Barokowy kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie wybudowany został w latach 1668-76 (prace wykończeniowe trwały do 1684 roku) z inicjatywy hetmana polnego litewskiego Michała Kazimierza Paca, jako wotum za pomyślne zakończenie wojny z Moskwą. Kościół został zbudowany według projektu krakowskiego architekta Jana Zaora, jednak kierował on pracami tylko do 1672 roku, później zastąpił go najprawdopodobniej Giovanni Battista Frediani.

Jest to trójnawowa bazylika z transeptem, zwieńczona kopułą nad skrzyżowaniem naw. Charakterystyczna dla budowli jest monumentalna fasada, bogato zdobiony portal z wizerunkiem herbu Paców oraz figurami aniołów. O szczególnym miejscu świątyni w historii sztuki polskiej decyduje jednak nie jego architektura, ale wystrój, który niemal w całości stanowią wyjątkowej klasy sztukaterie autorstwa Pietro Pertiego oraz Giovanniego Gallego, ukończone w 1684 roku. Wnętrze świątyni zdobi ponad 2 tysiące rzeźb stiukowych o tematyce biblijnej, mitologicznej i historycznej. Jednym z ciekawszych elementów wystroju wnętrza jest przepiękny kryształowy żyrandol w kształcie łodzi (jest pamiątką zatonięcia podczas transportu ołtarza głównego zamówionego przez Paca we Włoszech). Jej wnętrze, zaprojektowane przez znanych artystów włoskich, nie ma sobie równych w tej części Europy i zachowało się w postaci niemal niezmienionej od czasu wybudowania. Sklepienia i ściany kościoła wypełnione są zdobieniami i malowidłami Michelangelo Palloniego, przedstawiającymi motywy biblijne i hagiograficzne. Freski nad sklepieniem głównym ujęto w stiukowe ramy. Wyobrażają one postacie Chrystusa, św. Piotra oraz scenę strącenia Szymona Maga. W prezbiterium kościoła umieszczono popiersie fundatora jako triumfatora z wieńcem laurowym na głowie.

Nawiązaniem do jego zwycięstw nad Moskwą są też egida poniżej popiersia, symbolizująca obronę przezeń Rzeczypospolitej, oraz dwie odcięte głowy orła moskiewskiego na jednej z tarcz. Aluzję do nazwiska ambitnego fundatora zawiera również napis na fasadzie: „Regina pacis funda nos in pace” (Królowo pokoju umacniaj nas w pokoju). W kościele brak jedynie ołtarza głównego, którego nie zdążono wybudować. W 1803 roku Giovanni Beretti i Nicola Piano podjęli próbę sfinalizowania projektu, lecz wykonali jedynie cztery rzeźby ołtarzowe – ambonę w kształcie łodzi i dwa ołtarze boczne. Dzisiejszy ołtarz główny z obrazem Franciszka Smuglewicza Pożegnanie św. Piotra ze św. Pawłem, nie ma nic wspólnego ze znakomitym projektem pierwotnym.

Fundator świątyni, Michał Kazimierz Pac, został pochowany pod jej progiem – na tablicy umieszczono inskrypcję “Hic iacet peccator” (Tu leży grzesznik). Konsekracja nastąpiła w 1701 roku. Wraz z kościołem Pac ufundował również klasztor augustianów, który istniał do 1832 roku, gdy został poddany kasacie w ramach represji popowstaniowych. Mimo to świątynia nie została zamknięta, działała także w dobie ZSRR, gdy pełniła rolę prokatedry wileńskiej (w katedrze była „galeria malarstwa”). W 1987 roku odbyły się tu główne uroczystości sześćsetlecia chrztu Litwy. Dla upamiętnienia wizyty papieża Jana Pawła II na Litwie plac przed kościołem nazwano jego imieniem. 

Kościół św. Piotra i Pawła jest położony na Antokolu, w dzisiejszej dzielnicy Wilna, przy ulicy Antakalnio g. 1 (Antokolska).

Zdjęcia wykonano w kwietniu 2010 roku.

  • Fasada świątyni

  • Napis w fasadzie

  • Portal wejściowy

  • Inskrypcja - Tu leży grzesznik

  • Kapliczka w murze

  • Fasada

  • Elewacja boczna

  • Elewacja boczna i tylna

  • Nawa główna

  • Obraz Smuglewicza w miejscu ołtarza

  • Organy

  • Kopuła

  • Ambona

  • Żyrandol w kształcie łodzi

  • Żyrandol w kształcie łodzi

  • Widok z Góry Zamkowej