Po raz pierwszy miasto Żary jest wymienione jako Zara w roku 1007 w kronice Thietmara. Około roku 1030 osada zastaje przyłączona przez Mieszka II do państwa Polan. W roku 1207 miasto otoczone zostało murami. Żary uzyskały w 1260 roku prawa miejskie na prawie magdeburskim, wraz z licznymi przywilejami. Burzliwa historia sprawiła, że miasto często zmieniało przynależność państwową. Do 1364 roku obejmowali nad miastem zwierzchnictwo Piastowie śląscy, do 1469 roku królowie Czech, do 1490 roku król Węgier, do 1635 roku ponownie królowie Czech, do 1806 roku elektorowie sascy, będący w latach 1697–1706 i 1709-63 zarazem królami Polski, a do 1815 roku książę warszawski i król saski. Miasto trawiły pożary w latach 1424, 1619, 1684 oraz w 1701 roku. Za panowania króla Augusta II Mocnego przez Żary poprowadzono trakt pocztowy łączący Toruń i Drezno.

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 roku Żary wraz z całymi Dolnymi Łużycami stały się częścią Prus, a w 1871 roku Niemiec, by powrócić pod wpływy polskie w 1945 roku. Właścicielami Żar byli: Dewinowie, Packowie, Bibersteinowie oraz Promnitzowie, których okazałe rezydencje przetrwały do dziś w różnym stanie. Przez setki lat miasto było ośrodkiem Wolnego Państwa Stanowego Żary-Trzebiel. W XIX wieku miasto stało się prężnym ośrodkiem przemysłowym, w którym głównie dominowały zakłady włókiennicze, zatrudniające 50% wszystkich pracujących w przemyśle. W latach 1888–1945 istniała tu znana manufaktura porcelany. Podczas II wojny światowej po nalocie alianckim 11 kwietnia 1944 roku spłonęła bądź legła w gruzach duża część zabudowy starego miasta. 13 lutego 1945 roku do Żar wkroczyły wojska sowieckie. Na mocy postanowień konferencji poczdamskiej miasto przyłączone zostało do Polski. Pomimo poważnych zniszczeń wojennych, w Żarach zachowało się wiele ciekawych zabytków architektury i pozostał średniowieczny układ urbanistyczny. Najciekawsze z nich to:

– Zespół zamkowy, z XIV-XVIII wieku, na który składa się gotycki zamek Dewinów-Bibersteinów, oraz barokowy pałac Promnitzów (osobny artykuł).

– Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jest to gotycka świątynia, której zasadniczy kształt nadano w XV wieku, zaś północne fragmenty murów kościoła pochodzą z XII wieku. W latach 1670–72 przy wschodniej ścianie dobudowano barokową kaplicę Promnitzów. Nazywany jest farą, ponieważ był to główny kościół miasta i opiekowały się nim bractwa cechowe. Na zwornikach sklepienia kruchty zachodniej można znaleźć pozostałości gmerków cechowych. Budowla często była niszczona i odbudowywana. W 1944 roku została zniszczona przez nalot bombowy. W latach 1524-1945 należała do protestantów. W pomieszczeniu na północ od prezbiterium zachowały się elementy romańskie. Gotycka architektura kościoła jest pokreślona przez ostrołukowe portale i strzeliste okna, przypory oraz schodkowe szczyty zakończone sterczynami i wypełnione blendami. Wnętrze nakryte jest gwiaździstym sklepieniem. Wyposażenie wnętrza jest głównie barokowe. Nieopodal kościoła znajduje się gotycka plebania oraz gotycko-renesansowy budynek nadintendentury, w którym obecnie mieści się archiwum miejskie. Obok stoi dzwonnica z XIV wieku o wysokości 28 metrów – jest to dawna gotycka baszta obronna z początków XIV wieku, która została podwyższona i zaadaptowana na dzwonnicę w XVI wieku. Kościół znajduje się w centrum miasta, przy pl. kardynała Stefana Wyszyńskiego, ok 200 metrów na wchód od Rynku.

– Barokowy kościół pod wezwaniem św. Barbary, obecnie kościół garnizonowy pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, pl. Jagiełły, z XIV-XV wieku, przebudowany w XVIII wieku. Historia kościoła wiąże się z franciszkanami, który w 1264 roku zostali sprowadzeni do miasta przez Albrechta Dewina. Obok klasztoru został wybudowany kościół św. Barbary, a także w 2 połowie XV stulecia kaplica świętej Anny. Zakonnicy zajmowali się szpitalnictwem i podstawowym szkolnictwem. W 1549 roku kościół i klasztor spłonęły. Zachowały się tylko ruiny kościoła i klasztorna słodownia. Po tym tragicznym wydarzeniu Franciszkanie opuścili miasto. Dopiero w 1727 roku kościół został odbudowany w stylu barokowym za panowania Erdmanna II von Promnitz. Ten sam władca ufundował nowy dzwon, do dzisiaj działający. Budowla poprzez wielokrotne przebudowy utraciła wiele cech stylowych. Kościół znajduje się w centrum miasta, przy pl. Jagiełły, ok 200 metrów na zachód od Rynku.

– Zespół klasztorny franciszkanów, z XIII-XIX wieku, przebudowany w XX wieku: część klasztoru przebudowana na słodownię. Zespół jest położona przy ul. Kaczy Rynek 9

– Romańsko-gotycki kościół cmentarny, pw. św. Apostołów Piotra i Pawła z drugiej połowy XIII wieku, przebudowany w XIV wieku, XV/XVI wieku i w XVIII wieku. Jednonawowy z węższym i niższym prezbiterium kościół został zbudowany z kamienia polnego na miejscu świątyni wzmiankowanej w 1207 roku, wybudowanej zapewne z drewna. Świątynia posiada sygnaturkę w stylu barokowym. W prezbiterium zachowały się sklepienia sieciowe. Budowla znajdowała się poza miejskimi murami. Została ufundowana zapewne przez Dewinów, pierwszych właścicieli miasta. Prawdopodobnie jest w niej pochowany Ulrich Dewin. Kościół znajduje się przy ul Skarbowej 3, około 250 metrów na północ od zamku.

– Murowany ratusz powstał już w pierwszej połowie XIV wieku. Pod koniec tego stulecia uległ rozbudowie otrzymując skrzydło południowe mieszczące w przyziemiu sukiennice, natomiast na piętrze sale radzieckie. Do jego północnej ściany przylegały domki budnicze, które w 1567 roku zostały przebudowane otrzymując podcienia. Pożar w roku 1617 strawił zachodnią część budynku. Podczas odbudowy powstało istniejące do dzisiaj skrzydło zachodnie z wieżą. Pierwotna wieża drewniana, kryta łupkiem zastąpiona został konstrukcją murowaną w 1700 roku. W latach 1830-1845 zamurowano podcienia, a w latach następnych wcielono domki budnicze do podstawowego układu ratusza. Z pierwotnego wystroju, ukształtowanego pod wpływem renesansu zachował się jedynie portal wejściowy ozdobiony w 1929 roku mozaiką.

– Pozostałości z XIV/XVI-wiecznych średniowiecznych obwarowań miejskich, częściowo odrestaurowane, fragmenty murów i dwie wieże. Brama Dolna, ul. Osadników Wojskowych, z XIV wieku, przebudowana w XVI wieku. We wschodniej części miasta usytuowana jest wieża obronna bramy Dolnej. Wzniesiono ją na planie zbliżonym do kwadratu z nieobrobionych kamieni polnych, uzupełnionych w narożnikach doformowanymi bryłami rudy darniowej. Jej ściany, o grubości przekraczającej 2 m, nadbudowano w XVI w. znacznie węższym murem ceglanym. Przyczyny natury obronnej sprawiły, że pierwotne wejście do wnętrza wieży usytuowano w ścianie południowej na wysokości korony murów obronnych. W końcu XV wieku wejście to poprzedzała późnogotycka dobudówka z przejściem na ganek strzelniczy. W 1787 r. przebudowano konstrukcję dachu, nadając mu formę utrzymaną do dnia dzisiejszego, a w 1838 r. w przyziemieniu od strony ul. Wartowniczej przebito nowy otwór drzwiowy i wykonano drewniane schody, wiodące na poddasze, gdzie usytuowano przeciwpożarowy punkt obserwacyjny. W odległości kilkudziesięciu metrów, na południe od niej, znajduje się druga z wież obronnych, która od XVI w. spełniała również funkcję dzwonnicy kościoła farnego. Budynek ten, wzniesiony w podobnej konstrukcji, był kilkakrotnie przebudowywany i nadbudowywany, a wieku XVIII otrzymał wysoki, barokowy hełm, zniszczony w trakcie nalotu alianckiego w 1944 r. Najlepiej zachowany fragment umocnień obronnych znajduje się w południowo-zachodniej części jego przebiegu, tj. na ulicy Cichej i Podwalu, gdzie zachowała się kolista w rzucie baszta obronna. W wyniku prac konserwatorskich, prowadzonych przed kilku laty, uzupełniono ubytki, wykonano schody i wzniesiono zadaszony ganek, przystosowując część umocnień do celów turystycznych.

Żary są położone 13 km na zachód od Żagania.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2022 roku.