Ławra Poczajowska, czyli prawosławny zespół klasztorny w Poczajowie została zbudowana w XVIII wieku, z fundacji Mikołaja Potockiego. Pojedynczy mnisi osiedlali się na wzgórzu już w XII wieku. Po 1240 roku miejsce, gdzie powstał monaster, było już uważane przez miejscową ludność jako teren szczególnie wybrany przez Matkę Bożą. W 1597, dzięki wsparciu finansowemu Anny Hojskiej powstał prawosławny klasztor cenobityczny. Fundatorka przekazała wspólnocie ikonę Matki Bożej, czczoną w Kościele prawosławnym jako cudotwórczą. W latach 1604–51 przełożonym monasteru był Ihumen Hiob, późniejszy święty prawosławny. W czasie kierowania przez niego wspólnotą klasztor był ważnym ośrodkiem przeciwników unii brzeskiej. Według prawosławnej tradycji w roku 1675 doszło do cudownego ocalenia monasteru przed najazdem tureckim, za sprawą bezpośredniej interwencji Maryi.

W XVIII wieku monaster przyjął unię i do 1833 roku był administrowany przez zakon bazylianów. W okresie tym powstała większość istniejących do dziś budynków klasztornych, w tym główny sobór Zaśnięcia Matki Bożej w stylu rokoko, zaś kult Poczajowskiej Ikony Matki Bożej rozszerzył się na cały teren Rzeczypospolitej. W 1773 roku obraz ten został koronowany z błogosławieństwa papieskiego. Bazylianie jako pierwsi zaczęli określać monaster mianem ławry. W konsekwencji rozbiorów Poczajów znalazł się w granicach Rosji.

W 1833 roku, z powodu poparcia bazylianów dla powstania listopadowego, klasztor został im skonfiskowany i oddany Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu. Mnisi prawosławni usunęli z wyposażenia monasterskich cerkwi elementy pochodzenia łacińskiego. Najważniejszą inwestycją budowlaną dokonaną w czasie przynależności Ławry Poczajowskiej do Imperium Rosyjskiego było wzniesienie soboru Trójcy Świętej, jednego z najważniejszych zabytków wczesnego modernizmu rosyjskiego. W ostatnich dekadach XIX wieku i pierwszych wieku XX Ławra Poczajowska stała się ośrodkiem rosyjskiego nacjonalizmu i Czarnej Sotni. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę monaster znalazł się w jurysdykcji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i był jego największym sanktuarium i ośrodkiem pielgrzymkowym. Honorowy tytuł przełożonego Ławry Poczajowskiej przysługiwał metropolicie warszawskiemu i całej Polski.

W 1939, gdy wschodnie województwa Polski zostały zagarnięte przez Sowietów, monaster ponownie przyjął zwierzchnictwo Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Założenie funkcjonowało przez cały okres II wojny światowej. Nie zostało również nigdy zamknięte w czasie powojennej przynależności do ZSRR, chociaż mnisi byli, zwłaszcza w latach 60-tych XX wieku, poddawani szykanom i stracili cały majątek klasztorny. Od 1990  założenie funkcjonuje w jurysdykcji Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, tradycyjnie opowiadając się za zachowaniem przez Patriarchat Moskiewski zwierzchności nad prawosławnymi strukturami na Ukrainie. Honorowym przełożonym wspólnoty jest metropolita kijowski i całej Ukrainy, Włodzimierz (Moroz), którego na miejscu reprezentuje namiestnik noszący tytuł biskupa poczajowskiego.

Zespół składa się z kilku cerkwi. Najważniejsza, najokazalsza i najstarsza jest cerkiew Uspieńska (Zaśnięcia NMP).Sobór został wzniesiony na miejscu starszych cerkwi monasterskich w latach 1771–79 według projektu Jana Gotfryda Hofmana na wzór klasztorów rzymskokatolickich w Niemczech i Austrii, co oddaje latynizacyjne tendencje w poczajowskiej wspólnocie bazylianów. Jest to trójnawowa bazylika z kopułą na szerokim bębnie i dwiema wieżami na fasadzie. Wystrój wnętrza utrzymany jest w stylu rokokowym. Jedynie główny ikonostas,  ufundowany przez cara Aleksandra II w 1862 roku, reprezentuje eklektyzm. W jego górnej części znajduje się Poczajowska Ikona Matki Bożej. Architektura soboru Zaśnięcia Matki Bożej była wielokrotnie naśladowana, na mniejszą skalę, w budownictwie sakralnym I Rzeczypospolitej w ostatnich dekadach jej istnienia.

Sobór Trójcy Świętej w Ławrze Poczajowskiej, wzniesiony na początku XX wieku, zaprojektował Aleksiej Szczusiew w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Sobór pozbawiony jest praktycznie jakiegokolwiek dekoracyjnego detalu architektonicznego, do prostopadłościennej bryły budynku dostawiona jest walcowata baszta, ponad nawą wznosi się cebulasta kopuła. Architekt podkreślił szorstkość i masywność ścian cerkwi (z betonu). Dużych rozmiarów portale zdobiące wejścia dekorują z kolei freski, stylizowane na starsze malowidła-odkrywki wydobywane spod warstwy tynku. Wszystkie okna świątyni są maksymalnie zwężone. Wnętrze cerkwi zdobi zespół fresków Nikołaja Rericha wykonany w stylu nawiązującym do malarstwa bizantyńskiego. „Archaiczną” formę nadano także ikonostasowi tejże świątyni, w którym całkowicie zrezygnowano z ozdobnej formy całości, jedynie ustawiając w rzędach pozbawione ozdobnych obramowań wizerunki świętych.

Na południowym skraju wzgórza poczajowskiego znajduje się kolejna cerkiew. Na jej terenie widoczne jest wejście do groty, w której za życia Hiob wielokrotnie udawał się na modlitwę. W grocie znajduje się relikwiarz z ozdobnym, wykonanym w 1889 baldachimem. Na ścianach pieczary znajdują się ikony świętego mnicha oraz sceny z jego życia i obrazujące wydarzenia związane z jego kultem: uzdrowienie ihumena Dosyteusza, pierwsza translacja relikwii, objawienie Hioba i Matki Boskiej w 1675. Cerkiew została wzniesiona na miejscu dawnego cmentarza mnichów na koszt Mikołaja Bazylego Potockiego. Jej patronką początkowo była św. Barbara. W 1864 roku arcybiskup Arseniusz przeprowadził przebudowę świątyni, a w momencie ponownego poświęcenia nadał jej nowe wezwanie św. Hioba Poczajowskiego. Droga do cerkwi prowadzi po prowadzących coraz niżej schodach i przez długi korytarz, na którego ścianach znajdują się wizerunki świętych ziemi ruskiej. Zostali oni ukazani w grupach w zależności od stulecia, w którym żyli – najbliższej wejścia do świątyni widoczne są postacie świętych X i XI wieku. Światło wpada do pomieszczenia cerkiewnego przez pojedyncze okno; całość ma kształt wydłużonej galerii z widocznym wejściem do pieczary Hioba. Ściany cerkwi pokryte są malowidłami przedstawiającymi sceny Męki Pańskiej; wykonał je w 1888 mnich Paisjusz.

W skale wzgórza poczajowskiego pod cerkwią św. Hioba wydrążona jest jeszcze jedna świątynia – cerkiew Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich.

W 1862 roku we wschodnim skrzydle budynku z celami mnichów, na miejscu najstarszej drukarni monasterskiej, została urządzona cerkiew Trójcy Świętej, której wezwanie zmieniono następnie na Pochwałę Matki Bożej. Dwanaście lat później mnisi wykonali w niej zespół malowideł ściennych z wizerunkami świętych związanych z Wołyniem oraz scenami Mycia Nóg Apostołom i Ostatniej Wieczerzy. Na ścianie cerkwi wypisano również treść modlitwy Ojcze nasz. W 1875 roku na chórze cerkwi urządzono dodatkowy ołtarz upamiętniający cudowne ocalenie Ławry w 1675 roku. Do 1975 roku cerkiew Pochwały Matki Bożej była jedyną ocieplaną świątynią w kompleksie monasterskim i to w niej w miesiącach zimowych była przechowywana Poczajowska Ikona Matki Bożej. 

Za budynkiem klasztoru powstałym pod koniec XVIII wieku stoi najmłodsza, ale największa cerkiew Przemienienia Pańskiego. Świątynia wewnątrz nie jest jeszcze skończona. W budowie jest przepiękny, kilkupiętrowy ikonostas.

W środkowej części zespołu stoi dzwonnica monasterska o wysokości 65 metrów, wzniesiona w latach 1861–69 na miejscu starszej, zbudowanej w 1771 roku. Kamień węgielny pod jej budowę położył w 1861 roku arcybiskup wołyński Antoni, zaś projekt obiektu wykonał architekt eparchialny Rastruchanow. Pragnął on, by architektura wieży pozostawała w harmonii z wyglądem głównego soboru. Najniższa kondygnacja dzwonnicy wzniesiona jest na planie krzyża, wyższe – na planie czworoboków. Całość wieńczy złocona kopuła. Na południowej ścianie budynku, nad wejściem, znajduje się wizerunek Matki Bożej wzorowany na ikonie poczajowskiej, zaś na ścianie północnej fresk z postacią św. Hioba Poczajowskiego. Na dzwonnicy znajduje się 13 dzwonów, z których największy waży 11,5 tony.

Na teren klasztoru prowadzą dwa wejścia: od wschodu przez klasycystyczną Świętą Bramę z 1835 roku oraz od północy przez przejście podziemne od strony parkingu. Przy wschodnim wejściu mieści się biuro turystyczne, przy północnym – dom pielgrzyma. Po lewej stronie od Świętej Bramy stoi pałac archimandrytów, pochodzący z tego samego okresu co brama, a po prawej, w północno-wschodniej części zespołu klasztornego, usytuowany jest sobór Trójcy Świętej. Na południowy zachód od niego znajduje się dzwonnica, a za nią na północny zachód – cerkiew Pochwały Matki Bożej. W zachodniej części klasztoru zlokalizowany jest sobór Zaśnięcia Matki Bożej. Na północ od niego mieści się placyk ze studnią Hioba Poczajowskiego, a na południe – grota Hioba Poczajowskiego i cerkwie skalne. W części północnej znajduje się najmłodsza cerkiew Przemienienia Pańskiego. W obrębie kompleksu wyróżnia się 65 – metrowa dzwonnica, wybudowana na miejscu starszej w drugiej połowie XIX wieku. Z ławrą połączona jest aleją lipową cerkiew Narodzenia NMP, wystawiona na pamiątkę koronacji cudownej ikony Matki Boskiej Poczajowskiej papieskimi koronami w 1773 roku.

Ławra Zaśnięcia Matki Bożej w Poczajowie jest najważniejszym ośrodkiem prawosławnego życia monastycznego na Wołyniu i drugi na całej Ukrainie po Ławrze Peczerskiej w Kijowie. Najważniejszymi przedmiotami kultu w Ławrze Poczajowskiej są Poczajowska Ikona Matki Bożej, kamień z odbitą stopą Matki Bożej oraz relikwie Hioba Poczajowskiego.

Klasztor położony jest na wzgórzu górującym nad miasteczkiem Poczajów. Poczajów jest położony 105 km na wschód od Lwowa, przy drodze nr P26 z Radziwiłłowa do Krzemieńca.

Zdjęcia wykonano w sierpniu 2017 roku.