Klasztor cysterski w Jędrzejowie został ufundowany w 1140 roku przez biskupa wrocławskiego Janika Jaksę-Gryfitę i jego brata Klemensa z Klimontowa, palatyna krakowskiego. Zakonnicy pod przewodnictwem o. Mikołaja przybyli tu z Francji, z opactwa w Morimond. Otrzymał on nazwę Morimondus Minor (Morimond Mniejszy). Klasztor w roku 1149 został podniesiony do rangi opactwa. Książę Bolesław Kędzierzawy nadał mu wówczas przywilej fundacyjny, zwalniając od danin i ciężarów książęcych. Klasztorny kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP konsekrowany został w 1210 roku przez bł. Wincentego Kadłubka, który w tym opactwie spędził ostatnie 5 lat swojego życia i tu został pochowany, w osobnej kaplicy, w północnej nawie kościoła. W 1271 roku opactwo otrzymało od księcia Bolesława Wstydliwego przywilej na prawie średzkim.

Pierwotny klasztor i kościół, zbudowane w stylu późnoromanskim, zostały gruntownie przebudowane w stylu gotyckim w 1475 roku przez opata Mikołaja Odrowąża z Rembieszyc. Po fazie gotyckiej kościół miał układ trójnawowej bazyliki z transeptem i trzyprzęsłowym prezbiterium. Przy transepcie znajdowały się kaplice, a za południową kaplicą zakrystia. Dalej na południe był kapitularz, który nie zachował się.

Rozkwit opactwa zakończył się w momencie wprowadzenia urzędu opata komendatoryjnego. Opat komendatariusz nie był wybierany przez mnichów, ale narzucany przez władze świeckie. Do ruiny gospodarczej klasztoru przyczynił się w dużej mierze także tzw. potop szwedzki, podczas którego opactwo zostało ograbione, oraz pożary z 1726 i z 1800 roku. W pierwszym z pożarów spłonął kościół, nadwątlone zostały ściany i zniszczeniu uległo sklepienie.Odbudowa dokonana została w stylu barokowym. Także wnętrze uległo zupełnemu przeistoczeniu. Podczas odbudowy w latach 1728-30 przedłużono ku wschodowi prezbiterium, a potem (1751-54) wzniesiono dwuwieżową „ślepą” fasadę z dwiema, symetrycznymi wieżami, tak charakterystycznymi odtąd dla panoramy Jędrzejowa. Od strony północnej zbudowano w latach 1733-42 dwie symetryczne (względem osi transeptu) kwadratowe, barokowe kaplice: Niepokalanego Poczęcia NMP – od wschodu i bł. Wincentego Kadłubka od zachodu. Kaplica Niepokalanego poczęcia połączona jest skośnym przejściem z kaplicami bliźnimi przy transepcie, zaś kaplica Kadłubka otwarta jest arkadą do północnej nawy kościoła. Kaplice nakrywają kopuły wsparte na żagielkach i zwieńczone latarniami. Wnętrze zawiera elementy architektoniczne pochodzące z różnych okresów stylowych – najstarsze z nich są z końca XII wieku. Są to pokryte florystyczną płaskorzeźbioną dekoracją wsporniki na żebra sklepienne i dwie narożne kolumienki z kaplicy przy południowym ramieniu transeptu. W kaplicy południowej natomiast zachowały się nieczytelne fragmenty polichromii z XIII bądź XIV wieku. Wyposażenie pochodzi z okresu barokizacji klasztoru. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny kościoła pochodzący z 1731 roku, zawierający relikwie bł. Wincentego Kadłubka. Zdobiące ołtarz rzeźby przedstawiają Wniebowzięcie NMP. Na uwagę zasługuje również tabernakulum, wybitne dzieło sztuki złotniczej, wykonane przez Kaspra Ksawerego Stipeldeya w Augsburgu ok. 1766 roku. W Kaplicy bł. Wincentego Kadłubka, ściany ozdobiono polichromią przedstawiającą sceny z jego życia. Dopełnieniem barokowego wystroju są: późnobarokowa ambona z płaskorzeźbą postaci św. Jana Chrzciciela, barokowe stalle wykonane w 1731 roku, oraz organy łączące elementy stylu późnobarokowego i rokoka, zbudowane w latach 1745-54 przez organmistrza Józefa Sitarskiego, mają 42 głosy.

Drugi pożar w 1800 roku okazał się być gorszy w skutkach dla samego klasztoru. Spłonęły bowiem archiwum i biblioteka, w której spoczywał m.in. list św. Bernarda do cystersów jędrzejowskich, a także oryginał „Kroniki Polaków” Mistrza Wincentego. Po tych wydarzeniach opactwo nie wróciło już do swojej świetności. Na domiar złego, w 1819 roku car Aleksander I dokonał kasaty. Mnisi, co prawda, mogli zostać w murach klasztornych, ale zabroniono im przyjmować kandydatów na zakonników. Tak więc z biegiem czasu wspólnota wymarła. Ostatni z zakonników, o. Wilhelm Ulawski, zmarł w 1855 roku. Później, przez krótki czas, klasztorem opiekowali się franciszkanie reformaci. Nie trwało to jednak długo, bowiem za pomoc uczestnikom Powstania Styczniowego zostali usunięci z Jędrzejowa. Wtedy to w murach klasztornych utworzono rosyjskie, męskie seminarium nauczycielskie. Pod koniec XIX wieku udało się w dawnym opactwie powołać do życia filię kościoła Trójcy Świętej. W 1913 roku, dzięki biskupowi kieleckiemu Augustynowi Łosińskiemu, utworzono samodzielna parafię, którą prowadził kler diecezjalny. Cystersi powrócili do swojego klasztoru po II wojnie światowej, dzięki staraniom biskupa Czesława Kaczmarka. Początkowo utworzono przeorat zależny podległy Szczyrzycowi, następnie w 1953 roku przeorat samoistny, aż w końcu w 1989 roku podniesiono klasztor do rangi opactwa.

Klasztor przylega do zachodniej części kościoła. Najstarsze niezachowane, wschodnie skrzydło klasztoru powstało w 1 połowie XII stulecia, na przedłużeniu południowego ramienia transeptu „cysterskiego” kościoła. Jedyną pozostałością po nim są ślady ostrołukowych gurtów jego sklepienia widoczne na południowej elewacji kościoła. Kapitularz był kwadratowy i nakrywały go sklepienia krzyżowo-żebrowe o dziewięciu przęsłach, wsparte poprzez gurty na czterech filarach.Zachowały się, chociaż przekształcane, pozostałe skrzydła klasztoru. Nie zachował się natomiast pierwotny refektarz, odkryty podczas badań archeologicznych z lat 1996-98. Znajdował się on w południowym skrzydle, usytuowany prostopadle do osi krużganka i miał wymiary 9,5 na 19 metrów. Z reliktów, które przetrwały wiemy, że refektarz zbudowany był z cegły, identycznej jak użyta we wschodnim skrzydle.

Jędrzejów jest położony 35 km na południowy-zachód od Kielc, przy drodze nr 7 do Krakowa. Opactwo znajduje się w północnej części miasta, przy ul. Klasztornej 20.

Zdjęcia wykonano w marcu 2018 roku.