Pierwsza wzmianka o zamku w Mielniku pochodzi z 1379 roku i sporządził ją kronikarz krzyżacki Wigand z Marburga, który wspomniał w XX rozdziale swojej kroniki o próbie oblężenia grodu w czasie powrotu Krzyżaków z łupieżczej wyprawy na ziemie litewskie. W 1382 roku, a także na mocy decyzji Władysława Jagiełły w 1391 roku, gród przejął książę mazowiecki Janusz I Starszy jako wiano swojej żony Danuty Anny. Przed 1420 rokiem prawdopodobnie książę Witold, który przejął gród w 1408 roku, ufundował w dolnej części zamku katolicki kościół pw. Bożego Ciała, Wniebowzięcia NMP, św. Mikołaja i Wszystkich Świętych. Charakter obronny dolnej części zamku nadano prawdopodobnie dopiero w XV wieku, być może w czasów posiadania go w latach 1430-44 przez księcia mazowieckiego Bolesława IV warszawskiego, od którego zamek kupił król Kazimierz IV Jagiellończyk.

Powstał wtedy wał drewniano-ziemny o grubości około 3 metrów na kamiennej ławie z wieżą od strony północnej. Na pozostałościach tego wału znajduje się obecnie wschodnia część kościoła św. Trójcy. Zamek górny znajdował się od zachodu w wyższej partii góry i jego głównym budynkiem był dom mieszkalny, wyposażony w dwie baszty. Oba człony oddzielała wieża, w której znajdowały się wrota.

W 1486 roku na zamku przebywał Kazimierz Jagiellończyk, a 18 września 1501 roku w oczekiwaniu na koronę polską przybył na zamek Aleksander Jagiellończyk na czele orszaku 1400 ludzi. 23 października na zamku podpisano Unię mielnicką między Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim, a w dniu 6 listopada król udał się do Krakowa na koronację. W 1506 roku na zamku na koronę polską oczekiwał Zygmunt Stary.

W czasach panowania Zygmunta Starego w latach 40-tych XVI wieku zamek przebudowano na rezydencję w stylu renesansowym, przedkładając cechy reprezentacyjne nad obronne. Pracami kierował być może starosta mielnicki Nikodem Janowicz Świecko herbu Dąbrowa. Wieża wjazdowa na zamek niski była murowana, a w części południowo-zachodniej zamku dolnego zbudowano dwukomorowy piec. W tym też okresie nadsypano plateau części wzgórza w kierunku północnym i wschodnim, poszerzając obszar zajmowany przez zamek dolny i niwelując starszy wał. W południowo-wschodniej części poszerzonego wzgórza powstał nowy dom zamkowy. Wieża na zamku górnym, pierwotnie miała trzy kondygnacje, wieżyczkę i ganek wychodzący na dziedziniec. Druga kondygnacja była połączona z dwoma wychodzącymi poza lico basztami. Na dziedzińcu znajdowało się więzienie określane jako „izba czarna”. Po rozpoczęciu prac modernizacyjnych w izbie wielkiej wieży na zamku górnym umieszczono renesansowy piec kaflowy z dwiema wieżyczkami, wmontowano kasetonowy sufit i weneckie okna z herbami królewskimi, a do 1551 roku rozebrano baszty oraz wieżę drewnianą broniącą przejazdu z zamku niskiego na wysoki, na jej miejscu wzniesiono nowy murowany budynek mieszkalny.

Pomiędzy rokiem 1551 a 1560 zamek spłonął i pozostał z niego tylko kościół i wieża wjazdowa. W 1560 roku istniał już jednak na zamku dolnym nowy 3-izbowy dwór starosty Jarosza Koryckiego, jednak zamek nie odzyskał już później wcześniejszej rangi. Kolejne zniszczenia miały miejsce w maju 1657 roku podczas potopu szwedzkiego, gdy wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego spaliły zamek, gotycki kościół na zamku dolnym i miasto. Po odbudowie kościoła zmieniono jego wezwanie na św. Trójcy jednak zamek pozostał już ruiną, na którego terenie znajdował się już tylko dwór starosty. Kościół w 1851 roku był opuszczony, a po powstaniu styczniowym, od 1871 roku funkcjonował krótko jako cerkiew, lecz po pożarze z 1915 roku i zniszczeniu w 1940 roku zakrystii (funkcjonującej jako kaplica) nie został odbudowany. Do dziś na Górze Zamkowej, o wysokości 189 m n.p.m. zachowały się fragmenty murów po zamku, a u podnóża znajdują się ruiny kościoła.Relikty zamku znajdują się przy ul Zamkowej.

Pozostałe zabytki miasta to: – Cerkiew pw. Narodzenia Matki Bożej Przeczystej – świątynia prawosławna usytuowana przy ul. Brzeskiej w centrum miasta na niewielkim wzniesieniu. Świątynia została wybudowana w 1823 r. z kamienia polnego i cegły.

– Kościół pw. Przemienienia Pańskiego – murowana świątynia z pocz. XX wieku znajduje się na wzgórzu również przy ul. Brzeskiej. Kościół przechowuje ocalałe po grabieżach wota takie jak: monstrancja z 1720 roku, kielich z 1730 roku, krucyfiks barokowy z końca XVII wieku.

– Synagoga – na rogu ul. Brzeskiej, obecnie mieści się tam prywatna galeria.

– Odkrywkowa Kopalnia Kredy w Mielniku – jedyna w Polsce czynna kopalnia kredy. Punkt widokowy w postaci szerokiego tarasu znajduje się przy ul. Duboisa. Kreda wydobywana w tym miejscu ma nawet 60 mln lat. Zwiedzanie kopalni jest możliwe po uzyskaniu zgody od kierownika kopalni (tel. 85 656 50 80) i tylko z przewodnikiem.

Mielnik jest położony 16 km na południowy-wschód od Siemiatycz, na prawym brzegu Bugu, 5 km na południe od drogi nr 640.

Zdjęcia wykonano w lipcu 2021 roku.