Monumentalny zespół pałacowo-klasztorny Escorial (hiszp. Real Monasterio de San Lorenzo de El Escorial) wybudowano na polecenie Filipa II Habsburga w drugiej połowie XVI wieku (od 1563 do 1584 roku). Całość zbudowano z szarego granitu, w powściągliwym i surowym stylu późnego renesansu. Kompleks wzniesiono u stóp łańcucha górskiego Sierra de Guadarrama między innymi jako siedzibę monarszą, nekropolię hiszpańskich monarchów (pochowano tam niemal wszystkich hiszpańskich królów i królowe, którym przyszło panować po wybudowaniu Escorialu, tak z dynastii Habsburgów, jak i Burbonów) i ośrodek badań na rzecz kontrreformacji. Projektowali go kolejno Juan Bautista de Toledo, Giambattista Castello i Juan Herrera w klasycznym stylu asturiańskim, nadając mu kształt rusztu na pamiątkę męczeńskiej śmierci św. Wawrzyńca na ruszcie.

Mury zewnętrzne budowli posadowione na planie prostokąta mają wymiary 207 × 153 metry, w środku znajduje się zaś podobno 1250 drzwi, 2500 okien i prawie 100 klatek schodowych, połączonych 16 kilometrami korytarzy. Styl budynku wyróżnia się zdecydowaną przewagą linii prostej. Charakterystyczny dla wyglądu zewnętrznego jest zupełny brak bogatych dekoracji. W środkowej części fasady głównej znajduje się wejście do wnętrza, a całą ścianę przyozdabia jedynie rząd prostych kolumn. Miedzy nimi znajduje się herb rodzinny Filipa II oraz rzeźba przedstawiającą św. Wawrzyńca.

W centralnym miejscy założenia znajduje się bazylika zbudowana na planie krzyża łacińskiego, nakryta kopułą na skrzyżowaniu naw. Zgodnie z życzeniem króla cały kompleks zamienił się w panteon rodu królewskiego. Pod ołtarzem głównym Bazyliki znajduje się okrągła sala zdobiona marmurem i złoconymi elementami. Umieszczono tam groby z prochami władców oraz infantów dynastii. Panteon królów składa się z dwudziestu sześciu marmurowych grobowców zawierających szczątki królów i jedynej samodzielnie rządzącej królowej Hiszpanii (Izabeli II Burbon) z dynastii Habsburgów i Burbonów – począwszy od Karola I. Grobowce zawierają również szczątki małżonek (i małżonka Izabeli II – Franciszka de Asis Burbona) królewskich, ale tylko tych, które urodziły przyszłych królów Hiszpanii. Obecnie pochowane są 23 osoby. Ostatnim pochowanym tu królem jest Alfons XIII. Nie znajdziemy tam jednak szczątków ani Filipa V Burbona ani Fernanda VI. Pierwszy z wymienionych z własnej woli nie chciał być pochowany u boku dynastii Habsburgów, z którymi walczył o koronę Hiszpanii. Ferdynandem VI kierowała z kolei miłość do ukochanej żony, z którą chciał spocząć po śmierci, a której grób nie mógł znajdować się w El Escorial.

Zgodnie z tradycją pochówków ciała zmarłych rozkładają się w specjalnym pomieszczeniu obok panteonu – pudridero. W Escorialu są dwa pudridera, jedno przy panteonie królów i jedno przy panteonie książąt. Do tych pomieszczeń mogą wchodzić wyłącznie mnisi z klasztoru. To tam pozostałości zmarłego są umieszczone w niewielkiej ołowianej urnie, która po 50 latach zostanie umieszczona w marmurowym grobowcu panteonu – dopiero gdy ciało znajdujące się w środku ulegnie kompletnemu rozkładowi.

W bazylice znajduje się również panteon książąt, ukończony w 1888 roku. Jest to miejsce spoczynku książąt i księżniczek (infantów) oraz królowych, które nie urodziły królów Hiszpanii. Obecnie w Panteonie pochowanych jest 99 osób.

Po bokach bazyliki stoją pałace Habsburgów i Burbonów oraz królewska biblioteka. Zachwycają one licznymi salami. Jedną z nich jest sala bitew, która swoją nazwę zawdzięcza barwnym reprezentacjom zwycięskich bitew Hiszpanii. W innych salach zatrzymywali się królowie wraz z rodzinami podczas wizyty w klasztorze. El Escorial wyposażony jest też w bibliotekę, która gromadzi jedne z najwspanialszych zbiorów bibliotecznych na świecie. Imponująca jest z resztą nie tylko ilość zgromadzonych tam źródeł ale też sam, bogato zdobiony budynek biblioteki.

Escorial jest też niezwykle bogatym zbiorem dzieł sztuki takich artystów, jak Tycjan, El Greco, El Bosco czy José de Rivera. Ze strony północnej oraz zachodniej El Escorial otoczony jest szerokimi płaszczyznami, zwanymi Lonjas. Z dwóch pozostałych stron roztacza się strefa ogrodów. Mimo że to zespół klasztorno-pałacowy jest głównym obiektem wizyt, warto poświęcić kilkadziesiąt minut na spacer po tej pięknej strefie zieleni. Kompleks wpisano na listę Światowego Dziedzictwa Unesco.

Escorial jest położony około 45 kilometrów na północny zachód od Madrytu.

Zdjęcia pochodzą z filmu nagranego kamerą VHS w sierpniu 1995 roku. Niestety ich jakość pozostawia wiele do życzenia, ale chciałem je wykorzystać.