Budowa gotyckiej bazyliki katedralnej Wniebowzięcia NMP we Włocławku trwała prawie dwa wieki. Poświęcenie kamienia węgielnego odbyło się 25 marca 1340 roku przez fundatora biskupa Macieja Pałukę z Gołańczy. Najpierw wzniesiono długie prezbiterium i południową zakrystię, a po 1358 roku rozpoczęto wznoszenie korpusu głównego. W międzyczasie w 1350 roku erygowano i uposażono ołtarz śś. Janów i Andrzeja. Po śmierci biskupa Macieja Pałuki budowę po 1364 roku kontynuował jego bratanek biskup Zbylut z Gołańczy. Świątynię konsekrował biskup Jan Kropido w 1411 roku po ukończeniu korpusu nawowego. W 2 połowie XV wieku zaczęto wznosić kaplice wokół głównego korpusu kościoła. W 1526 roku ukończono budowę wieży północnej. Przy nawie południowej w 1527 roku zbudowano kaplicę św. Marcina i kapitularz, a w 1541 roku kaplicę Cibavit. W 1 ćwierci XVI wieku dwie z kaplic (kaplicę NMP i przeciwległą św. Kazimierza) przebudowano w stylu manierystycznym. Zostały one przekryte kopułami z latarniami. W drugiej połowie XVIII wieku wyremontowano dach.

W 1891 roku prace nad przebudową katedry rozpoczął Konstanty Wojciechowski. Wg jego projektu dobudowano wzdłuż nawy północnej kaplice oraz kruchtę zachodnią, uzyskując dzięki temu symetryczne rozwiązanie bryły. Wieże, pierwotnie nie wyższe niż dach nawy głównej, a później przykryte baniastymi kopułami, zostały nadbudowane o dwie strzeliste kondygnacje w stylu neogotyckim. Prace polegały także na wymianie we wnętrzu licznych elementów dekoracji, co spowodowało zatarcie pierwotnego gotyckiego charakteru (nastąpiła np. wymiana maswerków, zworników, wprowadzenie nisz baldachimowych w prezbiterium). Usunięto również dużą część nowożytnego wyposażenia. Prace zakończono w 1902 roku. W 1907 roku włocławską katedrę ustanowiono bazyliką mniejszą. 

Obecnie jest to trzynawowa świątynia z węższym i znacznie niższym prezbiterium oraz dwoma strzelistymi wieżami w fasadzie. Czteroramienne sklepienia gwiaździste z przełomu XIV i XV wieku wywodzą się z architektury państwa Zakonu Krzyżackiego. Do naszych czasów zachowały się 22 kwatery gotyckich witraży pochodzących z okien prezbiterium, obecnie wyeksponowanych w kaplicy Świętej Barbary. Wnętrze ozdobione jest polichromią autorstwa braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich, wykonaną w latach 1900–1901. W oknie prezbiterium znajdują się witraże Józefa Mehoffera (1938), z których w środkowym oknie ukazuje Wniebowzięcie NMP. Na szczególną uwagę zasługuje nagrobek biskupa Piotra z Bnina w kaplicy św. Józefa, wykonany w czerwonym marmurze przez Wita Stwosza w 1494 roku. Poza tym we wnętrzu znajdują się:

– gotycki obraz Wniebowzięcia Marii z Warty przypisywany Janowi Wielkiemu, datowany na rok 1475;

– renesansowa marmurowa płyta nagrobna biskupa Krzesława z Kurozwęk z 1516 roku;

– renesansowa brązowa płyta nagrobna biskupa Jana Karnkowskiego z 1536 roku;

– drewniana rzeźba gotycka Matki Bożej z początku XV wieku;

– grupa Ostatniej Wieczerzy z 1505 roku, polichromowana;

– Wielki Krzyż Tumski, stojący u wejścia do prezbiterium, ufundowany na początku XVII wieku; 

– rokokowe stalle z 1683 roku;

– na łuku tęczowym nad wejściem do prezbiterium, umieszczona jest neogotycka grupa Ukrzyżowania.

Do roku 2012, najpierw w prezbiterium, a od lat 70-tych XX wieku w kaplicy Zwiastowania NMP, znajdował się siedmioramienny świecznik o wysokości 310 cm i rozpiętości ramion 380 cm, odlany z brązu w 1596 roku przez ryskiego konwisarza Hansa Meyera dla kościoła św. Piotra w Rydze. Zabytek trafił do Włocławka w czasie II wojny światowej wraz z grupą niemieckich osadników z Łotwy, przesiedlonych w ramach akcji Heim ins Reich. W lutym 2012 roku powrócił do Rygi na mocy porozumienia z władzami Republiki Łotewskiej o repatriacji dóbr kultury.

Włocławek jest położony 51 km na południe od Torunia, przy drodze nr 91 do Krośniewic. Świątynia znajduje się w centrum miasta, przy ulicy Wyszyńskiego. 

Zdjęcia wykonano w maju 2017 roku.