Budowa pałacu Prymasowskiego w Warszawie rozpoczęła się pod koniec XVI wieku z inicjatywy biskupa płockiego Wojciecha Baranowskiego. Gdy został prymasem przekazał pałac kapitule gnieźnieńskiej w roku 1610. Rezydencja zniszczona w latach najazdu szwedzkiego (1655-60), została odbudowana i przebudowana przez kardynała Michała Radziejowskiego, według projektu Tylmana z Gameren. Architekt poszerzył obiekt i dobudował alkierzowe narożniki.  Po raz kolejny pałac został spustoszony przez Sasów, Wołochów i Kozaków w 1704 roku. Odbudował go ze zniszczeń prymas Stanisław Szembek, a pracami kierował Jan Chrzciciel Ceroni.

Natomiast w pierwszej połowie XVIII wieku przebudowano pałac w stylu rokokowym na rezydencję prymasa Adama Ignacego Komorowskiego. Na parterze znalazły się sale reprezentacyjne, a na piętrze znacznie niższe pokoje z mniejszymi oknami. Budowla zyskała wysokie, łamane, mansardowe dachy z dwoma okienkami w korpusie głównym i po jednym w ryzalitach bocznych. Budynek miał 15 osi. Zmienił się kształt okien i drzwi oraz opasek je obejmujących. Powstały zupełnie nowe, rokokowe sztukaterie w wystroju fasady m.in.: asymetryczne zwisy roślinne, popiersie koronujące tympanon, wazy na szczytach dachów bocznych ryzalitów, czy asymetryczna dekoracja sztukateryjna nad wejściem. Między oknami parteru i pierwszego piętra, znajdowały się popularne wtedy prostokątne płyciny, puste lub wypełnione ornamentami roślinnymi.

W latach 1777-83 z inicjatywy prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego podjęto generalną przebudowę pałacu. Architektem za nią odpowiedzialnym był Efraim Szreger, a ukończył ją Michał Jerzy Poniatowski w stylu klasycystycznym. Korpus główny został wtedy wzbogacony o dwukondygnacyjne skrzydła boczne, swego rodzaju ramiona obejmujące dziedziniec. Bliżej pałacu są ćwierćkoliste, dalej przy ulicy idą prosto i zakończone są dosyć potężnymi pawilonami o trzech kondygnacjach. Architekt zaprojektował czterokolumnowy, joński ryzalit środkowy, mocno wysunięty do przodu. Po bokach korpusu znalazły się płaskie ryzality ujęte przez jońskie pilastry oraz pawilony boczne z czterokolumnowymi toskańskimi portykami od dziedzińca. Pawilony te są o jedną kondygnację wyższe w stosunku do bocznych skrzydeł. W skrzydłach  dodano lekko wysunięte ryzality. W ryzalicie lewego lewego skrzydła umieszczono klatkę schodową, natomiast ryzalit prawego stanowił oprawę dla bramy wjazdowej z dziedzińca paradnego na gospodarczy. Architekt pozostawił łamany dach mansardowy nad korpusem głównym. Dodatkowo zaprojektował w tym miejscu wysoką attykę wieńczącą ryzalit środkowy oraz dwie mniejsze wieńczące ryzality boczne. Attyki te nachodzą na mansardowy dach, przez co jest on teraz mniej wyrazisty. Pałac zmienił charakter z wiejskiego na miejski. Od ulicy nie oddzielał go już mur, zamiast tego zaprojektowano tu kratę i dwie bramy, jedna dla wjeżdżających karoc, druga dla wyjeżdżających. Fasada posiada wspaniałe dekoracje architektoniczne i rzeźbiarskie, m.in.: kroksztyny nad oknami drugiego piętra ryzalitów bocznych oraz uskrzydlone postaci Sławy w locie po obu stronach tympanonu. Architektami wnętrz pałacu byli Jan Chrystian Kamsetzer i Szymon Bogumił Zug, który również dobudował w ogrodzie ujeżdżalnię. Architekt rozbudował  również budynki gospodarcze, dobudował jedno piętro nad stajniami, nadbudował budynek z kuchnią oraz wozownię.

Po śmierci prymasa Poniatowskiego do pałacu wprowadził się feldmarszałek Suworow. Potem pałac na krótko przekazano prymasowi Ignacemu Krasickiemu, wybranemu na arcybiskupa przez króla pruskiego Wilhelma II. W wyniku konfliktu z królem, prymas musiał pałac opuścić. W XVIII wieku budowla pełniła różne funkcje. Mieściła się w niej Kamera Warszawska, Rejencja Pruska, Zarząd Warszawskiego Policmajstra, Komisja Rządowa Wojny, Szkoła Junkrów. Po odzyskaniu niepodległości pałac odrestaurowano pod kierunkiem Mariana Lalewicza. Podczas dwudziestolecia międzywojennego było tu Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych. Zniszczony podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku, odbudowany po wojnie pod kierunkiem Kazimierza Saskiego. W elewacji od ogrodu, która wcześniej nie była dekorowana, w celu jej ożywienia wprowadzono dekorację lizenową, a w środkowym tympanonie dekorację sztukatorską. Niestety wyburzono całą zabudowę gospodarczą. Z czternastu sal w przyziemiu, siedem zrekonstruowano na podstawie przekazów ikonograficznych i ocalałych fragmentów. Cztery sale uzyskały nowy wystrój. Dziedziniec jest dziś niestety wielkim parkingiem, co wpływa negatywnie na wizerunek pałacu od ulicy Senatorskiej. Przez wiele lat był oddziałem urzędu stanu cywilnego, gdzie były udzielane śluby cywilne. Obecnie mieszczą się tam siedziby kilku firm, między innymi ZPR S.A. – właściciela Radia Eska.

Pałac Prymasowski mieści się w Warszawie przy ulicy Senatorskiej 13/15.

Zdjęcia wykonano w marcu 2012 roku.

  • Elewacja frontowa korpusu

  • Tympanon korpusu

  • Korpus główny

  • Prawa galeria i pawilon

  • Lewa galeria i pawilon