Cerkiew św. Jana Teologa w Chełmie została wzniesiona w latach 1846–52 na koszt rządu rosyjskiego z przeznaczeniem na świątynię wojskową. Autorem projektu budynku był Ludwik Radziszewski. Zasadnicze prace budowlane ukończono w 1849 roku, jednak przez kolejnych kilka lat trwały prace wykończeniowe oraz wznoszenie wolno stojącej dzwonnicy. Gotową cerkiew konsekrował 13 czerwca 1852 roku rosyjski kapelan wojskowy protoprezbiter Pogoniałow. Już po kilkunastu latach od konsekracji budynek był w tyle złym stanie technicznym, że konieczny był jego remont, który wykonano w latach 1864–67. W 1864 roku w związku ze wzrostem liczby prawosławnych mieszkańców miasta przekształcono cerkiew w siedzibę cywilnej parafii. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jako jedyna z cerkwi Chełma nie została zrewindykowana na rzecz kościoła katolickiego ani zburzona. W 1928 roku otrzymała honorową rangę soboru. W 1988 roku w budynku wybuchł pożar, jednak cerkiew udało się uratować przed całkowitym zniszczeniem. W 2011 roku prawosławna parafia uzyskała fundusze unijne na kolejny remont, rozpoczęty jeszcze w 2003 w związku ze złym stanem technicznym budynku wywołanym jego wzniesieniem na podmokłym gruncie.

Cerkiew w stylu klasycystyczno-bizantyjsko-rosyjskim została wzniesiona na planie krzyża greckiego. Budynek jest orientowany. Wszystkie jego fasady boczne mają formę edikuły na cokole, z parami toskańskich pilastrów zakończonych trójkątnymi przyczółkami. Okna cerkwi na fasadach południowej i północnej są zamknięte półkoliście i zdobione pilastrami oraz łukiem arkadowym. Inny kształt ma okno na zewnętrznej ścianie prezbiterium, posiada ono kształt koła. Na elewacji zachodniej wyodrębniony jest przedsionek o szerokości analogicznej, jak szerokość wnęki arkadowej fasady, zdobiony zewnętrzne pilastrami toskańskimi. Fasadę tę wieńczy krzyż. Przez kruchtę prowadzi główne wejście do świątyni, zdobione portalem. Obiekt wieńczą cztery niższe wieżyczki w ramionach krzyża greckiego, zwieńczone cebulastymi kopułami na latarniach oraz jedna większa kopuła ponad centralną częścią nawy. Kopuła ta zlokalizowana jest na walcowatej latarni z rzędem arkadowych okien, dekorowanej ośmioma pilastrami.

We wnętrzu cerkwi malowidła ścienne wykonał Bonawentura Dąbrowski. Ikonostas dla świątyni zamówiono u warszawskiego twórcy Fryderyka Blicklego, który zmarł, nie ukończywszy dzieła; ostatecznie prace nad nim zakończyła jego żona. Na wyposażeniu świątyni pozostają utensylia i ikony przeniesione z innych, nieistniejących od okresu międzywojennego świątyń prawosławnych w mieście. Szczególnym kultem otaczane są kopie cudownych ikon Matki Bożej : Chełmskiej i Poczajowskiej. W cerkwi znajdują się ponadto relikwie Krzyża Świętego. W przedsionku świątyni znajdują się dwie tablice pamiątkowe, upamiętniające 800 lat urodzin założyciela Chełma Daniela Romanowicza oraz 55 rocznicę Akcji „Wisła”.

Dwukondygnacyjna dzwonnica znajduje się na północny zachód od budynku cerkwi. Jest ona pokryta dachem kopulastym czteropołaciowym zwieńczonym latarnią z cebulastym hełmem. W dzwonnicy znajdują się cztery dzwony – trzy powstały w 1866 roku, zaś czwarty w 1963 roku.

Chełm jest położony 66 km na wschód od Lublina, przy drodze nr 12 do Dorohuska.  Cerkiew znajduje się u zbiegu ulic Jadwigi Młodowskiej, Mikołaja Kopernika i Henryka Sienkiewicza, 200 metrów na północ od Rynku.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2017 roku.