Cerkiew śś. Borysa i Gleba w Grodnie została zbudowana na Kołoży przy ujściu Horodniczanki do Niemna, w połowie XII wieku, z inicjatywy księcia Wsiewołoda Dawidowicza. Jej patronowie Borys i Gleb byli równocześnie patronami jego dwóch synów. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1138 roku.

Była to halowa budowla trójnawowa o trzech absydach, wzniesiona z cegły z dodatkiem kamienia oraz posiadająca dekorację w postaci barwnych ceramicznych plakiet, układanych w krzyże na zewnętrznych ścianach. Wewnątrz stosowano specjalne naczynia, które umieszczane w ścianach i sklepieniach doskonaliły akustykę świątyni. Cerkiew była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Prawdopodobnie w XVI wieku powstał przy niej prawosławny monaster śś. Borysa i Gleba.

W 1635 roku obiekt został przejęty przez unitów, zaś w 1697 roku powstał przy nim klasztor bazyliański. Była odnawiana na początku XVI wieku (przez Bogdana Bogutowicza) i w XVII wieku, kiedy to została zamieniona na unicką.

W 1839 roku na mocy postanowień synodu połockiego przestał istnieć Kościół unicki na ziemiach białoruskich i litewskich. Położone na tym obszarze monastery zostały przemianowane na męskie prawosławne wspólnoty mnisze. W takich okolicznościach doszło do reaktywacji monasteru śś. Borysa i Gleba.

W 1853 roku w wyniku osunięcia się skarpy niemeńskiej zawaliły się południowa ściana i apsyda. Na wniosek metropolity wileńskiego i litewskiego Józefa cerkiew została zamknięta dla celów kultowych, a jej wyposażenie przeniesione do innej świątyni. Również monaster zmienił swoją siedzibę, przenosząc się w 1854 roku do zarekwirowanego przez władze carskie budynku klasztoru bernardynek. Uszkodzona cerkiew została zabezpieczona i odremontowana z funduszy wydzielonych przez cara Aleksandra II.

Po II wojnie światowej świątynia była nieczynna, w jej wnętrzu urządzono muzeum. W latach 90-tych XX wieku została przekazana prawosławnym. Do dziś zachowały się dwie oryginalne ściany cerkwi oraz dwie apsydy i fragment trzeciej, a także dwa okrągłe filary wewnątrz świątyni. Na ścianach zewnętrznych znajdują się ozdoby w postaci krzyży ułożonych z glazurowanych płytek. Wewnątrz zwracają przede wszystkim uwagę oryginalne garnki akustyczne umieszczone w ścianach, tak zwane głośniki. Obok cerkwi znajdują się fundamenty budynków klasztoru bazylianów z XVII-XVIII wieku.

Cerkiew znajduje się na skarpie nad Niemnem, przy ul.Kaloża.  

Zdjęcia wykonano w lipcu 2014 roku.

  • Widok ogólny

  • Narożnik północno-zachodni

  • Ściana północna

  • Płytki w kształcie krzyży

  • Płytki w kształcie krzyży

  • Wschodnia apsyda

  • Widok od północy