Carcer Mamertinus, to średniowieczna nazwa najstarszego więzienia starożytnego Rzymu. Więzienie Mamertyńskie składało się z dwóch kwadratowych podziemnych izb, jedna pod drugą, a każda z jednym tylko okrągłym otworem w środku sklepienia, którędy światło i powietrze dostawało się do środka. Skazańców na dół opuszczano na linie. Dolna część miała  kształt tolosu o średnicy 7 metrów i ok. 3,60 wysokości. Nie wiadomo dokładnie kiedy więzienie postało. Najprawdopodobniej dolna komora – Tullianum była starożytnym sanktuarium pogańskim związanym z wodami podziemnymi, wytryskającymi tam od zawsze. Później służyło ono jako cysterna zbierająca wodę ze źródła które wypływało z jej dna.

Liwiusz wspomina, że fundatorem więzienia był czwarty król rzymski Ankus Marcjusz w VII wieku p.n.e. Zbudowany z bloków tufowych obiekt wcielono do murów otaczających Kapitol i urządzono w nim więzienie dla wrogów państwa. 

W Więzieniu Mamertyńskim, gdzie wrzucano oczekujących na egzekucję skazańców, byli przetrzymywani – według miejscowej tradycji – śś. Piotr i Paweł. Mieli tam głosić Ewangelię i wodą z cudownie wytrysłego źródła ochrzcić nawróconych przez siebie strażników Processusa i Martyniana, którzy ze swej strony także stali się męczennikami.

Ze źródeł historycznych wiadomo, że więziony był tam m.in. wódz galijski Wercyngetoryks w czasach Juliusza Cezara, a później, po 70 roku, Szymon bar Giora, jeden z przywódców powstania żydowskiego w Jerozolimie. Kiedy w Rzymie nie prześladowano już chrześcijan, Mamertinum i Tullianum stały się sanktuarium św. Piotra. Archeolodzy odkryli tam freski, datowane na XII do XIV wieku. Jeden z nich to niespotykane dotychczas przedstawienie uśmiechniętego i błogosławiącego Piotra z Chrystusem, który opiera lewą rękę na jego ramieniu. Inny przedstawia zapewne najstarszy dotąd znany widok rzymskiego Kapitolu. 

Więzienie Mamertyńskie znajduje się między Kapitolem a Forum Romanum, pod XVII-wiecznym kościołem cechu stolarzy pw. św. Józefa – (wł. San Giuseppe dei Falegnami). Zwiedzanie Więzienia Mamertyńskiego wraz z Tullianum i Kaplicą Krzyża odbywa się codziennie od 9:00 do 19:00. Wchodzić mogą co 20 min. grupy do 25 osób. Cena biletu 10 euro.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2008 i w kwietniu 2011 roku.