W lasach w pobliżu leśniczówki Uniradze znajduje się, unikatowe w skali Polski, a nawet Europy, megalityczne cmentarzysko kurhanowe. Do czasów współczesnych w okolicznych lasach zachowało się  ich 2763 – tyle udało się odszukać i zinwentaryzować. To imponująca „kolekcja” starych, przedchrześcijańskich miejsc pochówku. Ponadto w wielu kurhanach odnaleziono cenne przedmioty pochodzące z różnych epok. Najstarsze kurhany pochodzą z epoki brązu, czyli z około 1100 roku przed Chrystusem, a ostatnie są konstrukcjami z X–XI wieku naszej ery, a więc z czasów, kiedy na Pomorze dotarło już chrześcijaństwo. Jednak spore grupy mieszkańców nadal kultywowały przedchrześcijańskie formy obrzędu chowania zmarłych.

Na obszarze sześciu kilometrów kwadratowych występują trzy skupiska kurhanów, a każde z nich powstało w innym okresie. Największe skupisko znajduje się w okolicach leśniczówki Uniradze. Można tam spotkać najstarsze kurhany, pochodzące z epoki brązu, czyli datowane na lata 1100–900 r. p.n.e.  Są to kurhany kamienno-ziemne z wewnętrznym kręgiem kamiennym, gdzie składano w glinianych urnach popiół zmarłych spalonych na stosie. Czasem obok urny układano broń albo ozdoby należące do zmarłego. Powstanie tych kurhanów archeolodzy wiążą z obecnością ludności kultury łużyckiej. Ciekawostką jest to, że część z nich była wykorzystywana przez społeczności kultur funkcjonujących kilkaset, a nawet więcej lat później.

Interesującą formą pochówku jest odkryty w okresie międzywojennym grób skrzynkowy. Archeolodzy datują go na epokę żelaza, a więc na okres między VIII a III w. p.n.e. i wiążą go z kręgiem kultury pomorskiej. Grób został wykonany z płaskich płyt kamiennych – zarówno boki, jak i przykrycie. Jest długi na 65 cm, szeroki na 38 cm i głęboki na 70 cm. W jego wnętrzu, czyli w komorze, znajdował się piasek, w którym stała urna, albo i kilka urn z prochami zmarłego, a także ozdobami i szatami. Grób ten znajduje się wśród kurhanów. Niestety, jest dość zniszczony. Podobne groby archeolodzy odkryli też w Leśnie niedaleko Brus, gdzie zachowały się kamienne kręgi ze stelą twarzową.

Do innej grupy należy wczesnośredniowieczny, datowany na X–XI wiek, kurhan kamienno-ziemny. Jego wnętrze był0 podzielone kamiennymi murkami na osiem komór, w których znaleziono szczątki dziewięciu dorosłych i dwójki dzieci. Do ciekawostek należy fakt, że znaleziono doskonale zachowany warkocz kobiety, z wplecioną wełniana nicią i zakończony bursztynowym krążkiem. Obok znajdował się szkielet mężczyzny, a przy nim m.in. żelazny nóż i szydło z drewnianym trzonkiem, pochewka z brązową igłą i lnianą nitką.

Kurhanowe cmentarzysko jest dostępne dla turystów. Nadleśnictwo Kartuzy z myślą właśnie o turystach utworzyło tam ścieżkę archeologiczną. Przy niektórych kurhanach, a także przy kamiennym grobie ustawiono tablice z opisami.

Uniradze jest położone około 3,5 km na północny-wschód od Stężycy i 2 km na północny-zachód od Gołubia. Do cmentarzyska dojeżdża się leśną, utwardzoną drogą (około 1,5 km).

Zdjęcia wykonano w czerwcu 2022 roku.