Ulica Kanonicza w Krakowie jest najstarszą ulicą miasta. Pierwotnie była ulicą osady Okół, przyłączonej do Krakowa w 1401 roku. Przy ulicy znajdowały się domy kanoników katedralnych, a do dziś zachowało się wiele renesansowych i barokowych kamienic z ozdobnymi portalami. Przedłużenie południowej pierzei stanowił niegdyś mur obronny wraz z Bramą Poboczną. Ulica o długości około 250 metrów zaczyna się przy ul Senackiej i wiedzie na południe do podnóża Wawelu, przy ul. Podzamcze. Około 90 metra, po wschodniej stronie znajduje się plac św. Marii Magdaleny z widokiem na kościół św. Apostołów Piotra i Pawła. Najważniejsze kamienice usytuowane przy ulicy:

– Kamienica nr 1 (pałac Samuela Maciejowskiego) – została wzniesiona w latach 1531–32, na rzucie kwadratu ze strzelnicami w ścianach, jako budynek piętrowy dwutraktowy z sienią na osi i galerią arkadową od strony dziedzińca. Do końca XVIII wieku budynek był rezydencją kanoniczą, następnie został przejęty przez władze krakowskie na Inkwizytoriat (budynek główny) i więzienie (oficyna). Pałac był odnawiany na przełomie XVII i XVIII wieku oraz w końcu XVIII wieku, kiedy to architekt August Plasqude nadbudował drugie piętro i zaprojektował fasadę – nadało to budynkowi obecny wygląd. Obecnie w kamienicy mieści się Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Podyplomowe Studium Konserwacji Zabytków Architektury i Urbanistyki również Politechniki Krakowskiej, a także Kawiarnia „Inkwizytor”.

– Kamienica nr 2 (Kamienica pod Aniołkami) na rogu ulic Senackiej i Kanoniczej – powstała w 2 połowie XVI wieku z połączenia dwóch gotyckich kamieniczek – jej największą ozdobą jest wysoka attyka krenelażowa. Obecnie jest to prywatny dom mieszkalny. Kamienica nr 3 (Bursa Grochowa) – powstała w 2 połowie XIV wieku na zlecenie Kapituły z przeznaczeniem dla młodzieży studiującej w pobliskim Collegium Juridicum. W połowie XV wieku była tutaj Bursa Grochowa dla żaków studiujących prawo. Gruntowna przebudowa nastąpiła w latach trzydziestych XVI wieku i z tego czasu pochodzi piękna kamieniarka okien na fasadzie. W wieku XVII dobudowano tylny trakt budynku, a już w połowie XVIII wieku powstał bogaty barokowy portal. Obecnie dom jest własnością Kapituły Metropolitalnej na Wawelu. Na parterze swoje siedziby mają chóry katedralne oraz Polskie Towarzystwo Teologiczne i prowadzone przez nie Wydawnictwo UNUM.

– Kamienica nr 5 (Dom Kapitulny) – to jeden z najstarszych domów, przebudowany z inicjatywy Jana Długosza po pożarze z 1455 roku. Był to budynek piętrowy, jednotraktowy (zachowane są kamienne obramienia okien z filarami międzyokiennymi z herbem Oleśnickiego – Dębno i portal schodkowy oraz ozdobny wątek ceglany z dekoracją rombową z zendrówek na parterze fasady). W wyniku gruntownej przebudowy w 2 połowie XVI wieku budynek otrzymał charakter nowożytny (między innymi założono portal wejściowy i zbudowano arkadowe galerie w dziedzińcu – nie zachowały się). Zbudowano również niewielką oficynę, przyległą od północnego muru granicznego. Przed połową XVIII wieku przybyło drugie piętro. Wtedy także zamurowano arkady w ryzalicie. Z tego też czasu pochodzi portal główny. Na parterze kamienicy mieści się Cricoteka założona przez Tadeusza Kantora. Planowane jest jej przekształcenie w Muzeum Tadeusza Kantora. Dom ten nazywany jest też Domem Długosza.

– Kamienica nr 6 (Dom Rycerski) – powstał w XIV wieku na dawnych kramach placu Okołu, jako jednotraktowy, dwuosiowy, piętrowy w stylu gotyckim. Jego właścicielem był rycerz Jan Hińcza z Rogowa, kasztelan sandomierski, który darował go w 1464 roku Kapitule Katedralnej. Został przekształcony w 2 połowie XV wieku (zachowała się między innymi gotycka kamieniarka okienna). Był odnawiany bez rozbudowy w XVII wieku (polichromowany strop belkowy z 1616 roku), w XVIII wieku (portal wejściowy, polichromie ścienne) oraz w XIX wieku. Obecnie dom ten nadal jest własnością kościelną, mieszczą się w nim zakłady naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.

– Kamienica nr 7 („Dom pod Trzema Koronami”) – dwukondygnacyjny, jednotraktowy i pięcioosiowy budynek frontowy z oficynami, powstał w 2 połowie XIV wieku z fundacji kanonika Nawoja Topora z Tęczyna. Z tego też czasu pochodzi niewielkie okienko w skromnym kamiennym obramieniu, tkwiące jakby przypadkowo na parterze fasady. Kamienica posiada sień przejezdną, wyjątkowo umieszczoną w osi bocznej. Dom został przekształcony po pożarze w 1455 roku i z tamtych lat pochodzą piwnice oraz ceramiczna posadzka na pierwszym piętrze. Przebudowano go po 1504, a przed 1523 rokiem z inicjatywy kanonika Jana Karnkowskiego. Wówczas powstały gotycko-renesansowe okna pierwszego piętra na fasadzie. Z tego też czasu pochodzi również portal wejściowy o cechach gotycko-renesansowych. Nad nim widnieje napis Dominus adiutor meus et protector meus – Pan wspomożycielem moim i obrońcą (Psalm 27:7). Natomiast już w ostatniej ćwierci XVI wieku zbudowano galerię arkadową od strony dziedzińca i przypuszczalnie wzniesiono drewniane drugie piętro, przekształcone w murowane w XVII wieku Na lata 1756–78 przypadł remont domu, w tym dekoracja malarska stropów. W XIX wieku zburzono oficyny, zmieniono układ wnętrz, przykrywając podłogami na pierwszym piętrze gotyckie płyty posadzkowe. Obecnie na piętrze mieści się siedziba Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Na parterze działa kawiarnia „U literatów“.

– Kamienica nr 9 – powstała w 1 połowie XIV wieku. Początkowo stały tutaj dwa domy, między którymi biegła uliczka do murów, które wystawili kanonicy Jan Suchywilk i Jakub Szyrzyk z Falkowa. Po pożarze w 1455 roku domy połączono w jeden duży budynek. W XVI wieku był dwukrotnie przebudowywany, raz za rządów biskupa Jana Konarskiego, po którym przetrwał herb Abdank umieszczony w kluczu sklepienia sieni i jednej z komór piwnicznych. W wyniku tej przebudowy budynek uzyskał charakter pałacu miejskiego z dziedzińcową galerią, bogatym detalem późnogotyckim, częściowo zachowanym (kamieniarka okien, 2 filary międzyokienne) i wykuszem w fasadzie wspartym na 2 kolumnach. Przebudowy XVIII- i XIX-wieczne całkowicie zniszczyły pozostałości gotyckie i renesansowe. W latach 1787–88 z inicjatywy kanonika Benedykta Trzebińskiego dom przebudowany – powstała wówczas klasycystyczna fasada. Do XIX wieku była to rezydencja kanonicza (po 1810 roku mieszkał tutaj Hugo Kołłątaj). Obecnie mieszczą się tu niektóre wydziały Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

– Kamienica nr 11 (kamienica Mikołaja Poraja) – powstała w 1 połowie XV wieku z fundacji kanonika Mikołaja Poraja. W 1. połowie XVI wieku został przebudowany portal wejściowy. Na XVII wiek przypada budowa oficyny zachodniej, mieszczącej niegdyś stajnie (północna oficyna pochodzi z XIX wieku). W XVIII stuleciu dobudowano drugie piętro, natomiast przebudowa zrealizowana w latach 1830–1836 zadecydowała o aktualnym wyglądzie budynku, zwłaszcza fasady, którą zdobi biegnący nad parterem fryz z orłami napoleońskimi. W budynku mieści się terenowe biuro Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców.

– Kamienica nr 15 (Dom kapitulny Szreniawa) – w średniowieczu, na miejscu obecnego budynku, znajdowały się dwie kamienice. Jedna z nich została wzniesiona w XIV wieku przez kanonika Piotra. Około 1525 roku na polecenie biskupa Jana Konarskiego budynki scalono. Około 1530 roku gmach został rozbudowany z fundacji biskupa poznańskiego Benedykta Izdbieńskiego. Z tego okresu pochodzi Portal z półkolistą arkadą z laskowaniami, ujętą w renesansowy fryz z herbami Wieniawa i Bończa. W XVII wieku dostawiono kolejne dwa barokowe herby: Trzy Korony i Szreniawa. W kolejnych latach rozbudowano oficyny, łącząc je z kamienicą frontową. Obecnie budynek jest własnością krakowskiej Kurii Metropolitalnej. Znajduje się tu restauracja.

– Kamienica nr 16 (Kamienica Pod Motylem – Hotel Copernicus) – w połowie XIV wieku, na miejscu obecnej kamienicy, stały dwa piętrowe domy. W latach 1411–35 kanonik, prawnik i rektor Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic wzniósł, z wykorzystaniem murów obu budowli, pałac, zajmujący całą szerokość posesji. W 1455 roku budynek spłonął, jednak wkrótce został odbudowany. Około 1554  roku budynek rozbudowano go i przebudowano. Z tego okresu pochodzi portal z inskrypcją oraz gotyckie polichromie we wnętrzach, przedstawiające ojców kościoła. W XVI wieku w kamienicy mieszkał historyk i późniejszy biskup warmiński Marcin Kromer. W 1802 budynek został przejęty przez administrację austriacką. Pod koniec XX wieku został zakupiony przez grupę hotelową Likus Hotele i Restauracje. Odrestaurowano go, przywracając średniowieczną fasadę budynku i umieszczając na niej niej relikty średniowiecznych obramowań okiennych oraz dostosowano do funkcji hotelowej.

– Kamienica nr 17 (pałac biskupa Erazma Ciołka) – w 1505 roku staraniem biskupa płockiego Erazma Ciołka połączono dwa domy, tworząc tzw. curia ampla, czyli wielki dwór, uchodzący w XVI wieku za najokazalszy przy ulicy Kanoniczej. Kolejnymi właścicielami pałacu byli Mikołaj Wolski, a następnie kardynał Jerzy Radziwiłł, który dokonał kolejnej przebudowy rezydencji.W fasadzie usytuowano renesansową bramę z kartuszem herbowym, na którym widnieje orzeł w koronie z przeplecioną literą S będącą inicjałem króla Zygmunta Starego. W sieni odkryto późnogotycką kolumnadę, która dzieliła sień na dwie nawy. W 1977 roku dokonano kolejnego odkrycia zamurowanych arkad dziedzińca. Bogaty wystrój pałacu prawie całkowicie został zniszczony w XIX wieku za czasów austriackich. Obecnie mieści się tu oddział Muzeum Narodowego.

– Kamienica nr 18 (pałac biskupa Floriana z Mokrska) – powstały w XIV wieku. Gruntownie przebudowany w latach 1560–63, prawdopodobnie przy udziale Jana Michałowicza z Urzędowa (jemu przypisuje się portal). Obecnie mieści się tu siedziba Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”.

– Kamienica nr 19 (dom św. Stanisława – Muzeum Archidiecezjalne) – wzniesiona przez rokiem 1370. W latach 1537–40 została przebudowana z inicjatywy J. Wilamowskiego, w wyniku czego powstawała reprezentacyjna rezydencja w stylu renesansowym w dwukondygnacyjnymi krużgankami arkadowymi. W latach 80-tych XVI wieku S. Krasiński ufundował na drugiem piętrze kaplicę św. Stanisława. Jest to jedyna zachowana do dziś kaplica w pałacach kanoników krakowskich. Dom uległ zniszczeniu w 1768 roku. W latach 1778–90 przebudowano go w stylu klasycystycznym. W latach 1953-58 mieszkał tu domu Karol Wojtyła. Od 1994 roku, wraz z kamienicą nr 21, jest siedzibą Muzeum Archidiecezjalnego.

– Kamienica nr 21 (Dom Dziekański) – renesansowa kamienica została wzniesiona w latach 1582–88. Jej budowniczym był architekt włoski Santi Gucci. Budynek ozdobiony jest sgraffitową dekoracją fasady oraz posiada piękny i niezwykle cenny manierystyczny portal z napisem na fryzie Procul este profani. Na szczególną uwagę zasługuje także arkadowy dziedziniec, którego ozdobą są jońskie kolumny umieszczone w części parterowej i kolumny czworoboczne usytuowane w części piętrowej pałacu. W rezydencji zachowało się również wiele elementów dawnej kamieniarki w postaci gotyckich i renesansowych portali, tarcz herbowych, obramień okien i in. W środkowej części dziedzińca umieszczona jest barokowa rzeźba św. Stanisława Szczepanowskiego. Obecnie w Domu Dziekanów mieści się Muzeum Archdiecezjalne.

– Kamienica nr 24 (pałac Górków – „Dom Pod Telegrafem”) – powstał w 2 połowie XVI wieku poprzez połączenie dwóch XV-wiecznych kamienic. Na przełomie XV i XVI wieku dom należał do prymasa Andrzeja Krzyckiego. Po jego śmierci został sprzedany Andrzejowi Górce. Rodzina Górków przebudowała budynek w stylu manierystycznym. Portal wejściowy pochodzi z XVIII wieku – mieści się na nim herb kapituły oraz herb Abdank. Pod koniec XVIII wieku dom mieścił koszary austriackiej policji, a w okresie Księstwa Warszawskiego zaadaptowano go na koszary artylerii. W czasach Rzeczpospolitej Krakowskiej miała tu swoją siedzibę dyrekcja policji. W 2. połowie XIX wieku mieściło się tu biuro telegraficzne, które dało początek nazwie kamienicy. W 1907 roku nadbudowano trzecie piętro. Na elewacji pałacu od strony ul. Podzamcze znajduje się tablica upamiętniająca pobyt Jarosława Haszka w areszcie miejskim „Pod Telegrafem” w 1903 roku. Obecnie w kamienicy ma siedzibę małopolski Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

– Kamienica nr 25 (Dom Długosza) – wzniesiony w XIV wieku, mieścił łaźnię królewską. Był wielokrotnie przebudowywany i przekształcany. Od pierwszej połowy XV wieku służył jako dom mieszkalny dla kanoników katedralnych, a nazwę zawdzięcza jednemu z nich – Janowi Długoszowi. Dopiero w XIX wieku nastąpiła zmiana jego przeznaczenia, w tym też stuleciu mieszkał tam Stanisław Wyspiański. Obecnie jest siedzibą rektoratu Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

Zdjęcia wykonano w marcu 2022 roku.