Zamek w Szamotułach został wzniesiony w 1405 roku przez Nałęczów Szamotulskich. Było to regularne założenie z cegły z czworobocznymi wieżami. Umiejscowiono go na północ od miasta, na lewym nizinnym brzegu rzeki Samy, której wody wykorzystano do napełnienia fosy. W 1511 roku właścicielem zamku po ślubie z Katarzyną Szamotulską stał się Łukasz II Górka. W 1518 roku przebudował zespół zamkowy w stylu renesansowym. Z tego okresu pochodzi zachowana wieża, przy której pierwotnie znajdowała się prawdopodobnie brama wjazdowa. Później wieża zwana dziś Basztą Halszki została przebudowana na cele mieszkalne.

Związana jest z nią smutna historia córki Beaty Kościelskiej i kniazia ostrogskiego Eliasza Elżbiety Katarzyny z Ostrogskich, zwanej pieszczotliwie Halszką (jak głosiły plotki nieprawej wnuczki króla Zygmunta Starego). Warta ogromny majątek szlachcianka już jako 14-latka porwana została (nieskutecznie) przez młodego kniazia Dymitra Sanguszko. Wkrótce potem Dymitr został skazany na banicję i zginął podczas ucieczki do Czech, a Halszka została wdową. Potem sprawujący nad nią symboliczną opiekę (ojciec już nie żył) Zygmunt August oddał Halszkę wojewodzie poznańskiemu Łukaszowi III Górce, od którego wystraszona dziewczyna szybko uciekła do klasztoru dominikanów w odległym Lwowie, gdzie wzięła ślub z młodym kniaziem Symeonem Słuckim. Król jednak związku tego nie zaakceptował, anulował małżeństwo, a Elżbiecie nakazał powrót do Łukasza. Nie chcąc spełniać swych małżeńskich obowiązków, Halszka przez 14 lat więziona była w słynnej baszcie szamotulskiego zamku. Księżniczka mogła zeń wychodzić jedynie w celu uczestniczenia w odprawianych w pobliskiej kolegiacie nabożeństwach, a na czas wyjścia do kościoła, do którego prowadzono ją podziemnym przejściem, kazał jej zakładać żelazną maskę. W 1573 Łukasz III Górka bezpotomnie zszedł z tego świata i dopiero wówczas Halszka odzyskała wolność. Popadła jednak w obłąkanie i zmarła w niespełna trzy lata po swoim małżonku.

W 1549 roku z inicjatywy Andrzeja Górki dokonano przebudowy, którą przeprowadził architekt Jan Czeterwan. Kolejna modernizacja miała miejsce w 1552 roku, kiedy właścicielem zamku był późniejszy wojewoda, Łukasz III Górka. Po śmierci wojewody zamek przechodził w ręce rodzin szlacheckich i stopniowo podupadał. W XIX wieku zamek był m.in. własnością Fryderyka Wilhelma IV, przyszłego króla pruskiego. Zamek zatracił swój gotycki charakter ostatecznie ok. 1870 roku w czasie remontu zainicjowanego przez ówczesnych właścicieli wielkoksiążęcą rodzinę Sachsen-Coburg Gotha. Wówczas zrealizowano kapitalny remont, podczas którego usunięto część oryginalnych elementów gotyckich i renesansowych. Rekonstrukcję w historycznym kształcie i z wykorzystaniem zachowanych gotyckich fragmentów przeprowadzono w latach 1976-1990 na podstawie szczegółowych badań. Do dziś z dawnego zamku zachowała się wzniesiona roku późnogotycka, ceglana wieża zwana Wieżą Halszki oraz zachowana od strony wschodniej i południowej fosa. Wieża zbudowana jest na planie prostokąta i ma cztery kondygnacyjne. Drugim zachowanym elementem jest  dwuskrzydłowy, piętrowy budynek zamkowy,  wzniesiony w kształcie litery L, przebudowany gruntownie w XVII i XIX wieku, a w latach 1976-89 regotyzowany. Budynek stał się siedzibą muzeum, w którym prezentuje się zabytkowe wnętrza, regionalne zbiory archeologiczne i etnograficzne oraz historię rodu Górków. Od zachodniej strony mieści się XVIII-wieczna oficyna z ekspozycją etnograficzną, obrazującą wyposażenie wielkopolskiej chaty i warsztatów rzemieślniczych. Druga oficyna z 1990 roku służy administracji Muzeum. Po przeciwnej stronie mieści się bażantarnia z XIX wieku oraz fundamenty baszt z XVI wieku.

Szamotuły są położone 35 km na północny-zachód od Poznania, przy drodze nr 184 do Czarnkowa. Zamek znajduje się w centrum miasta, na północ od Starówki. Zdjęcia wykonano w maju 2004 roku.

Data na zdjęciach jest błędna.