Jak wskazują znaleziska archeologiczne okolice Tczewa były zasiedlone przez człowieka już ok. 3000-1700 lat p.n.e.. Pierwsza źródłowa wzmianka o Tczewie pochodzi z 1198 roku, kiedy to książę pomorski Grzymisław nadał osadę Trsow z dobrami ziemskimi gdańskiemu zakonowi joannitów. Rosnące znaczenie gospodarczej funkcji Wisły zadecydowało o budowie zamku i przeniesieniu stolicy księstwa na przełomie lat 1252-53, przez Sambora II z Lubiszewa do Tczewa. Powstanie Rady Miejskiej w Tczewie, ukonstytuowanej już w 1258 roku za przyzwoleniem wspomnianego księcia Sambora II, wyprzedza lokację miasta. W świetle faktów historycznych samorząd miasta Tczewa jest najstarszym w dziejach na obecnym obszarze Polski.

W 1260 roku roku Tczew otrzymał z nadania Sambora II prawa miejskie (lokacja na prawie lubeckim). W mieście rozwijało się rzemiosło i handel. Zamożność powiększała komora celna na Wiśle. Istniał port, do którego przypływały statki zachodnich kupców, a własna mennica biła wymienialne srebrne denary. Ostatni władca Pomorza Gdańskiego Mestwin II w 1289 roku sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali w mieście swój kościół i zespół klasztorny.

W 1308 roku Tczew zdobyli Krzyżacy. W ręce zakonu dostał się przywilej lokacyjny, pieczęć miejska i księga prawa lubeckiego. Organizacja miejska przestała istnieć na ponad pół wieku. Dopiero bowiem w latach 1364-83 Krzyżacy nadali miastu cztery przywileje regulujące zakres praw i obowiązków mieszczan w stosunku do zakonu (lokacja miasta na prawie chełmińskim). Po 1308 roku Krzyżacy wznieśli pod miastem zamek będący siedzibą krzyżackich administratorów wójtostwa tczewskiego. W 1410 roku, po bitwie grunwaldzkiej, miasto na krótko znalazło się w rękach polskich. I pokój toruński pozostawił jednak Tczew i całe Pomorze w granicach państwa zakonnego. W 1440 roku Tczew przystąpił do Związku Pruskiego.

W czasie wojny trzynastoletniej (1454-66) miasto kilkakrotnie zmieniało załogę, by ostatecznie na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku zostać przyłączone do Polski. Od 1468 roku Tczew był siedzibą starostwa niegrodowego oraz powiatu. Miasto odzyskało swój nadwiślański charakter, stało się ośrodkiem kupieckim i rzemieślniczym oraz istotnym ogniwem polskiego handlu zbożem. W czasach polskich odbywały się w Tczewie wielokrotne zjazdy stanów pruskich. W 1577 roku miał miejsce, spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego, wielki pożar, który prawie doszczętnie zniszczył miasto. Przetrwały tylko budowle sakralne. W czasie wojen ze Szwecją w XVII wieku i w okresie wojny północnej (1700-21) miasto ucierpiało od przeciągających tędy obcych wojsk. Niespokojne były też dla Pomorza, w tym również dla Tczewa, czasy saskie poprzedzające rozbiory i rządy pruskie.

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się pod panowaniem pruskim. Ośrodkiem polskiej kultury w mieście pozostawali dominikanie (do kasacji zakonu w 1818 roku). W dniu 23 lutego 1807 roku miasto zostało zdobyte przez żołnierzy Henryka Dąbrowskiego. W latach 1807-12 w Tczewie kilkakrotnie przebywał cesarz Napoleon. W I połowie XIX wieku Prusacy rozebrali część murów obronnych z basztami i bramami wjazdowymi, połowę fortyfikacji z czasów szwedzkich i napoleońskich, a także zniszczony już zamek tczewski. Od połowy XIX w. Tczew zaczął się rozwijać jako ośrodek przemysłowy oraz węzeł kolejowy i drogowy. W latach 1851-57 zbudowano pierwszy most na Wiśle. Jego filary ozdobiono neogotyckimi wieżami. Na przyczółkach wybudowano bogato zdobione bramy wjazdowe. W tym czasie był to najdłuższy most w Europie Północnej (ok. 800 m). Wkrótce przestał on wystarczać i w latach 1888-90 wybudowano tuż obok w odległości 30 m drugi most. Przejął on funkcję mostu kolejowego, gdyż ten pierwszy służyć miał odtąd potrzebom ruchu pieszego i kołowego. W 1918 roku została utworzona i aktywnie działała Rada Ludowa, przejmując nieoficjalnie władzę z rąk niemieckich. W 1919 roku ukazała się polska gazeta „Dziennik Tczewski”.

30 stycznia 1920 roku do miasta wkroczyli żołnierze „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera. W 1920 roku otwarto w Tczewie pierwszą w Polsce Państwową Szkołę Morską. W okresie międzywojennym znaczny był dorobek miasta w dziedzinie przemysłu. Istniało wiele fabryk, rozwijało się rzemiosło i handel oraz budownictwo mieszkaniowe. Wybudowano kościół pw. św. Józefa i stadion sportowy. Ukazywało się kilka gazet i czasopism polskich. Liczba mieszkańców wzrosła z ok. 16 tys. w 1921 do 28 tys. w 1938 roku.

1 września 1939 roku na rozkaz ppłk. Stanisława Janika mosty na Wiśle zostały zniszczone. Rankiem, 2 września do miasta wkroczyły wojska hitlerowskie. Na terenie miasta działały różne organizacje konspiracyjne ruchu oporu (m.in. Armia Krajowa i Gryf Pomorski). Niemcy wysiedlali Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i do Rzeszy na przymusowe roboty. Okupacja hitlerowska skończyła się 12 marca 1945 roku, kiedy Tczew zdobyły wojska sowieckie. Najważniejsze zabytki miasta to:

– Muzeum Wisły – oddział Centralnego Muzeum Morskiego usytuowane przy ul. 30 Stycznia 4, w budynku przedwojennej Fabryki Maszyn Rolniczych „Arkona”, w której w czasie okupacji znajdował się hitlerowski obóz przesiedleńczy dla ludności polskiej z pow. tczewskiego wyrzucanej z własnych domów i gospodarstw.

– Gotycki kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego. Fundamenty pod prezbiterium dzisiejszego kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego położono w połowie XIII wieku. W tym czasie powstała znana dziś masywna wieża. Na jej górnych, sklepionych kondygnacjach znajdować się wówczas mogły dwie kaplice. Ten pierwotny kościół uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w listopadzie 1308 roku, po zajęciu miasta przez Krzyżaków. W I połowie XIV wieku do wypalonej wieży dobudowano bryłę dzisiejszej świątyni w stylu nadwiślańskiego gotyku. Do ściany północnej prezbiterium dostawiono zakrystię i skarbiec. W późniejszym okresie przestrzenie pomiędzy zewnętrznymi przyporami naw zabudowano, tworząc dwa ciągi kaplic. Całość zakończono przed rokiem 1364. Kościół otrzymał wtedy zachowaną do dziś formę czteroprzęsłowej, trzynawowej hali z trójprzęsłowym, pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Świadectwem tych prac są m.in. piękne, gotyckie sklepienia gwiaździste. Najstarsze z nich, o siatce żeber w kształcie sześcioramiennych gwiazd, znajduje się w prezbiterium. W nawie głównej występują gwiazdy ośmioramienne. Wystrój wewnętrzny świątyni pochodzi z okresu baroku. Do naszych czasów przetrwały cenne obiekty, o unikalnej wartości artystycznej i historycznej. Należy do nich niedawno odkryte malowidło ścienne w kaplicy Świętych Niewiast pochodzące z końca XIV w. Przedstawia ono popiersia ośmiu świętych kobiet umieszczone w potrójnej, ostrołukowej blendzie. Trzymane w dłoniach atrybuty pozwalają na identyfikację postaci: Elżbiety, Heleny, Katarzyny, Jadwigi, Genowefy, Barbary i Doroty oraz prawdopodobnie Ireny. Podczas prac konserwatorskich w kaplicy odsłonięto także oryginalną, gotycką posadzkę. Jedynym przykładem zachowanej w Farze średniowiecznej rzeźby jest Pieta z II ćwierci XV wieku. Do dzieł najwartościowszych należą przechowywane w skarbcu XV-wieczne wyroby złotnicze, pochodzące prawdopodobnie z gdańskich warsztatów: krzyż relikwiarzowy, dwa kielichy i patena z XV wieku. W kilka lat po wystąpieniu Marcina Lutra większość tczewskich parafian, w przeważającej części Niemców, przeszła na protestantyzm. Jako że od średniowiecza cechy miejskie były właścicielami poszczególnych kaplic i ołtarzy kościelnych, z ich inicjatywy zaczęły odbywać się tam nabożeństwa zreformowane.We wspólnym władaniu katolików i luteran kościół był do roku 1595. W tym okresie doszło do groźnego incydentu, który poważnie zagroził całej budowli. Jesienią 1577 roku część wojsk Stefana Batorego idąca na Gdańsk rozbiła obóz pod murami Tczewa. 4 października, w wyniku przypadkowego zaprószenia ognia przez żołnierzy spłonęło niemal całe miasto. Fara straciła wszystkie dachy. Sklepienia, poza kilkoma w bocznych kaplicach, na szczęście nie runęły. Powstałe szkody usunięto po ok. sześciu latach.W 1597 roku farę przekazano w wyłączne użytkowanie katolikom. Podczas wojen szwedzkich, w latach 1626-35, ponownie trafiła ona w ręce miejscowych protestantów. Koniec XVII i cały wiek XVIII to okres, w którym wyposażono kościół w większość znanych nam dziś ołtarzy i sprzętów liturgicznych. Od 1830 do 1841 roku z powodu zagrożenia katastrofą budowlaną nabożeństwa odbywały się w kościele podominikańskim. Do generalnego remontu przystąpiono w 1838 roku. Dzięki zabiegom proboszcza Henryka Mettenmeyera (1838-71) król pruski Fryderyk Wilhelm III przekazał parafii 5000 talarów. Pozwoliło to wyremontować wnętrze i położyć nowy dach, niższy od poprzedniego o około 5 m, o czym świadczy zachowany do dziś ślad na wschodniej elewacji wieży. Kaplice boczne pokryto ozdobnymi daszkami, które przesłonięto trójkątnymi, dekoracyjnymi szczytami. Obniżono także dach nad zakrystią i skarbcem, likwidując pomieszczenie jakie znajdowało się powyżej – niewielki otwarty do prezbiterium chór muzyczny. Po zakończeniu wszystkich prac, 5 grudnia 1841 roku, dokonano powtórnej konsekracji kościoła. II wojna światowa nie spowodowała większych szkód w kościele. W 1942 roku Niemcy zarekwirowali dzwony, które przetopiono. W marcu 1945 roku wskutek wysadzenia mostów na Wiśle, zniszczeniu uległy dachy oraz prawie wszystkie witraże. W latach 70-tych ówczesny proboszcz ks. Wacław Preis (1950-88) gruntownie odnowił wnętrze Fary. Odsłonięto wówczas pierwotną kolorystykę wszystkich ołtarzy, ambony i konfesjonałów, oczyszczono polichromie, zamontowano okna witrażowe w prezbiterium. 29 sierpnia 1982 roku z niewyjaśnionych przyczyn zapaliła się wieża. Wskutek pożaru uszkodzone zostały także połacie dachu nad nawą główną, stopieniu uległy dzwony, a częściowemu zniszczeniu organy. Dzięki ofiarnej postawie parafian ocalało zagrożone wyposażenie ewakuowane do kościoła pw. św. Stanisława Kostki. W ciągu kolejnych lat wieża otrzymała nowe, murowane zwieńczenie, uzupełniono całą więźbę i położono nowe dachówki. Ufundowano także organy oraz cztery dzwony: Maryja, odkupiciel Człowieka, Jan Paweł II, Wacław.

– Podominikański, gotycki kościół św. Stanisława Kostki, pochodzący z XIV. Świątynia o bardzo dobrej akustyce, posiada charakterystyczną ośmioboczną wieżę. Po kasacie zakonu dominikanów kościół był przebudowany na szkołę, później, do 1945 roku, użytkowany przez ewangelików. Po II wojnie światowej założono tu wartościowe witraże. Obecnie świątynia usytuowana na skarpie Starówki nie jest użytkowana.

– Drewniany wiatrak typu holenderskiego zbudowany w 1806 roku na podmurówce, posiadający rzadko spotykane pięcioramienne skrzydło i obrotową głowicę. Wiatrak od 1983 roku znajduje się w rękach prywatnych, i jest udostępniony na harcówkę dla szczepu harcerzy w Tczewie.

– 40-metrowa wieża ciśnień siłą naturalnego ciśnienia rozprowadzała do mieszkań wodę, zgromadzoną w ogromnym zbiorniku.

– Kamieniczki Starego Miasta. W centralnym punkcie Starego Miasta, na Rynku (obecny plac Hallera) znajdował się ratusz – siedziba Rady Miejskiej, sądu i kancelarii miejskiej. Po pożarze w 1916 roku nie został już odbudowany, obecnie siedzibą władz miejskich jest budynek z początku XX wieku. Obecnie na placu Hallera znajduje się wykonany z kostki obrys dawnych murów ratusza.

– Budynek Poczty – wzniesiony w 1905 r. według projektu Karola Hempla na miejscu dwóch mniejszych budynków z pruskiego muru. Poczta mieści się w tym miejscu już od 1850 roku. Na budynku, umieszczone są: herb Gdańska, herb Tczewa oraz godło państwowe.

– Most drogowy na Wiśle oraz most kolejowy, stanowią szczególną atrakcję Tczewa. Jako pierwszy powstał most drogowy (1851-57) i był wówczas jednym z najdłuższych na świecie (837 m długości), budowa mostu drogowego kosztowała 4 mln talarów. Kamień węgielny pod budowę położył Fryderyk Wilhelm IV. Most początkowo miał 10 wież i dwie bramy wjazdowe z pięknymi portalami – dzisiaj pozostały jedynie cztery wieże. Drugi, kolejowy, powstał w latach 1888-90, kiedy jeden most przestał wystarczać. Mosty są szczególnie interesujące ze względu na zastosowane rozwiązania techniczno-konstrukcyjne. Amerykańskie Towarzystwo Inżynieryjne uznało most tczewski za międzynarodowy zabytek inżynierii budowlanej.

– Budynek pierwszej w Polsce Państwowej Szkoły Morskiej – zbudowany w 1911 roku, początkowo mieściła się w nim Szkoła Żeńska. Szkoła Morska powstała w 1920 i działała w Tczewie do 1930 roku Przed przeniesieniem do Gdyni ukończyło ją 140 absolwentów na wydziałach nawigacyjnym i mechanicznym.

– Kościół św. Józefa – zbudowany w latach 1931-36.

– Przystań wraz z bulwarem – zbudowane w ramach rewitalizacji Starego Miasta kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy, z ogródkiem jordanowskim, restauracją, karczmą, ścieżkami widokowo-spacerowymi.

– Relikty zamku krzyżackiego (osobny artykuł).

Tczew jest położony nad Wisłą, 28 km na południe od Gdańska. Krzyżują się tu droga krajowa nr 91 z Gdańska do Świecia i dalej do Torunia lub Bydgoszczy oraz droga wojewódzka nr 22 z Malborka do Chojnic.

Zdjęcia wykonano w maju 2014 roku.