Ystad założone zostało w XII wieku w miejscu starej osady rybackiej, kiedy to do powstającej na tych terenach osady przybyli franciszkanie. Wioska rozwijała się, dzięki licznym połowom ryb, a obecność zakonników przyświecała rozkwitowi miasteczka. W zapisach historycznych Ystad pojawia się dopiero w dokumentach pochodzących z XIII wieku, kiedy to odwiedził je król Eryk. Na przestrzeni wieków miasto rozwijało się dzięki handlowi za sprawa komunikacji morskiej z takimi miastami jak Stralsund, Gdańsk czy Szczecin. W XVI wieku na skutek reformacji kościoła mnisi musieli opuścić miasteczko, a pozostałości ich klasztoru do dziś można podziwiać jako jeden z zabytków Ystad. Zanim jednak to nastąpiło, w XIV wieku miasto było własnością Związku Hanzeatyckiego i jak większość okolicy, podlegało Danii. Przynależność do Szwecji nastąpiła wraz z traktatem w Roskilde podpisanym w 1668 roku. Ważną rolę Ystad odegrał także podczas potopu szwedzkiego. To właśnie stąd zaopatrywane były wojska Karola Gustawa toczące wojny na ziemiach polskich. Obecnie Ystad stanowi ważne morskie przejście graniczne oraz istotny element infrastruktury transportowej Szwecji. Od 1964 roku Ystad posiada stałe połączone promowe ze Świnoujściem.
Największym dziedzictwem miasta i tego, co zostało po dawnych osadnikach, są średniowieczne domy. Do czasów obecnych zachowała się tu pochodząca z przełomu XV i XVII zabudowa szachulcowa, która stanowi największy tego typu zespół urbanistyczny w całej Skandynawii.
Najważniejsze zabytki miasta to:
– Ales Stenar – czyli tajemnicze bloki kamieni wystające z powierzchni ziemi. Miejsce to bywa nazywane szwedzkim Stonehenge. Na jednym z klifów wznoszących się nad Bałtykiem odnaleziono 59 głazów ustawionych w delikatnie owalny kształt przypominający z lotu ptaka łódź. Badacze szacują, że owe obeliski powstały około 1000 do 1500 lat temu, a każdy z nich waży 3-4 tony. Układ głazów ma 67 metrów długości i 19 szerokości, a o głazach wspominali w swoich dziennikach pokładowych podróżnicy z XVII wieku. Dotychczas nie udało się ustalić, kto i w jakim celu zbudował kamienną konstrukcję, jednak czuć aurę niezwykłości podczas odwiedzin tego miejsca. Kamienie Ales Stenar, które można dziś podziwiać, zostały poddane renowacji w 1916 i kolejno w 1956 roku, ponieważ niezbędna było przywrócenie niektórych okazów na pierwotne miejsce i konserwacja. Tajemnica zaklęta w skałach to nie wszystko, bowiem ze wzgórza klifowego, na którym ustawiono kamienne bloki, można zobaczyć przepiękną panoramę wybrzeża.
– Sankt Petri kyrka (kościół św. Piotra) z dawnym klasztorem Franciszkanów – Inskrypcja na kościele wskazuje, iż kościół założył rycerz Holmger i jego żona Katarzyna. W ślad za nimi również inni darczyńcy pospieszyli z darami na rzecz budowy klasztoru. Sam kościół znajdował się w południowej części wzniesionych na planie czworoboku zabudowań. Został wzniesiony z cegły jako budowla halowa. W XIV wieku zbudowano trzynawowe, świetliste prezbiterium a sam kościół rozbudowano w kierunku południowym. Rząd herbów na ścianach prezbiterium świadczy o tym, iż jego budowę finansowo wspomagała miejscowa szlachta. Pod koniec XV w. nad fasadą kościoła zbudowano okazały szczyt zachodni i wieżę. Nad klasztorem zbudowano wysoki dach a narożniki wykończono szczytami. Zachowane archiwalia i wykopaliska pozwalają odtworzyć plan i dyspozycję założenia klasztornego franciszkanów. Znajdująca się obok wieży kościelnej mała wartownia umożliwiała kontakt pomiędzy mieszkańcami klasztoru a światem zewnętrznym. Obok portalu jest jeszcze dziś widoczne małe okienko do prowadzenia rozmów. Przez bramę wchodziło się na wirydarz klasztorny, założony na planie niemal kwadratu, okolony dookoła krużgankami. W północnym skrzydle klasztoru znajdowała się kuchnia i spiżarnia a w piwnicy piec i nawiew ciepłego powietrza, używanego do ogrzewania wyższych kondygnacji. W części wschodniej ulokowano dwie sale (zachowane do dzisiaj), z których jedna używana była jako kapitularz a druga jako refektarz. Na piętrze znajdowało się dormitorium. W 1532 roku, kiedy nadeszła reformacja, zakonnicy znaleźli się w niełasce. Mieszczaństwo w Ystad zażądało przekształcenia okazałego klasztoru na szpital. Król Danii (do której wówczas należała Skania) Fryderyk I uczynił zadość tym żądaniom 16 marca. Zakonnicy zostali wyrzuceni z klasztoru i z miasta. Opuszczony klasztor zamieniono na szpital (do 1777), zaś kościół stał się zwykłym kościołem parafialnym. W 1600 roku wyburzono północne i zachodnie skrzydło byłego klasztoru, z których do czasów współczesnych zachowały się tylko ruiny. Po zamknięciu szpitala w klasztorze uruchomiono gorzelnię; jej część ulokowano również w krużgankach, dokonując przy okazji ich przebudowy. W 1791 w klasztorze ulokowano magazyn mąki. W latach 1908–1912 odrestaurowano pozostałe części założenia klasztornego. W skrzydle wschodnim mieści się obecnie muzeum miejskie. Zachowały się w nim dawne pomieszczenia zakonne oraz ślady cel. W 1967 gmina Ystad przejęła kościół klasztorny i umożliwiła przeprowadzenie jego renowacji.
– Sankta Maria kyrka – Kościół Najświętszej Marii Panny jest jednym z najważniejszych zabytków w centrum miasta. Wybudowany w XIII wieku, zwany Kościołem Mariackim. Obiekt zbudowano niemal w całości z cegły, co wyróżnia go wśród innych budowli. Uznawany jest również za jeden z najstarszych kościołów na terenie całej Skandynawii. Ciekawostką na temat wieży świątyni jest to, że od 1748 roku zamieszkuje w niej stróż. Na początku swojej pracy w kościelnej wieży miał czuwać nad bezpieczeństwem miasta. Podczas potencjalnego zagrożenia zawiadamiał mieszkańców przy pomocy dźwiękowego sygnału z trąbki o zbliżającym się zagrożeniu i wywieszał czerwoną flagę lub lampkę po tej stronie świata, z której nadchodziło. Z czasem jego zadanie się zmieniło i dziś umila jedynie zwiedzanie kościoła turystom, stanowiąc żywą atrakcję. Obecnie strażnik powtarza zwyczaj zgodnie ze starą tradycją, wygrywając dźwiękowy sygnał wieczorową porą, co kwadrans w inną stronę świata.
– Zamek Marsvinsholm – położony niecałe 12 kilometrów od miasteczka. W XIV wieku obiekt ten znany był miejscowym jako Bordsyø i dopiero pod koniec tegoż właśnie stulecia stał się własnością króla Danii Valdermara Atterdaga i jednocześnie został częścią królewskiej korony duńskiej. W tym okresie właściciel rozbudował jedynie część rezydencyjną zamku, natomiast budowa zamku, który można podziwiać dziś trwała w latach 1644-1648 z polecenia Otte Marsvin’a. Zamek usytuowany jest pośrodku niewielkiego, sztucznego jeziora i składa się z czterech kondygnacji. Konstrukcję urozmaicają dwie wieże otoczone balkonami. Obecnie jest to posiadłość prywatna, a w jej wnętrzu znajduje się hotel dla odwiedzających gości.
Pozostałe ważne zabytki i atrakcje Ystad to m.in. XV wieczny budynek ratusza miejskiego, latarnia morska, teatr oraz założone w 1936 roku Konstmuseum (Muzeum Sztuki). Wyjątkowe położenie miasteczka na samym południu kraju, przy brzegu morza zapewniło mu szczęśliwy los w historii, ponieważ omijały je niefortunne wydarzenia, dzięki którym udało się zachować zabytkową część miasteczka. Ystad znajduje się także na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego obejmującego 32 miasta w siedmiu krajach usytuowanych wokół Morza Bałtyckiego.
Ystad jest położone w południowej Szwecji, nad Morzem Bałtyckim, około 60 km na wschód od Malmo.
Zdjęcia wykonano z filmu VHS nakręconego w sierpniu 1998 roku.