Riese (niem.olbrzym), to kryptonim największego projektu górniczo-budowlanego hitlerowskich Niemiec, rozpoczętego i niedokończonego w Górach Sowich, oraz na zamku Książ i pod nim w latach 1943-45. Wobec nasilających się alianckich nalotów bombowych w 1943 roku powstał projekt utworzenia nowej kwatery głównej Hitlera na zamku Książ oraz potężnych bunkrów podziemnych w górach, mających prawdopodobnie pomieścić ewakuowane fabryki zbrojeniowe. Plany obejmowały potężne prace adaptacyjne na zamku oraz utworzenie olbrzymich tuneli i sal wydrążonych w Górach Sowich. Miała nastąpić reorganizacja infrastruktury sieci okolicznych dróg oraz połączenie całości koleją wąskotorową. W tym celu jesienią 1943 roku powołano specjalną spółkę, która rękami tysięcy więźniów rozpoczęła prace w terenie. Jednak wobec niezadowalającego postępu robót już na przełomie marca i kwietnia 1944 roku nadzór nad budową przejęła Organizacja Todt. Prace zostały wykonane tylko w części. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej wiele podziemnych konstrukcji zostało zniszczonych, a przynajmniej tunele do nich prowadzące zostały wysadzone i zasypane. Najważniejsze obiekty dziś znane to :

– Rzeczka. W 1995 roku otwarto trasę turystyczną w kompleksie „Rzeczka”, przekształconą w 2001 roku w Muzeum Sztolni Walimskich. Znajdują się tu trzy wejścia wykute w skale prowadzące do równoległych sztolni, oddalone od siebie o około 45 m. Między nimi wykute są olbrzymie hale, z których największa ma 80 m długości, 10 m wysokości i 8 m szerokości. Długość tuneli w kompleksie Rzeczka wynosi około 500 m. Pod ziemią można zobaczyć prawie wykończoną wartownię, w której zostały zgromadzone nieliczne eksponaty i dokumenty związane ze wszystkimi kompleksami. Nad ziemią zbudowano główną centralę telefoniczną. Oprócz „Rzeczki” dostępne do zwiedzania są kompleksy „Osówka” i „Włodarz”. Do budowy wszystkich kompleksów wykorzystywano więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, dla których w bliskiej odległości od budów utworzono podobozy. Praca była bardzo ciężka, tak więc śmiertelność wśród więźniów była bardzo wysoka. Wielu z nich dla zatarcia śladów i usunięcia świadków zostało zamordowanych w ostatnich tygodniach przed wycofaniem się Niemców z tych terenów. Kompleks „Rzeczka” znajduje się w południowej części miejscowości. W centrum Walimia należy skręcić w lewo, w lokalną drogę do Nowej Rudy i po około 2 km po prawej stronie widać muzeum.

– Osówka. Podziemia zawierają m.in. trzy sztolnie, z których najdłuższa ma około 450 metrów. Jedna z nich posiada tamy z cegły, które utrzymują wodę w tunelu. Całkowita długość tuneli: 1700 metrów (6700 m²; 30 000 m³).  Kompleks Osówka to nie tylko ogromny podziemny system korytarzy, hal i sztolni, ale również najbardziej rozbudowana część naziemna spośród wszystkich kompleksów Riese w Górach Sowich. Na trasie naziemnej oglądamy w lesie pozostałości po obozie pracy, fundamenty po kruszarkach, miejsce przeładunku kruszywa, elementy do przewozu kruszywa na rampę kolejową, fundamenty elektrowni, rampę kolejową, zbiorniki z kruszywem, centralny blok dowodzenia naziemnego, pozostałości po magazynie worków z cementem, korytarz ucieczkowy, szyb windowy z góry. Największą uwagę przyciągają dwa obiekty umownie nazwane „Kasyno” i „Siłownia”. „Kasyno” ma 50 metrów długości. Posiada otwory okienne, monolityczny stop żelbetonowy, przewody kominkowe, rury instalacyjne oraz wewnętrzne ocieplenie z płyt wiórowo-cementowych. Strop wylany jest w formie niecki, którą docelowo zamierzano wypełnić ziemią i roślinnością. „Siłownia” to blok betonowy, składający się ze zbiorników oraz pomieszczeń do których prowadzą włazy ze stalowymi klamrami. Kompleks Osówka znajduje się w granicach administracyjnych miasta Głuszyca w powiecie wałbrzyskim. Jest to najciekawszy i najdłuższy udostępniony kompleks wybudowany w Górach Sowich.

– Książ. Na zamku Książ prace adaptacyjne doprowadziły do zniszczenia niektórych sal, w szczególności ucierpiały dekoracyjne elementy plafonowe oraz podłogowe. Najpoważniejsze prace jednak odbyły się poza bryłą architektoniczną samego zamku. Doprowadzono kolejkę wąskotorową, której rozładunkiem obłożono więźniów Arbeitslager Fürstenstein, założonego u podnóża zamku. Na terenie przyzamkowym utworzono szereg dużych komór i budowli, których przeznaczenie pozostaje dyskusyjne. W zamierzeniu konstruktorów zamek miał być osiągalny wyłącznie drogą podziemną, tunelami samochodowymi i kolejowymi. Pod ziemią stworzono przynajmniej dwa poziomy kuluarów i komór, połączonych z piwnicami zamku. Pierwszy poziom znajduje się 15 metrów pod ziemią (długość około 80 m, 180 m², 400 m³), drugi 53 metry pod dziedzińcem zawiera cztery sztolnie oraz sieć krzyżujących się ze sobą szerokich korytarzy (5 m wysokości i 5,5 m szerokości), a także cztery wybetonowane komory. Uważa się, że sam zamek Książ i jego najbliższe okolice były przygotowywane pod jedną z kwater głównych Hitlera. Obecnie sztolnie są udostępnione do zwiedzania.

– Włodarz. Ten olbrzymi kompleks został wybudowany w masywie góry Włodarz, prowadzą do niego trzy wejścia od strony północno-wschodniej i jedno od strony północnej. Całość kompleksu to duża ilość korytarzy przecinających się pod kątem prostym i tworzących siatkę. Dodatkowo istnieje w nim, jedna z największych, nieukończonych hal. Jest prawdopodobne, że w nieosiągalnej dziś głębi obiektu zamordowano wiosną 1945 kilka tysięcy więźniów pracujących przy budowie. Około ⅛ obiektu jest zalana wodą. Długość korytarzy: 3200 metrów (10 700 m²; 42 000 m³). Nad ziemią rozpoczęto prace nad potężnymi fundamentami.

– Jugowice. Podziemny kompleks wykuty w masywie Chłopskiej Góry złożony jest z siedmiu sztolni w trzech osobnych zespołach. Czwarta sztolnia kończy się dziś gruzowiskiem pozawałowym. Długość rozpoznanych podziemi: 460 metrów (1400 m²; 4000 m³). Na ziemi istnieje kilkanaście murowanych baraków.

– Soboń. Wejścia do podziemnych konstrukcji prowadzą z trzech stron góry, trzema sztolniami. Niewielki kompleks zawiera tunele o długości 700 metrów (1900 m²; 4000 m³). Kilka budynków naziemnych i jeden bunkier. W 2010 odkryto nowe sztolnie na Soboniu.

– Gontowa. Podziemny kompleks wykuty w masywie góry Gontowa, to zasadniczo dwa prostopadłe zespoły podziemi, w dużej mierze zawalonych lub wysadzonych. Długość podziemi: 850 metrów (2400 m²; 7100 m³).

– Moszna. Kompleks niepewny, nieodnaleziony, choć prowadzono duże prace na tym terenie i istnieją widoczne studzienki wentylacyjne. W przypadku jego istnienia miałby centralne względem innych położenie, stąd tezy o jego nadzwyczajnym przeznaczeniu.

– Wielka Sowa. Wiadomo, że na stokach tej góry pracowały komanda (Eule). Byli więźniowie, którzy pracowali przy rozładunku i segregacji materiałów budowlanych zeznali, że kierowano tam duże ilości tychże materiałów. Nie udało się dotychczas odnaleźć śladów wejść podziemnych w rejonie Wielkiej i Małej Sowy.

Walim jest położony 15 km na zachód od Dzierżoniowa, przy drodze nr 383 do Wałbrzycha.

Zdjęcia Rzeczki wykonano we wrześniu 2007 roku.

Zdjęcia Osówki wykonano w lipcu 2021 roku.

  • Pawilon muzeum

  • Pawilon muzeum

  • Część naziemna

  • Sztolnia II

  • Sztolnia III

  • W sztolni

  • Kompleks Osówka