Zespół klasztorny cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim został zbudowany w XIV wieku. Opactwo było wielokrotnie przebudowywane i rozbudowywane. Cystersi do Kamieńca Ząbkowickiego przybyli około 1249 roku z pobliskiego Lubiąża i przejęli starszy klasztor ufundowany kilkadziesiąt lat wcześniej dla augustianów. Początkowo cystersi byli w sporze z augustianami w kwestii własności opactwa, ale został on rozstrzygnięty na korzyść cystersów i 15 lipca 1251 roku przez papieża Innocentego IV, który potwierdził cystersom wieczyste posiadanie tego miejsca. Wkrótce rozpoczęli oni wznoszenie według własnej reguły nowych obiektów, wśród nich kościoła.

Pod koniec XIII wieku rozpoczęto budowę kościoła, która trwała do połowy następnego wieku. Budowę nowego, gotyckiego założenia klasztornego rozpoczęto natomiast w pierwszych latach XIV wieku. W XV wieku podczas wojen husyckich klasztor kilkakrotnie był celem najazdów, podczas których dobra były niszczone i palone. Liczba zakonników zmalała z około osiemdziesięciu w 1359 roku do około sześćdziesięciu w 1426 roku i zaledwie czternastu w 1463 roku. Kolejnych zniszczeń dokonały powodzie, które miały miejsce w 1496 i 1501 roku. Mimo trudnego okresu opactwo było w dobrej kondycji finansowej, wybudowano nowe obiekty klasztorne i zakupiono nowe dobra ziemskie. W 1524 roku klasztor kamieniecki padł ofiarą dużego pożaru. Po tym czasie nastąpił też znaczny spadek liczby zakonników (w 1572 roku zaledwie czterech, a na przełomie wieków sześciu). Kolejnym okresem, w którym klasztor podupadł była wojna trzydziestoletnia. Opactwo i jego posiadłości zostały doszczętnie zdewastowane i ograbione. Odbudową dóbr klasztornych i życia duchowego klasztoru zajął się przybyły z Lubiąża opat Szymon III Rudiger. Odnowiono kościół opacki oraz rozpoczęto kompleksową przebudowę opactwa. Powstał nowy browar, piekarnia, karczma i folwark. Następcy Szymona kontynuowali odbudowę, założono też bibliotekę klasztorną, w której w krótkim czasie zebrano sześć tysięcy woluminów oraz odbudowano kościoły w Bardzie, w związku z ożywieniem ruchu pielgrzymkowego. Był to okres rozkwitu. Podobnie jak w innych śląskich opactwach w tym czasie dokonano barokizacji kościoła i klasztoru. Okres rozkwitu zakończył się wraz z nastaniem wojen śląskich. Klasztor obłożony wysokimi podatkami zaczął popadać w zadłużenie, dochodząc niemalże do stanu bankructwa. Dla ratowania opactwa pożyczek udzieliła mu kapituła generalna cystersów. Dodatkowo funkcjonowanie klasztoru utrudniała ingerencja Habsburgów w życie zakonne i wybór opatów.

23 listopada 1810 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III wydał edykt sekularyzacyjny likwidując opactwo. Zakonnicy wysłani zostali do pracy w parafiach diecezjalnych, a dobra klasztorne uległy rozproszeniu i dewastacji. Zasadniczą ich część przejęła Fryderyka Luiza Wilhelmina, królowa holenderska. W roku 1817 roku w klasztorze wybuchł potężny pożar, który zniszczył część pomieszczeń. Dopiero w 1900 roku kościół klasztorny przeszedł w ręce Redemptorystów. W czasie II wojny światowej w klasztorze i kościele znajdowała się największa na Śląsku składnica dzieł sztuki i archiwaliów. Od zakończenia wojny kościół pocysterski pełni rolę kościoła parafialnego. W zachowanych budynkach klasztoru utworzono oddział Archiwum Państwowego, a w obiektach gospodarczych Ośrodek Hodowli Zarodowej. W skład zespołu klasztornego wchodzą:

– Gotycki kościół (obecnie parafialny) pw. Wniebowzięcia NMP, zbudowany w latach 1290-1350. Jest to pierwsza na ziemiach polskich i jedyna pocysterska świątynia halowa. Jest to budowla trójnawowa z transeptem, ze sklepieniami żebrowo-krzyżowymi z 1400 roku, fasadą zwrócona na zachód. Na cokole fasady umieszczono figurę Chrystusa z krzyżem, a po jej obu stronach, na prostokątnych cokołach rzeźby Matki Bożej i św. Józefa. Hala ma wymiary: długość 70 m, szerokość 20 m, wysokość 24 m, długość nawy poprzecznej 39 m. Nawy mają jednakową wysokość na całej swojej długości. Na przełomie XVII i XVIII wieku kościół uzyskał pewne elementy barokowe, np. szczyt zachodni. Po przebudowie w 1722 roku kościół oprócz Wniebowzięcia NMP otrzymał wezwanie św. Jakuba Starszego. Ołtarz główny w świątyni, jeden z najwyższych, drewnianych ołtarzy w Polsce o wysokości ponad 22 metry, wykonany został w warsztacie Chritopha Koenigera z Wrocławia w 1704 roku. Centralną jego część zajmuje obraz Michała Willmana przedstawiający Wniebowzięcie NMP. Powyżej znajduje się inny, owalny obraz Willmanna przedstawiający Trójcę św. Obydwa wykonane zostały w 1705 roku, niedługo przed śmiercią artysty. Wybitnym dziełem sztuki rzeźbiarskiej autorstwa Koenigera jest polichromowana ambona wykonana w 1708 roku. W jej zwieńczeniu umieszczona jest scena z odpoczywającym pod drzewem Jakubem, któremu we śnie objawił się Bóg i aniołowie. Nad baldachimem drabina oparta o chmury, po której wchodzą i schodzą anioły. Na emporze chóru muzycznego umieszczone zostały organy. Wnętrze kościoła zdobią również liczne ołtarze i kaplice kościelne, wśród nich ołtarze: Serca Jezusowego z 1807 roku, św. Maksymiliana Kolbe, św. Bernarda, św. Benedykta, św. Stanisława Kostki, św. Jadwigi, ołtarz Serca Maryi oraz ołtarz Matki Boskiej Bolesnej.

– Budynek klasztoru wzniesiony w XIV wieku, usytuowany na północ od kościoła. Z założenia klasztornego zachowały się tylko niektóre obiekty. W dawnym budynku opackim zbudowanym w przedłużeniu północnego skrzydła klasztoru znajduje się współcześnie oddział Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Na sklepieniu reprezentacyjnej sali apartamentów opata zobaczyć można fresk z herbem opactwa i widokami klasztorów cysterskich w Kamieńcu, Lubiążu oraz kościoła w Bardzie. W sali narożnej zachowały się na sklepieniu zabytkowe sztukaterie. Na ścianie w klatce schodowej umieszczony jest kartusz z herbem opactwa.

– Cztery oficyny z bramą wjazdową, poprzedzoną kamiennym mostem.

– Spichlerz.

– Dwór Marianny Orańskiej, w którym mieszkała podczas wznoszenia zamku.

Dawne opactwo znajduje się u podnóża zamku, przy ul. Kościelnej 4.

Kamieniec Ząbkowicki jest położony 9 km na południe od Ząbkowic Śląskich, przy drodze nr 382 do Paczkowa.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2021 roku.

  • Widok od strony zamku

  • Na pierwszym planie dom opata

  • Budynek bramny

  • Brama wjazdowa

  • Dziedziniec przed kościołem

  • Fasada

  • Portal wejściowy

  • Nawa główna

  • Prezbiterium

  • Ołtarz główny

  • Zabudowania klasztorne i dawny wirydarz

  • Dom opata

  • Spichlerz

  • Dworek Marianny Orańskiej