Po raz pierwszy Koszalin wymieniony został w Kronice Wielkopolskiej, jako jeden z grodów zdobytych w 1107 roku przez Bolesława Krzywoustego. Od X do XIII wieku jako gród słowiański spełniał rolę usługową wobec słynnego ośrodka kultowego na pobliskiej Górze Chełmskiej. Tutaj w XIII wieku zbudowano kaplicę chrześcijańską, znany w średniowieczu ośrodek pielgrzymi. W roku 1214 książę pomorski Bogusław II nadał wieś Cossalitz klasztorowi w Białobokach koło Trzebiatowa. W 1248 roku wschodnia część ziemi kołobrzeskiej z Koszalinem przeszła na własność biskupów kamieńskich, dając początek biskupiemu księstwu kamieńskiemu. 23 maja 1266 roku biskup Herman von Gleichen lokował miasto na prawie lubeckim, nadając mu okoliczne wsie i liczne przywileje i ustanawiając w nim swoją główną rezydencję oraz stolicę biskupiego księstwa kamieńskiego. W XV wieku miasto zostało członkiem Hanzy, co doprowadziło do zatargów z Kołobrzegiem i Darłowem – m.in. w 1446 doszło do wygranej bitwy z Kołobrzegiem. Zarazy i wojna trzydziestoletnia zmniejszyły znaczenie miasta – w 1535 roku na dżumę zmarło 1,5 tys. z 2,5 tys. mieszkańców. W 1582 roku ukończono budowę zamku.

Po wymarciu książąt pomorskich w 1637 roku miasto dostało się w ręce kuzyna Gryfitów – Ernesta Bogusława de Croy, później margrabiów brandenburskich, a następnie Prus. W 1690 roku wielki sztorm zamulił Jamieński Nurt, co zakończyło funkcjonowanie miasta jako portu morskiego. W 1718 roku prawie całe miasto strawił pożar, co spowodowało spowolnienie jego rozwoju. W 1859 roku ukończono budowę linii kolejowej Koszalin – Stargard jako część linii do Gdańska. W okresie międzywojennym Koszalin dotknął kryzys; dopiero lata 30 przyniosły ożywienie w przemyśle związane z przygotowaniami Niemiec do II wojny światowej.

4 marca 1945 roku miasto zajęła Armia Czerwona.  Miasto zostało zburzone w 40%. Na mocy ustaleń konferencji w Poczdamie Koszalin znalazł się w Polsce. W lipcu 1945 r. administracja polska rozpoczęła proces wysiedlania dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec. 9 maja przybył z Gniezna pierwszy transport 500 polskich osadników. Niemców wysiedlono z Koszalina ostatecznie do końca 1947 roku. W latach 1950–98 Koszalin był stolicą województwa koszalińskiego. W wyniku reformy administracyjnej z 1998 roku  Koszalin znalazł się w województwie zachodniopomorskim.

Najważniejsze zabytki miasta to:

– Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP została wzniesiona z cegły w latach 1300-33 jako trzynawowa bazylika z potężną wieżą. Orientowana świątynia, od wschodu ma wydłużone, zamknięte trójboczne prezbiterium. Zarówno nawy jak i prezbiterium wspierają skarpy uskokowe. Nawy boczne przykryte są dachami dwuspadowymi ze szczytami zdobionymi blendami. Do bocznej elewacji przybudowano sześcioboczną wieżyczkę kryjącą klatkę schodową. Pod okapem dwuspadowego dachu nawy, a także prezbiterium znajduje się ozdobny fryz poziomy z profilowanej cegły w kształcie czterolistnej koniczyny. Na kalenicy nawy głównej znajduje się niewielka, czworoboczna sygnaturka. Od zachodu postawiono masywną, wysoką na 56 metrów, czterokondygnacyjną wieżę przykrytą dachem namiotowym, zwieńczonym sześcioboczną galeryjką, nad którą góruje latarnia z cebulastym hełmem. W 1754 roku pod dachem umieszczono zegar. W dolnej kondygnacji znajdują się dwa ostrołukowe portale wejściowe. Nawy, prezbiterium i kruchtę ozdabia sklepienie gwiaździste. Ściany boczne nawy głównej wspiera w dwóch rzędach sześć ośmiobocznych, masywnych filarów, zbudowanych z czerwonej cegły, symbolizujących postacie 12 apostołów. Wewnątrz znajduje się gotycki krucyfiks z XIV wieku z kaplicy na Krzyżance, późnogotyckie figury świętych z 1512 roku pochodzące z dawnego gotyckiego ołtarza, wczesnogotycka chrzcielnica, pająki (żyrandole) z 1666 roku oraz neogotyckie organy z 1899 roku. Katedra ma cztery dzwony odlane w Poznaniu w 1980 roku oraz jeden pochodzący z kaplicy św. Mikołaja wykonany w 1529 roku. Od 1534 do 1945 roku kościół był świątynią ewangelicką. Od 1972 roku kościół jest katedrą nowej, rzymsko-katolickiej diecezji. W połowie XIX wieku przeprowadzono tzw. regotyzację wnętrza usuwając wiele wartościowych elementów wyposażenia (m.in. bezcenny, gotycki ołtarz główny zastąpiono mało wartościowym ołtarzem neogotyckim). Po II wojnie światowej wyposażenie neogotyckie zostało w większości usunięte. Do najcenniejszych elementów wyposażenia koszalińskiej katedry należy:- ołtarz główny – pierwotny ołtarz główny (pentaptyk) został wykonany w 1512 roku w drewnie dębowym przez Andreasa Wenzela. W połowie XIX wieku ołtarz został zdemontowany. Część rzeźb została umieszczona w różnych miejsca katedry, inne uległy rozproszeniu. Zaginęła okazała szafa ołtarzowa wraz z dwoma malowanymi skrzydłami. – krucyfiks gotycki z XIV wieku, umiejscowiony na łuku tęczowym uratowany został z pożaru kaplicy na Górze Chełmskiej w 1533 roku. Jest typowym przykładem symboliki gotyckiej – drzewce krzyża oplata winorośl, symbol Drzewa Życia, a w okrągłych medalionach zakończeń jest miejsce na wizerunki czterech ewangelistów. – wczesnogotycka chrzcielnica – wykuta w XIII wieku przez rzeźbiarzy gotlandzkich. Ma kształt szesnastobocznej czaszy zdobionej łukowatymi arkadami z trójlistnymi maswerkami wspartymi na kolumienkach. Chrzcielnica znajduje się w kruchcie kościoła. – wykonana z brązu płyta nagrobna marszałka dworu księcia Jana Fryderyka – Petera Kameke z Łasina. Płyta znajduje się w kruchcie. – neogotyckie organy wykonane w 1899 roku przez firmę „Schlag und Sochne” ze Świdnicy. Organy o barokowym brzmieniu mają 3419 piszczałek uruchamianych przez 3 manuały, pedał i 3 wolne kombinacje. – obraz „Zmartwychwstanie” Augusta Friedricha Hauptnera z 1845 z neogotyckiego ołtarza głównego. Katedra znajduje się w centrum Starego Miasta przy ul. Bolesława Chrobrego 7.

– Murowany zamek wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku z fundacji książąt pomorskich (osobny artykuł). Do dziś z pierwotnego zamku zachowały się tylko fragmenty muru kaplicy zamkowej z portalem gotyckim w kościele cysterek. Obecnie kościół użytkowany jest przez wiernych prawosławnych jako cerkiew. Świątynia znajduje się przy ul. Adama Mickiewicza.

– Pałac Młynarzy – wzniesiony został w latach 1890-97 z inicjatywy Carla Gelerta. Jest to eklektyczna budowla, dwu i trzykondygnacyjna o bogatym wystroju architektonicznym, wzniesiona na rzucie litery L. W wieloosiowej elewacji frontowej usytuowano dwa pozorne ryzality. Pierwszy dwuosiowy pozorny ryzalit boniowany na całej powierzchni, zwieńczony jest półkolistym frontonem, którego wewnętrzne pole wypełnione jest płaskorzeźbami i napisem Anno Domini 1897. Drugi trójosiowy pozorny ryzalit, zwieńczony trójkątnym szczytem z tarczą herbową z inicjałami GG, ujęto z dwóch stron w boniowane pilastry z kapitelami. Kondygnacje rozdzielone zostały profilowanym gzymsem. Od strony południowej stoi kwadratowa, trzykondygnacyjna wieża, nakryta spłaszczoną kopułą, którą wieńczy latarnia. W narożnikach trzeciej kondygnacji umieszczono konchowe nisze w których znajdują się fantazyjne rzeźby o lwich głowach i rybich ogonach. W wieży usytuowano dawne wejście i sień. Parter wieży i całego pałacu jest boniowany. Wewnątrz pałacu zachowały się różne oryginalne elementy stolarki ozdobione snycerką i sztukaterią. Po II wojnie światowej pałac zajmowali Rosjanie. Zdemontowano i wywieziono większość urządzeń. Zdewastowana budowla jakiś czas służyła za magazyn. Dziś w dawnej siedzibie młynarzy mieści się muzeum okręgowe (utworzone w 1986 roku), a w podwórzu skansen zabytków kultury jamneńskiej z zagrodą ze wsi Dąbki (XVII w.). W muzeum prezentuje się zbiory etnograficzne i archeologiczne. Pałac Młynarzy znajduje się przy ul. Młyńskiej

– Najstarsza gotycka kamieniczka, tzw. Domek Kata, została wzniesiona w drugiej połowie XV wieku. Gotycki obiekt zbudowano na planie trapezu, co było podyktowane przebiegiem murów miejskich. Do budowy wykorzystano część istniejącej tu wcześniej baszty strażniczej. Wejście do domu było od strony zewnętrznej murów miejskich, podyktowane było to faktem, że wprawdzie mieszczanie uznawali stanowisko kata za potrzebne dla egzekwowania sprawiedliwości, ale jednocześnie uważali je za odrażające, a samego kata za niegodnego pełnienia jakichkolwiek funkcji obywatelskich. W ciągu wieków dom kata wielokrotnie przebudowywano, a po zniszczeniach w ostatniej wojnie, odrestaurowano go w 1956 roku przywracając mu prawdopodobny pierwotny wygląd. Obecnie jest to piętrowa budowla wzniesiona na rzucie prostokąta, nakryta dwuspadowym dachem. W centrum symetrycznej fasady mieści się ostrołukowe wejście główne, po bokach zaś znajdują się wysokie blendy i półkoliste okna. Na piętrze znajdują się prostokątne okna, dwa środkowe w kształcie wąskich szczelin. Elewacja budynku jest częściowo otynkowana. Stanowisko kata w średniowiecznym Koszalinie funkcjonowało prawdopodobnie od 1464 roku. Egzekucje przeprowadzano na tzw. Górze Wisielców (przedłużenie ulicy Dąbrowskiego) i na rynku miejskim, potem szubienicę przeniesiono na ulicę Rolników lokując ją tuż przy murach miejskich. Ostatni raz kat wypełnił swoją powinność wobec miasta w 1893 roku, ale w kamienicy mieszkał do lat 30-tych XX wieku. Obiekt od 1964 roku jest siedzibą Teatru Propozycji „Dialog”. Dom Kata znajduje się przy ul. Grodzkiej 3.

– Obecny, gotycki Kościół św. Gertrudy w Koszalinie, pierwotnie służący jako kaplica szpitalno-opiekuńcza, został wzniesiony w latach 1382-83 poza ówczesnymi murami miejskimi. na planie ośmioboku. Następnie pełnił funkcję kaplicy cmentarnej. W roku 1534 kaplica stała się własnością kościoła ewangelickiego. W roku 1735 kaplicę zamieniono w skład amunicji, czemu towarzyszyło m.in. rozebranie wieży i zamurowanie otworów okiennych. Po 1945 roku mieściły się w niej magazyny pobliskiego teatru. Mieściła się tu także Mała Scena Bałtyckiego Teatru Dramatycznego. Funkcje sakralne kaplica zaczęła pełnić na nowo na początku XX wieku. Wtedy też przywrócono jej pierwotny wygląd. 7 maja 2000 roku awansowała do rangi kościoła Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Jezusa Dobrego Pasterza w Koszalinie i została poświęcona przez biskupa Jana Szarka. Świątynia została wzniesiona na planie ośmioboku i nakryta ośmiopołaciowym hełmem ostrosłupowym zwieńczonym spiczastą iglicą wpartą na oktagonalnym bębnie. Ściany kościoła przeprute są ostrołukowatymi oknami z maswerkami i dwoma uskokowymi portalami wejściowymi, wsparte w narożach przez osiem dwuuskokowych szkarp. W oddzielonej gzymsem kordonowym górnej części elewacji nad wejściami znajduje się blendy zdobione rozetami Pod okapem dachowym kościół obiega fryz ozdobny z kształtowanej w czterolistną koniczynę cegły. Wewnątrz znajduje się sklepienie gwiaździste, a wyposażenie jest współczesne. Świątynia znajduje się przy ulicy Modrzejewskiej.

Koszalin jest położony 61 km na południowy-zachód od Słupska, przy drodze nr 6 do Szczecina.

Zdjęcia wykonano w czerwcu 2020 roku.