Żelechów po raz pierwszy dowodnie pojawia się w źródłach w wykazach świętopietrza w latach 1325-27, 1336, 1346. W 1325 roku powstała tutaj parafia. Od 1447 roku miejscowość posiada prawa miejskie, od tego czasu odbywają się też targi we wtorek. Było to miasto prywatne, co oznacza że ziemia, a często także budynki, nie należały do mieszkańców, a były tylko dzierżawione od właściciela majątku. Początkowo była nimi rodzina Ciołków, która później przybrała nazwisko Żelechowskich. Kronikarz Jan Długosz w swoim Liber Beneficiorum z lat 1470-80 podaje, że w Żelechowie znajdował się drewniany kościół.

Miasto rozwijało się szybko, jednak w XVII wieku potop szwedzki zahamował jego rozwój. Żelechów często zmieniał właścicieli, w 1792 roku został nim Ignacy Wyssogota Zakrzewski – pierwszy prezydent Warszawy, wytyczono wtedy Rynek i wybudowano ratusz. W 1795 roku Żelechów znalazł się w granicach zaboru austriackiego, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim a później w Królestwie Polskim. W latach 1829-31 Joachim Lelewel był posłem na sejm z powiatu żelechowskiego. Dyktator powstania styczniowego, Romuald Traugutt, mieszkał w Żelechowie i tu się ożenił. Służył tu jako oficer batalionu saperów. Po powstaniu miejscowość przestała być prywatna, uwłaszczono okolicznych chłopów i mieszczan, wybudowano garnizon, który korzystnie wpłynął na stan gospodarki. Nastąpił okres szybkiego rozwoju, powstało wiele zakładów rzemieślniczych i przemysłowych, działały szkoły elementarne, straż pożarna, cechy i inne instytucje. Szczególnie wtedy Żelechów stał się znany z produkcji butów. W 1880 roku dużą część miasta strawił pożar, ale szybko je odbudowano. W 1939 roku w Żelechowie mieszkało około 9000 mieszkańców.

Do II wojny światowej Żelechów był miastem zamieszkanym w większości przez Żydów. Ślady ich obecności zachowały się w tutejszej architekturze. W czasie II wojny światowej w Żelechowie istniało getto, którego likwidację rozpoczęto we wrześniu 1942 roku, ludność wywożono do obozu w Treblince. Miasto zostało wyzwolone 27 lipca 1944 roku. W Żelechowie znajduje się także kilka obiektów wpisanych do rejestru zabytków i wiele innych historycznych budynków. Najważniejsze z nich to:

– Neobarokowy kościół parafialny pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Budowa murowanego kościoła z fundacji Stanisława Linkhauza rozpoczęła się w 1692 roku, po pożarze 2 maja tegoż roku stojącego w tym samym miejscu drewnianego kościoła pod wezwaniem św. Stanisława i kaplicy pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny fundacji rodziny Leżeńskich wybudowanej w 1644 roku. W 1692 roku powstała także tymczasowa, drewniana kaplica fundacji Stanisława Linkauza. Budowa świątyni trwała bardzo długo z powodu błędów w projekcie ks. J. Ciołkoszewicza, które doprowadziły do pęknięć w stropie budynku, jak również z powodu braku funduszy. Rozmiary kościoła po ukończeniu wynosiły 26 metrów długości i 15 metrów szerokości. Także z powodów finansowych świątynia po ukończeniu nie miała jeszcze ołtarza głównego, a do nabożeństw wykorzystywano ołtarze boczne. W 1867 roku przebudowano wnętrze wykonując ołtarze boczne i główny, pracami kierował ks. Andrzej Krasuski. Znacząca przebudowa miała miejsce w latach 1889-94, dobudowano wtedy nawy boczne i wieże, nadając budynkowi neobarokowy wygląd. Do kościoła sprowadzono wtedy organy z Warszawy i wykonano nową ambonę. Przebudowa miała miejsce gdy proboszczem był ks. Konstanty Bieńkowski. Autorem projektu nowej fasady był architekt Karol Kozłowski. Kościół otoczony jest murem, przy którym znajduje się grota Najświętszej Marii Panny, i zabytkowa kostnica. Z tyłu świątyni znajdują się pozostałości dawnego cmentarza, a pod budynkiem katakumby. W czasie I wojny światowej Rosjanie wywieźli oryginalne dzwony.

– Pałac wraz z parkiem i oficyną, fundacji Jerzego Lubomirskiego (osobny artykuł).

– Dworek przy alei Wojska Polskiego 7 (osobny artykuł).

– Rynek z ratuszem – jeden z największych obiektów tego typu w Europie o długości boków 114 m, wytyczony w latach 90. XVIII wieku z polecenia Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego. Według tych planów Żelechów miał być całkowicie przebudowany na wzór renesansowych miast włoskich. Rynek miał stanowić centrum miasta wraz z wychodzącymi z jego osi czterema ulicami. W rogach Rynku powstały dodatkowe placyki, obecnie niezachowane. Obecnie na Rynek prowadzą 4 uliczki, w tym jedna w południowo-zachodnim narożu, a trzy na osiach pierzei północnej, wschodniej i południowej. Powierzchnia Rynku jest wybrukowana. Rozległy plac otoczony jest różnorodną zabudową. Znajdują się tam stare drewniane budynki, murowane domy jednorodzinne, przedwojenna drewniana kamienica, kilka przedwojennych kamienic murowanych, jak i rząd współczesnych kamienic. W centrum Rynku znajduje się piętrowy, klasycystyczny ratusz z sukiennicami. Budowę rozpoczęto prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku lub w 1. ćwierci XIX wieku. Budynek miał powstać dla około 30 rodzin żydowskich, aby zapewnić im bezpieczeństwo w razie wojen, napadów i pożarów. Budowę kontynuowano w XIX wieku. Na początku XX w. nastąpiła przebudowa podczas której wschodnie narożniki budynku obłożono potężnymi przyporami. W okresie międzywojennym ratusz zamieszkany był głównie przez ludność żydowską. Ratusz został uszkodzony w 1944 roku, jednak zniszczenia zostały naprawione. Obecnie jest to piętrowy budynek na planie kwadratu, z dziedzińcem pośrodku. Wejście na dziedziniec znajduje się od strony południowej. Narożniki po stronie wschodniej ujęte są masywnymi skarpami. Budynek ozdobiony jest pilastrami toskańskimi w wielkim porządku. Poddasze posiada niewielkie okienka, w gładkim fryzie, nad którym znajduje się gzyms. Na parterze mieszczą się sukiennice, na które składają się rzędy wąskich pomieszczeń na sklepy, z drzwiami i oknem po ich prawej stronie, przykrytych sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi. Dach budynku jest dwuspadowy, spłaszczony. W budynku znajduje się obecnie biblioteka publiczna, na parterze jest wiele sklepów, a na piętrze mieszkania.

– Relikty zamku (osobny artykuł).

– Kościół pod wezwaniem św. Stanisława ze Szczepanowa, wybudowany w 1741 roku przez Wacława Rzewuskiego, ówczesnego właściciela Żelechowa. Jest to niewielka, barokowa świątynia znajdująca się w odległości kilkuset metrów od najbliższych zabudowań, w pobliżu drogi na Zakrzówek. Jest to najstarszy zachowany w prawie niezmienionej postaci zabytek Żelechowa.

Żelechów jest położony 22 km na południowy-wschód od Garwolina, przy drodze nr 807.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2021 roku.