Gotycki Ratusz Staromiejski w Toruniu powstawał etapami w ciągu XIII i XIV wieku. Pierwotny dom kupiecki mieszczący sukiennice został wzniesiony prawdopodobnie na miejscu obecnego zachodniego skrzydła na podstawie przywileju mistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga z 1259 roku. Z 1274 roku pochodzi następny przywilej na budowę wieży oraz kramów i ław chlebowych, na miejscu dzisiejszego wschodniego skrzydła ratusza. W końcu XIII wieku zabudowa Rynku Staromiejskiego składała się z dwóch wydłużonych, równoległych budynków. Od zachodu znajdował się piętrowy dom kupiecki, a od wschodu budynek mieszczący kramy i ławy chlebowe. Ściany szczytowe obu budynków były połączone murami kurtynowymi, a do ław i kramów chlebowych przylegała od południa wieża, nadbudowana w 1385 roku o dwie kondygnacje do obecnej wysokości 40 m i zachowana w tej formie do dzisiaj. W wieży przechowywano archiwalia, zbroje i kosztowności, tutaj także mieściło się więzienie.

Obecny kształt ratusz zawdzięcza głównie przebudowie z lat 1391-99, prowadzonej w stylu gotyckim, prawdopodobnie pod kierunkiem budowniczego miejskiego, mistrza Andrzeja, na podstawie przywileju wielkiego mistrza Konrada von Wallenrode z 1393 roku. Wyburzono wówczas stare budynki handlowe, pozostawiając jedynie wieżę, i dokonano połączenia funkcji administracyjnych, handlowych i sądowniczych w jednym budynku. Ratusz zyskał formę czteroskrzydłowego budynku założonego na planie prostokąta o wymiarach 44 × 52 m, z wewnętrznym dziedzińcem dostępnym z przez cztery przelotowe bramy znajdujące się pośrodku każdego ze skrzydeł. Około 1430 roku wieżę zwieńczono spiczastym hełmem – iglicą, na szczycie której zawieszona była złota korona – symbol niezależności mieszczańskiej Torunia i przywilejów królewskich.

Wszystkie skrzydła i dziedziniec są podpiwniczone. Sklepienia piwnic pod skrzydłem wschodnim wspierają się na masywnych kamiennych kolumnach. W północno-wschodnim narożu mieściło się pomieszczenie dawnej wagi miejskiej, w skrzydle północnym, na wschód od przejazdu znajdowała się dawna sala sądowa. Większość pomieszczeń na parterze jest sklepiona – ławy chlebowe krzyżowo-żebrowo, sukiennice, waga i sala sądowa trójpodporowo.

Pierwsze piętro służyło celom reprezentacyjnym oraz mieściło salę posiedzeń Rady Miejskiej. Bogata dekoracja tej sali z lat 1602-03, zniszczona w pożarze w 1703 roku, składała się z boazerii ściennych z malowidłami gdańskiego malarza Antona Mollera oraz z malowidła na stropie. Największe pomieszczenie na piętrze, Wielka Sala Mieszczańska była miejscem ważnych wydarzeń miejskich, podejmowano w niej królów, odbywały się tutaj również sejmy i sejmiki Stanów Prus Królewskich. W narożniku północno-wschodnim mieściła się Sala Królewska, w której 17 czerwca 1501 roku zmarł król Jan Olbracht. Na piętrze zachowało się wiele portali i drzwi drewnianych pochodzących z czasu odbudowy w XVIII wieku, zdobionych intarsjami.

W latach 1602-05 z inicjatywy burmistrza Henryka Strobanda dokonano kolejnej przebudowy w stylu manierystycznym według projektu Antoniego van Obberghena. Polegała ona głównie na podwyższeniu gmachu o jedno piętro. Nie zatarła ona gotyckiego charakteru ratusza, gdyż architekt przedłużając gotyckie wnęki zakończył je ostrymi łukami, wprowadziła natomiast narożne nadwieszone wieżyczki i szczyty pośrodku każdego ze skrzydeł. Drugie piętro, dodane w latach 1602-05 służyło jako arsenał, a także biblioteka.

W 1703 roku w czasie oblężenia miasta przez wojska szwedzkie doszło do poważnego pożaru ratusza. W jego wyniku uległ zniszczeniu prawie cały wystrój wnętrz, zawaliły się szczyty oraz gotycki hełm na wieży, a budynek do 1722 roku pozostawał bez dachu. W latach 1722-37 dokonano odbudowy, wzniesiono nowe szczyty, odtworzono wnętrza, a od zachodu dobudowano ryzalit o późnobarokowych formach mający wzmocnić grożącą zawaleniem ścianę. W czasie odbudowy wieżę nakryto prowizorycznym zadaszeniem, które przetrwało do dziś. W 1869 roku barokowy ryzalit zastąpiono zachowanym do dzisiaj neogotyckim.

W XIX wieku dokonano również przebudowy niektórych wnętrz. W latach 1957-64 przeprowadzono generalny remont ratusza i adaptację na potrzeby muzeum. Do najważniejszych prac należało wzmocnienie murów i sklepień, przywrócenie wnętrzom dawnego wyglądu przez wyburzenie ścian działowych z XIX wieku, odsłonięcie niektórych średniowiecznych elementów architektonicznych, zamurowanych w późniejszym czasie. Zastąpiono wtedy również drewnianą więźbę dachową z XVIII wieku nową wykonaną z elementów stalowych. W latach 2003-05 prowadzone były prace restauracyjne, w wyniku których dawny blask przywrócono wieży, wszystkim elewacjom, czterem wieżyczkom narożnym oraz wyremontowano dach i wykonano iluminację budynku. Obecnie w ratuszu mieści się główny oddział Muzeum Okręgowego. Na parterze skrzydła wschodniego zgromadzono zbiory sztuki gotyckiej i późnogotyckiej, głównie z Torunia i z terenu Śląska (Brzeg, Wrocław). Najcenniejszym zbiorem galerii sztuki gotyckiej są XIV-wieczne witraże pochodzące z kościołów Torunia i Chełmna. W skrzydle zachodnim umieszczono zbiory średniowiecznego i nowożytnego rzemiosła artystycznego Torunia, w tym XVII- i XVIII-wieczne drewniane formy do pierników, a także kamienne fragmenty dekoracji zamku krzyżackiego. Piętro służy głównie jako galeria malarstwa nowożytnego i nowoczesnego. Sala Mieszczańska mieści galerię toruńskiego portretu mieszczańskiego od XVI-XVIII wieku (portrety Mikołaja Kopernika, Henryka Strobanda, a także malowane przez Bartłomieja Strobla), poza tym obrazy m.in. Matejki, Witkacego, Krzyżanowskiego, Malczewskiego, Fałata. Drugie piętro jest zarezerwowane na potrzeby wystaw czasowych.

Toruń jest położony nad Wisłą przy drodze nr 91 z Gdańska do Łodzi. Ratusz znajduje się w centrum Starego Miasta przy Rynku Staromiejskim.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2014 roku.