Prawdopodobnie na terenie Kożuchowa w średniowieczu istniał gród, który wchodził w skład państwa plemiennego Dziadoszan. Po raz pierwszy nazwa grodu (Diegotrych castelanus in Cosuchov) występuje w dokumencie księcia głogowskiego Konrada I w 1273 roku. W tym czasie Kożuchów był już najprawdopodobniej w pełni ukształtowanym miastem i znajdował się w granicach księstwa głogowskiego. Na przełomie XIII i XIV wieku Kożuchów był otoczony 8-metrowymi murami obronnymi z kamienia polnego. Pierścień murów, otoczonych fosą, zachował się do dziś niemal w pierwotnej długości. W gotyckim zamku urzędowali ostatni Piastowie z linii głogowskiej. W XIV stuleciu wybudowano w Kożuchowie nowy kościół parafialny (poprzedni kościół farny spłonął), szpital dla ubogich i chorych oraz kościół św. Ducha. W XV wieku wzniesiono trzecią świątynię – kościół św. Wawrzyńca, a także nowy ratusz. Sukcesywnie rozrastały się przedmieścia. Kolejną pamiątką przeszłości jest Baszta Bramy Krośnieńskiej z XV wieku (jedyna z czterech baszt, zachowana do dziś), w której znajduje się Izba Regionalna. W średniowieczu Kożuchów był miejscem ważnych wydarzeń politycznych. W drugiej połowie XV wieku rezydowali tu ostatni książęta głogowscy: Henryk VIII, Henryk IX i jego syn Henryk XI. W czasie wojny sukcesyjnej o księstwo głogowskie Kożuchów dwukrotnie oblegały i zdobywały wojska walczących stron. Na przełomie XV i XVI wieku księstwo głogowskie i Kożuchów przeżywały swój ponowny rozkwit. Przyczynili się do tego Jagiellonowie.

W 1516 roku kożuchowski zamek wszedł w posiadanie Jana von Rechenberga, za którego rządów wprowadzono w mieście luteranizm. Wskutek wojny trzydziestoletniej (1618-48) miasto straciło wiele swoich praw i przywilejów, zmniejszyła się też liczba mieszkańców. Powoli jednak Kożuchów podnosił się z upadku, w XVII w. założono wodociągi. Podczas wojny północnej (1700-1621) do miasta wkroczyły wojska szwedzkie Karola XII. Obecność Szwedów wpłynęła znacząco na położenie ludności wyznania protestanckiego. W 1740 roku do miasta wkroczył z wojskiem król pruski Fryderyk II. Przejście Kożuchowa pod panowanie pruskie przyczyniło się do jego rozwoju. W 1759 roku Kożuchów i okolice splądrowały rosyjskie wojska. Pożar rok później pochłonął ponad 200 domów i ratusz. Na początku XIX wieku w Kożuchowie pojawiły się najpierw oddziały Napoleona, a potem rosyjskie. Związane z nimi kontrybucje wojenne przyczyniły się do upadku gospodarczego miasta. Swój wkład w dzieło zubożenia miał także rodzący się na Śląsku w połowie XIX wieku kapitalizm. Na przełomie XIX i XX stulecia rozbudowały się przedmieścia, szczególnie tereny położone po wschodniej stronie miasta. Tam też zbudowano dworzec kolejowy.

Działania II wojny światowej ominęły Kożuchów. W listopadzie 1939 roku w mieście utworzono szpital dla polskich jeńców wojennych. Pod koniec 1943 roku w mieście założono filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowych zakładach przemysłowych. W lutym 1945 roku miasto zajęły wojska sowieckie, a latem tego roku zorganizowano polską administrację, która przeprowadziła akcję wysiedlania ludności niemieckiej. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

– Renesansowy zamek książęcy z XIII-XIV wieku. Obecnie warownia jest siedzibą Kożuchowskiego Centrum Kultury „Zamek” (osobny artykuł).

– Gotycki kościół pw. MB Gromnicznej, wybudowany w XIII wieku jako skromna, kamienna, jednonawowa budowla. Pierwsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1272 roku z dokumentów księcia Henryka III głogowskiego. Po zniszczeniu w pożarze w 1339 roku. został odbudowany i jednocześnie powiększony. Dalszej rozbudowy dokonano w XV wieku dobudowując kaplicę i zakrystię oraz nawę boczną przy prezbiterium. Po kolejnym pożarze w 1554 roku podwyższono mury prezbiterium wyrównując je z murami naw, a dachy zastąpiono trzema równoległymi nakrywającymi poszczególne nawy. Także dach wieży do tej pory iglicowy został wzbogacony o krenelaż. W roku 1725 dobudowana została kaplica Oliwna. W 1840 roku ukończono budowę organów. Wielokrotne przebudowy, modernizacje, rozbudowy spowodowały że dzisiaj kościół jest trzynawową budowlą z kamienia i cegły. Główna bryła kościoła utrzymana jest w stylu gotyckim, wieża i jej dach prezentują styl barokowy natomiast sklepienie nawy oraz prezbiterium przebudowane zostało w epoce renesansu. Nawy i prezbiterium przekryte są sklepieniem krzyżowym, kaplice – krzyżowo-żebrowym, a zakrystia – sieciowym. Nawy wydzielone są ostrołukowymi arkadami wspartymi na ośmiobocznych kolumnach. W ściany naw podpartych na zewnątrz skarpami wmurowano kilkanaście renesansowych płyt nagrobnych. Większość wyposażenia kościoła pochodzi z okresu baroku z XVII i XVIII wieku. Na uwagę zasługują: – ołtarz główny – pochodzący z drugiej połowy XVIII wieku. Starsze są natomiast dwa umieszczone w nim obrazy: Ofiarowanie w świątyni (skrzydło północne) i Chrzest w Jordanie (skrzydło południowe). Po obu stronach umieszczono rzeźby św. Piotra i Pawła. Rokokowe Tabernakulum wykonano z drewna polichromowanego w kolorze złotym. – rzeźba Pieta – jeden z najcenniejszych obiektów w kożuchowskim kościele powstał prawdopodobnie w XVIII wieku. Obecnie znajduje się w kaplicy pw. Wszystkich Świętych. Nieznany jest obecnie jej autor, wiadomo tylko że reprezentował nurt rzeźby XVIII-wiecznej nawiązującej do późnego gotyku. – ambona z 1681 roku. Wykonana z marmoryzowanegyo i złoconego drewna. Ozdobiona scenami z Nowego Testamentu, puttami, owocowymi girlandami i konchami. – liczne obrazy olejne, m.in. Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Piłatem, Zstąpienie do piekieł, Jerzy walczący ze smokiem. – organy – 23 głosowe, ukończone w 1840 roku przez Ludwiga Hartiga z Nowej Soli.

– Późnogotycki kościół filialny pw. Świętego Ducha, powstały z założeniem na kościół szpitalny w XIV wieku. Jest to budowla z kamienia polnego i cegły utrzymana w stylu późnogotyckim. Kościół wzniesiony został przy szpitalu pod tym samym wezwaniem założonym w drugiej połowie XIII wieku na dawnym przedmieściu żagańskim czyli poza murami miejskimi. Pierwsza wzmianka w dokumentach pochodzi z 1320 roku mówiąca o zwiększeniu dotacji na kościół przez księcia Henryka IV. Następna pochodzi z 1349 roku kiedy to żagański mieszczanin Peter Unglowbe przekazywał na rzecz szpitala św. Ducha część dochodów ze wsi Cisów. Pierwotnie była to prosta budowla posiadająca tylko nawę i prezbiterium. Prawdopodobnie w XV wieku nastąpiła przebudowa kościoła w stylu gotyckim. Nawa otrzymała wówczas nowy płaski strop a prezbiterium sklepienie sieciowe. Od północy dobudowano również małą zakrystię. W latach 1522–24 oddany był do użytkowania luteranom. Kolejnej przebudowy dokonano w drugiej połowie XVII wieku. Nastąpiła wówczas rozbudowa kościoła w kierunku zachodnim, a wnętrza otrzymały nowe wyposażenie. Z tego okresu pochodzą też otwory okienne. Szpital znajdował się na zapleczu kościoła, a całość otoczona była murem z bramką od ulicy. W 1830 roku wzniesione zostały nowe zabudowania szpitala, które zostały jednak wkrótce zlikwidowane. W XIX wieku zlikwidowano także przykościelny cmentarz, na jego terenie znajduje się obecnie lapidarium rzeźby nagrobnej. Ostatnia renowacja nastąpiła w końcu XX wieku kiedy to zamurowano dolne partie okien nawy i wykonano nowe elewacje, zakrywając XIII-wieczne polne kamienie, z których zbudowany jest budynek. Wewnątrz kościoła znajduje się obraz z XVIII wieku, który ukazuje panoramę miasta z tego okresu. Kościół jednonawowy, podpiwniczony, z wyodrębnionym prezbiterium. Od północy przylega mała zakrystia. Nawa nakryta prostym stropem, prezbiterium sklepieniem sieciowym. Wyposażenie pochodzi z okresu baroku. Szczyt wschodni prezbiterium udekorowany układem blend. Kościół znajduje się przy ul. 1 Maja.

– Cmentarz ewangelicki pod wezwaniem Świętej Trójcy założony w XVII wieku. Obecnie mieści się tu ponad 200 zabytkowych płyt nagrobnych z XVII, XVIII oraz XIX wieku. Lapidarium stanowiące cmentarz ewangelicki należy do najokazalszych w Polsce. Lapidarium znajduje się przy ul. 1 Maja.

– Ratusz – najstarszy ratusz zbudowany w XIV wieku był najprawdopodobniej budowlą drewnianą, która spłonęła podczas pożaru miasta w 1488 roku. Następny ratusz został wybudowany w stylu późnogotyckim w 1489 roku jako budowla piętrowa murowana z cegieł. Wielokrotnie przebudowywany w latach 1554, 1637, 1769 po kolejnych pożarach miasta. W XIX wieku uległ przebudowie nadającej mu neoklasycystyczny charakter. Podczas II wojny światowej ratusz uległ zniszczeniu. W latach 1963-69 odbudowany na pozostałościach ściany gotyckiej od strony północnej i XIX-wiecznej neoklasycystycznej ściany wschodniej. Relikty te połączono z nowoczesną współczesną architekturą. Gotycka wieża ratuszowa została również odbudowana po tym jak się zawaliła w 1963 roku. Obecnie ratusz jest siedzibą władz miasta.

– Mury obronne – pierwszy wieniec kamiennych murów powstał na przełomie XIII i XIV wieku i otaczała go szeroka na 20 m fosa. W XV wieku został wzniesiony cały pierścień fortyfikacji. Do miasta wjeżdżało się przez trzy bramy (Głogowską, Żagańską i Krośnieńską), a od II połowy XV wieku, przez 4 bramy, które zostały zburzone w 1819 roku. Jedynymi pamiątkami po bramach jest baszta bramy krośnieńskiej. Zachowane do dziś niemal na całej długości mury z kamienia polnego miały ceglane przedpiersia i wznosiły się w średniowieczu do wysokości 8 metrów. Grubość murów dochodziła do 2 metrów a przedpiersi do pół metra. Od strony wewnętrznej umieszczone były drewniane pomosty i ganki chroniące obrońców. Wysunięte przed pierścień murów trzypoziomowe, prostokątne baszty-czatownie posiadały ściany tylko z trzech stron. Od strony miasta były otwarte na całej wysokości. Całość otaczała szeroka nawodniona fosa, a od strony północnej dodatkową osłonę stanowiły bagna. Zapewne ten naturalny element obronny miał wpływ na umieszczenie w tej części sprzężonego z obwarowaniami zamku. Baszta Bramy Krośnieńskiej – w północno-zachodniej części miasta była bramą, przez którą prowadziła droga w kierunku Krosna Odrzańskiego. Jest to trzykondygnacyjna kamienna basteja, w której rozmieszczono otwory strzelnicze. Obecnie część budynku przebudowano na mieszkanie, a w pozostałej części mieści się Izba Regionalna, gdzie zgromadzone są pamiątki i eksponaty nawiązujące tematyką do Kożuchowa.

– Wieża kościoła ewangelickiego – pozostałość jednego z sześciu „kościołów łaski”, stojąca samotnie w pobliżu starówki. W latach 1709–10 wzniesiono poza murami miasta kościół ewangelicki, który jednak zgodnie z założeniami (jak wszystkie inne kościoły protestanckie) nie posiadał wieży. Wieżę zbudowano dopiero w 1826 roku. Pierwotnie kościół był budynkiem szachulcowym, wzniesionym na planie krzyża greckiego, który dopiero w latach 1831 i 1857-59 przemurowano. Po II wojnie światowej kościół służył jeszcze ewangelikom do 1950 roku, jednakże w związku ze zmniejszeniem się liczebności zboru przekazano go parafii prawosławnej. W 1962 roku został przeznaczony na magazyn zbożowy. W 1968 roku świątynię rozebrano, natomiast wieża ocalała i stoi po dziś dzień.

Kożuchów jest położony 11 km na południowy-zachód od Nowej Soli.

Zdjęcia wykonano we wrześniu 2022 roku.