Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z końca XII wieku, kiedy to osiedlili się tu niemieccy górnicy, by wydobywać złoto, od którego Złotoryja wzięła swe wszystkie nazwy: Aurum – łac. złoto, Goldberg – niem. Złota Góra. W roku 1211 książę Henryk I Brodaty nadał osadzie prawa miejskie. Jest to najstarsza udokumentowana lokacja na ziemiach polskich na prawie magdeburskim, co pod względem prawnym czyni Złotoryję najstarszym miastem Polski. W 1290 roku miasto otrzymało prawo mili, było także ośrodkiem handlu solą i suknem.
W 1328 roku Złotoryja wraz z resztą księstwa legnickiego stała się lennem Czech. Najazdy husytów w latach 1427, 1428 i 1431 spowodowały konieczność zbudowania murów obronnych, których znaczne fragmenty wraz z Basztą Kowalską zachowały się do dzisiaj. Na pierwszej mapie Europy z 1467 roku Mikołaj z Kuzy na obszarze Śląska oprócz Wrocławia zaznaczył tylko Złotoryję. W 1497 roku w mieście panowała epidemia. W 1504 roku Hieronim Wildenberg, zwany Aurimontanusem założył szkołę miejską. Pierwsze protestanckie kazanie wygłoszono w mieście w 1522 roku w kościele mariackim. Kilka lat później na bazie szkoły Aurimontanusa powstało gimnazjum łacińskie, którego okres świetności przypada na rektorat Valentina Trozendorfa. Renoma szkoły była tak wielka, że książę Fryderyk II rozważał jej przekształcenie w uniwersytet. Śmierć księcia i pożar miasta w 1554 roku przerwały te plany. XVI wiek to okres rozwoju gospodarczego Złotoryi. Powstał tu m.in. browar.
W roku 1526 Złotoryja wraz z księstwem legnickim przeszła pod zwierzchnią władzę Habsburgów. Rok 1608 przyniósł miastu powódź, w której zginęło ok. 50 złotoryjan, w roku 1613 pożar zniszczył 571 domów. Miasta nie ominęła także wojna trzydziestoletnia. Wskutek tych wydarzeń w XVII wieku miasto straciło na znaczeniu. W 1675 roku, po śmierci ostatniego władcy z dynastii Piastów, Jerzego Wilhelma, przeszła pod bezpośrednie panowanie Habsburgów.
W roku 1742 Złotoryja wraz z większością Śląska po trzech wojnach śląskich z Austrią została zdobyta przez Prusy. 23 sierpnia 1813 roku miała miejsce bitwa o miasto pomiędzy wojskami Napoleona a oddziałami prusko-rosyjskimi. 26 sierpnia 1813 cofająca się napoleońska armia marszałka Macdonalda przegrała niedaleko Złotoryi bitwę z wojskami pruskimi, dowodzonymi przez feldmarszałką Gebharda von Bluchera. W 1884 roku otworzono połączenia kolejowe z Legnicą, potem ze Świerzawą i Marciszowem, Lwówkiem Śląskim i Chojnowem. W latach dwudziestych XX wieku próbowano ponownie wydobywać złoto w okolicach Złotoryi, lecz bez powodzenia. Podczas I wojny światowej miasto uniknęło bezpośrednich zniszczeń. W latach międzywojennych kontynuowało rozwój przemysłowy, a liczba mieszkańców wzrosła do 7 000 w 1939 roku. Podczas II wojny światowej Złotoryja nie została zniszczona, choć w jej pobliżu działały oddziały partyzanckie, które stawiały opór okupacji niemieckiej. W styczniu 1945 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną, a następnie przyznane Polsce. Do roku 1949 dotychczasowi mieszkańcy miasta zostali wysiedleni do Niemiec.
Do dnia dzisiejszego kultywowane są górnicze tradycje miasta. Każdego roku, w mieście organizowane są Międzynarodowe Mistrzostwa Polski w Płukaniu Złota. W 2000 r. i 2011 r. miasto było gospodarzem Mistrzostw Świata w Płukaniu Złota. „Złote” tradycje kultywuje w Złotoryi Polskie Bractwo Kopaczy Złota.
Złotoryja jest położona 20 km na południowy-zachód od Legnicy.
Zdjęcia wykonano we wrześniu 2023 roku.
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:
Rynek w Złotoryi to najważniejszy plac miasta, otoczony zabudową mieszczańską, w tym kamienicami pochodzącymi z XVI-XIX wieku.
W centralnej części rynku znajduje się klasycystyczny ratusz. Pierwszy ratusz został wzniesiony w roku 1526, budynek ten spłonął w 1613 roku, a następnie został odbudowany. W 1841 roku budowla zawaliła się i rok później rozpoczęto budowę nowej siedziby władz miasta, którą oddano do użytku w roku 1852. Ratusz był remontowany w roku 1897, oraz w XX wieku. Ratusz jest to trójkondygnacyjna budowlą o trzech skrzydłach, nakrytą dachami dwuspadowymi. Na fasadzie mieści się trzyosiowy portyk zwieńczony tympanonem. W tympanonie umieszczony jest herb miasta. Okna pierwszego i drugiego piętra są w kamiennych opaskach, a na dachu jest świetlik. Przed ratuszem znajduje się barokowa Fontanna Delfina zbudowana w roku 1604 z inicjatywy ówczesnego burmistrza Johanna Feigego. Początkowo pełniła ona rolę miejskiej studni. Obecnie budynek jest siedzibą Urzędu Skarbowego. Mieści się tu także Centrum Monitoringu oraz restauracja.
Na rynku znajduje się także pomnik trzech górników oraz liczne kawiarnie i restauracje.
Wczesnogotycki, kamienny kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1230 roku. Kościół należy do zaledwie około dwudziestu miejskich kościołów parafialnych na Śląsku, których początki sięgają pierwszej połowy XIII wieku. Bardzo prawdopodobne, że jeszcze przed 1211 rokiem, a więc w pierwszym dziesięcioleciu XIII wieku mieszkańcy złotej osady zaczęli budować w jej centrum świątynię. Potężny kształt kościół zawdzięcza rycerskiemu zakonowi joannitów.
Świątynia jest trójnawową budowlą, z dwiema wieżami w przeciwległych częściach budowli, o długości blisko 50 m i wysokości nawy głównej 14,6 m. Prezbiterium, przykryte sześciodzielnym sklepieniem żebrowym i nawa poprzeczna, wzniesione w stylu romańskim pochodzą z pierwszej połowy XIII wieku. Z planowanych dwóch wież w fasadzie zachodniej ukończona została tylko jedna. Wieża wschodnia o wysokości 63 m została dostawiona w 1482 roku i jest udostępniona jako punkt widokowy, stąd rozlega się hejnał miejski. Od zewnątrz uwagę zwracają ozdobne portale i płyty nagrobne. Bogate jest wyposażenie wnętrza kościoła, do którego należą między innymi symboliczne nagrobki Valentina Trozendorfa i Hieronima Wildenberga w prezbiterium, renesansowa ambona, barokowy ołtarz główny i XVII-wieczne empory w nawach bocznych i nawie poprzecznej. Świątynię przykryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W epoce renesansu i reformacji wykonano istotne zmiany architektoniczne w świątyni. Od wczesnego średniowiecza rozciągał się wokół kościoła obwiedziony murem cmentarz.
Barokowy kościół św. Jadwigi, z zabudowaniami dawnego klasztoru franciszkanów pochodzące z XV-XIX wieku. Przed kościołem stoi figura św. Jana Nepomucena z 1732 roku oraz gotycka, bogato dekorowana kapliczka słupowa.
Kościół jest budowlą orientowaną, jednonawową z jednoprzęsłowym prezbiterium i czteroprzęsłową nawą, od południa graniczy z czworobocznym założeniem klasztornym. Świątynię nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami i gurtami, wspartymi na płaskich przyściennych filarach. W zachodnim przęśle znajduje się murowana empora organowa wsparta na dwóch kolumnach; podniebie sklepione krzyżowo. Od wschodu przylega do prezbiterium sklepiona kolebka z lunetami zakrystia, ponad którą znajduje się oratorium otwarte do wnętrza. Korpus kościoła nakryty dachem dwuspadowym, z ośmioboczną sygnaturką od wschodu. Fasada jest trójosiowa z podziałami wertykalnymi wyznaczonymi przez pilastry o jońskich głowicach, szczyt ujęty jest spływami. Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła: ołtarz główny, rokokowy z obrazem Wizji św. Jadwigi z ok. 1750 roku; dwa barokowe ołtarze boczne z obrazami św. Anny z Marią i MB z Dzieciątkiem z 1 poł. XVIII wieku.
Zespół klasztorny otoczony został murem kamiennym; mur graniczny ogrodu na południowo-wschodnim odcinku jest jednocześnie wewnętrznym murem miejskim. Założenie zlokalizowane jest w południowo-wschodniej części miasta, przy murach obronnych.
Baszta Kowalska powstała w połowie XIV wieku. Miała za zadanie ochronę Bramy Górnej prowadzącej do miasta. Obiekt o wysokości 22,5 m, średnicy 9,5 m i grubości murów w przyziemiu 2,7 m. Wejście do baszty znajduje się na wysokości 6,6 m. W średniowieczu zwieńczona była gotyckim hełmem, który został zniszczony przez wojska napoleońskie w 1813 roku, w czasie bitwy o Złotoryję. W XV i XVI wieku baszta służyła jako więzienie miejskie. W latach 70. XX-stulecia udostępniona na potrzeby ruchu turystycznego. Przeprowadzono prace remontowe w latach 1986–87 i w 2010 roku.
Baszta znajduje się około 200 metrów na północ od Rynku.
Kopalnia Złota Aurelia w Złotoryi powstała w 1660 roku jako ok. 100-metrowa sztolnia, wydrążona celem poszukiwania rud miedzi. W trakcie eksploatacji wydobyto nieznaczne ilości miedzi oraz srebra – o skali wydobycia złota brak jest informacji. Ostatecznie sztolnia została zamknięta w związku z nieopłacalnością wydobycia. Podczas jej penetracji w 1998 roku odkryto 28-metrowy pionowy szyb, nazwany „Szybem Karola”, natomiast w 2000 roku – boczne odgałęzienia od sztolni. Nazwa kopalni została nadana w latach 90-tych XX wieku dla celów turystycznych (nawiązuje do łacińskiej nazwy złota – aurum oraz nazwy Złotoryi z XIII wieku – Mons Aurum).
Dla ruchu turystycznego kopalnia została udostępniona w 1973 roku. Kopalnia jest obiektem sezonowym czynnym od maja do końca września, od środy do niedzieli. Natomiast do początku października do 20 grudnia zwiedzania odbywa się po uprzedniej rezerwacji. Wstęp jest płatny. W pobliżu wejścia do kopalni znajduje się parking z infrastrukturą oraz niecka do rekreacyjnego płukania złota.
Kopalnia Złota Aurelia jest położona na zboczach Góry św. Mikołaja (220 m n.p.m.), w granicach administracyjnych Złotoryi (dojazd ul. Stromą).