Pierwsze pisane ślady o Dzierżoniowie pochodzą z lat 50-tych XIII wieku. Początkowo miasto było podporządkowane książętom wrocławskim, a później stało się jednym z czołowych ośrodków Księstwa Świdnicko-Jaworskiego. Powstał wówczas układ urbanistyczny, z obszernym rynkiem, ratuszem oraz drogami wychodzącymi ze środków każdej pierzei, który widoczny jest do dziś. Wiek XIV to stopniowe uzależnianie się Śląska od Korony Czeskiej, a całkowite podporządkowanie się Pradze następuje w 1392 roku. W czasie wojen husyckich miasto, podobnie jak i cały region, pustoszone jest przez przemarsze zbrojnych band oraz epidemie.

W 1526 roku Królestwo Czeskie, z nim Dzierżoniów, przechodzi pod panowanie Habsburgów. W wieku XVI następuje rozwój handlu i rzemiosła oraz produkcja płótna i innych tkanin. Druga połowa tegoż stulecia oraz początek wieku XVII nazywane są nawet niekiedy „złotym wiekiem” miasta. Pomyślny okres kończy się w 1618 roku wraz z początkiem wyniszczającej wojny trzydziestoletniej.

Po wojnach śląskich, w latach 1740-63, Dzierżoniów włączony zostaje do Prus. W latach 1816-20 miasto staje się stolicą jednej z czterech rejencji prowincji śląskiej. W czasie panowania pruskiego Dzierżoniów zapisuje się na kartach europejskiej historii. W 1790 roku w Dzierżoniowie goszczą dyplomaci Prus, Austrii, Holandii, Anglii i Rzeczpospolitej. W trakcie drugiego spotkania w 1813 roku pojawiają się na ziemi dzierżoniowskiej koronowane głowy: król pruski Fryderyk Wilhelm III oraz car Aleksander I. W 1800 roku Dzierżoniów odwiedza też John Quincy Adams – poseł Stanów Zjednoczonych, późniejszy szósty prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W XIX wieku miasto wraz z regionem staje się centrum śląskiej produkcji włókienniczej. W połowie wieku w wyniku kryzysu w tej branży u wrót miasta dochodzi do ostrych wystąpień robotników, które zapisano w historii jako Bunt Tkaczy Śląskich. W XIX stuleciu miasto dokonuje szeregu inwestycji komunalnych, powstaje wiele obiektów użyteczności publicznej i budynków prywatnych. W 1855 roku dociera tu linia kolejowa ze Świdnicy, a na przełomie XIX i XX wieku powstaje lokalna kolej sowiogórska łącząca Dzierżoniów z pobliskimi miastami. Na początku XX wieku Dzierżoniów jest szóstym co do wielkości miastem na Śląsku. W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. 8 maja 1945 roku Dzierżoniów zostaje zajęty przez armię sowiecką i następuje włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego.

Miasto można zwiedzić spacerując Dzierżoniowskim Traktem Smoka, który jest trasą turystyczną prowadzącą po najciekawszych obiektach miasta. Można ją pokonać samodzielnie, kierując się charakterystycznym wizerunkiem smoka. Klikając „więcej” możemy przeczytać o każdym znajdującym się na trakcie zabytku, mnożna też posłuchać dźwięku audio. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

– Zespół urbanistyczny Starego Miasta z murami obronnymi.

– Kościół parafialny pw. św. Jerzego wzniesiony w II połowie XIII wieku w stylu romańskim. Najstarszy dokument wzmiankujący istnienie kościoła pochodzi z 1258 roku i wymieniony w nim został przez biskupa wrocławskiego Tomasza I proboszcz o imieniu Henryk. W 1338 roku książę świdnicki Bolko II Mały przekazał świątynię joannitom, którzy władali nią przez pięć wieków i ich staraniom głównie zawdzięczamy jej obecny wygląd. Prawdopodobnie w II połowie XIV wieku, rozpoczęto rozbudowę świątyni w stylu gotyckim. Zapewne w tym czasie wzdłuż elewacji bocznych korpusu halowego wzniesiono pięć niemal jednolitych stylistycznie kaplic. Trzy z nich zlokalizowano po stronie południowej, a dwie – po północnej. Kolejny etap przekształceń bryły kościoła miał miejsce zapewne w początku XV wieku po ukończeniu wieży oraz obu ciągów kaplic bocznych. Zrealizowano wówczas przebudowę i podwyższenie prezbiterium wraz z korpusem nawowym. Prace rozpoczęto od wzniesienia zamkniętego wielobocznie trójprzęsłowego prezbiterium. Trójkątny szczyt korpusu halowego z II połowy XIII wieku rozebrano w górnej części i podwyższono. Założenie sklepień w prezbiterium i nawie głównej oraz nad nawami bocznymi nastąpiło w latach 1555-56. Mimo że prace te prowadzono w XVI wieku, sklepienia miały jeszcze formy gotyckie z dekoracją żebrową. W 1558 roku wzniesiono kruchtę północną z kamiennym renesansowym portalem. W 1567 roku podwyższono wieżę o część ośmioboczną i nakryto dwuprześwitowym hełmem. Na dachu w 1606 roku osadzono sygnaturkę. W 1611 roku przebito wejście od południa w zasięgu zachodniej kaplicy i ujęto je w bogato dekorowane kamienne obramienie o wykroju półkolistym, przebudowany w XVI wieku. Wystrój świątyni jest głównie barokowy. Renesansowy charakter posiadają: ołtarz boczny z 1615 roku i ambona z 1609 roku. Ołtarz główny pochodzi z 1719 roku. Na uwagę zasługują również: ołtarz boczny „Wniebowzięcie” z końca XVII wieku, organy z około 1800 roku, eklektyczna chrzcielnica z 1807 roku, manierystyczne epitafium Titschartów z 1611 roku, renesansowe nagrobki Zedlitzów z 1599 i 1609 roku oraz umieszczone przed świątynią barokowe figury św. Jerzego z 1726 roku i św. Jana Nepomucena z 1720 roku. Niestety przez cały czas mego pobytu w Dzierżoniowie kościół był zamknięty.

– Zespół klasztorny augustianów, w skład którego wchodzi kościół  pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, został wzniesiony w XIV wieku. Poza niezmienionym wyglądem zewnętrznym, którego surowość nasuwa skojarzenia z eremickim charakterem zakonu, jedynym akcentem dawnych wieków we wnętrzu kościółka jest zabytkowa drewniana, niepolichromowana ambona, którą zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów. Baldachim wieńczy figura Chrystusa Dobrego Pasterza. Na przestrzeni ostatnich wieków był wykorzystywany przez miasto głównie w celach gospodarczych. W XVI wieku świątynia została przebudowana. Rozebrano główną kondygnację oraz stromy, dwupołaciowy dach średniowieczny, którego kalenica w czasach użytkowania budynku przez braci pustelników, sięgała do połowy wysokości wieżyczek (sygnaturki). W okresie wojny siedmioletniej (1756-1763) dwukondygnacyjna już, podobnie jak dzisiaj, budowla była wykorzystywana jako piekarnia przez wojska austriackie. Po II wojnie światowej klasztor służył straży pożarnej, później pełnił funkcję magazynów. Od 1987 roku roku właścicielem budynku jest parafia NMP Matki Kościoła. W ciągu ostatnich lat zostały z niego zdjęte tynki, dzięki czemu klasztor i kościół znów zaczęły stanowić w miarę jednolity obiekt. Zespół znajduje się przy ul. Garncarskiej 16. Niestety przez cały czas mego pobytu w Dzierżoniowie kościół był zamknięty.

– Klasycystyczny kościół rzymskokatolicki par. pw. MB Królowej Polski; wybudowany w latach 1795–98 według projektu architekta Carla Gottharda Langhansa, na miejscu dawnego zamku (osobny artykuł). Budowla składa się z obszernej eliptycznej nawy, dookoła której biegną trzypiętrowe empory. Balkon najniższy spoczywa na masywnych filarach, a pozostałe na drewnianych kolumnach. Znajdujący się tu ołtarz z XVII wieku został przeniesiony z kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny przy ulicy Klasztornej. Przez lata powojenne świątynia była nieczynna. Kościół do 1962 roku funkcjonował jako świątynia ewangelicka, potem został przejęty przez miasto i używany jako magazyn meblowy. Pozbawiony właściwej opieki spłonął częściowo w 1973 roku. Przekazany w 1978 roku parafii katolickiej, został konsekrowany w 1979 roku i do 1984 roku odremontowany. Kościół znajduje się przy ul. Świdnickiej 20.

– Ratusz zbudowany w XV wieku. Dokładna data powstania pierwszego ratusza w Dzierżoniowie nie jest znana, źródła podają, że istniał już w roku 1337. W 1613 roku wzniesiono wieżę. W latach 1428, 1562, 1600, 1633 i 1780 ratusz był odbudowywany po kolejnych pożarach. W roku 1872 bryłę rozebrano z powodu złego stanu technicznego, a w latach 1873-75 wzniesiono nowy ratusz, ze starego pozostała tylko wieża i sukiennice. W XVII i XIX wieku przebudowano wnętrza ratusza. W latach 1964-65 sukiennice zaadaptowano dla potrzeb miejskiej biblioteki. Obecny ratusz jest budowlą trzykondygnacyjną, w zasadzie jest pozbawiony ozdób z wyjątkiem wysokiego aż do dachu ryzalitu frontowego, posiadającego zamknięte półkoliście okna. Z dawnego założenia pozostała czworoboczna wieża z ostrołukowym portalem, zwieńczona galeryjką i późnorenesansowym hełmem z latarnią, oraz budynek dawnych sukiennic, posiadający gotycki szczyt. Wysoka na 47 metrów wieża posiada ostrołukowe okienka i jest podzielona gzymsami, powyżej których znajdują się tarcze zegarowe. Budynek ratusza jest siedzibą władz miasta, a w sukiennicach mieści się biblioteka publiczna.

– Kaplica grobowa rodziny Sadebecków na dawnym cmentarzu ewangelickim z 1805 roku. Kaplica znajduje się przy ul. Daszyńskiego.

– Synagoga zbudowana w 1875 roku. W 1937 roku władze hitlerowskie zabroniły użytkowania synagogi przez gminę żydowską. W drodze licytacji została nabyta przez miejscowego ogrodnika. Po zakończeniu II wojny światowej roku synagoga została nieodpłatnie przekazana Wojewódzkiemu Komitetowi Żydów. Wkrótce została wyremontowana i ponownie dostosowana do potrzeb kultu religijnego. Murowany z cegły, trójkondygnacyjny, częściowo podpiwniczony budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu neoromańskim. Wewnątrz, na parterze znajdowały się kuchnie i pokoje, a na piętrze obszerna główna sala modlitewna, którą z trzech stron otaczają galerie dla kobiet wsparte na drewnianych kolumnach o korynckich kapitelach. Na ścianie wschodniej zachowała się drewniana oprawa Aron-ha-kodesz, którą wieńczy okulus. Zachował się również cały wystrój zewnętrzny. Synagoga znajduje się przy ul. Krasickiego 28.

– Kościół pw. św. Trójcy wybudowany w XV wieku jako kaplica cmentarna; przebudowany po pożarze w 1831 i 1851 roku. Kościół znajduje się przy ul. Daszyńskiego 23.

– Mury obronne – wzniesione pod koniec XIII wieku na polecenie księcia świdnickiego Bolka II; wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi; po wojnie husyckiej dobudowano mury zewnętrzne, tworząc w ten sposób międzymurze. W XVIII wieku mury zostały częściowo zlikwidowane.

Dzierżoniów jest położony 19 km na północny-zachód od Ząbkowic Śląskich, przy drodze nr 382 do Świdnicy.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2021 roku.