stary Obóz, komora gazowa, komendantura wraz z garażami, przestrzeń ogrodów warzywnych i szklarni. Teren miejsca pamięci obejmuje także rekonstrukcję krematoriów, puste już dziś pola tzw. Nowego Obozu i Obozu Żydowskiego, a także pomnik monumentalny autorstwa Wiktora Tołkina. Szczególnie bogate są zgromadzone i przechowywane archiwa poobozowe. Na terenie Muzeum zainstalowana jest stała wystawa główna. Są też organizowane wystawy czasowe.

Sztutowo jest położone ok. 30 km na wschód od Gdańska, przy drodze nr 501 do Krynicy Morskiej. Obóz – muzeum znajduje się w zachodniej części wsi, po północnej stronie drogi.

Zdjęcia wykonano w czerwcu 2020 roku.